menu

Threads of Life: A History of the World through the Eye of a Needle - Clare Hunter (2019)

Alternatieve titel: Levensdraden: Een Wereldgeschiedenis door het Oog van de Naald

mijn stem
geen stemmen

Engels
Historisch

320 pagina's
Eerste druk: Sceptre, Londen (Verenigd Koninkrijk)

Voor de moeders van verdwenen jongeren in Argentinië was het in de jaren zeventig moeilijk om te protesteren. Maar elke donderdag liepen ze langs de overheidsgebouwen met hoofddoeken waarop ze hun namen hadden geborduurd. Zo voerden ze actie, met naald en draad als wapen. Mary, Queen of Scots stond in zestiende-eeuws Engeland onder huisarrest. Haar brieven werden gecensureerd. Toch wist ze geheime boodschappen over te brengen aan de buitenwereld: via haar borduurwerk. 'Levensdraden' strekt zich uit van middeleeuws Frankrijk tot naoorlogs Nederland, van een krijgsgevangenkamp in Singapore tot een familiezolder in Schotland, van de politieke propaganda van het tapijt van Bayeux en soldaten uit de Eerste Wereldoorlog met PTSS tot de kaarten die meisjes in de Nieuwe Wereld naaiden. Het is een kroniek van identiteit, protest, herinnering, macht en politiek, verteld aan de hand van de geschiedenis van mannen en vrouwen die, dwars door de eeuwen en over continenten heen, de taal van naald en draad hebben gebruikt om hun stem te laten horen, zelfs in de moeilijkste omstandigheden.

zoeken in:
'Omdat ik niet kan schrijven, vertel ik dit eenvoudig en vrij,
alsof ik spreek tegen iemand aan wie ik mij volledig kan blootgeven
en van wie ik weet dat hij al mijn zwakheden zal verdragen.'
-Borduurwerk, Elizabeth Parker

De kracht van borduurwerk

'Je neemt een draad, maakt een knoop in het enen eind en steekt het andere door het oog van de naald. Je neemt een stuk stof en duwt de naald er aan de ene kant in en trekt hem door de andere kant weer omhoog. [...] Meer is het niet: draad, naald, stof en de patronen die de draad vormt. Dat is naaien.'

Op uiterst meeslepende wijze voert Clare Hunter de lezer in dit boek mee op een reis door de geschiedenis van naaldwerk; verschillende culturen, gezindten, politieke stromingen, arm of rijk, jong of oud, man of vrouw, er is door de eeuwen heen door vele handen en in verschillende omstandigheden veel geborduurd.

Als eerste besteedt ze ruim aandacht aan Het Tapijt van Bayeux, dat het verhaal vertelt van de Slag bij Hastings in 1066. Een meterslang verslag - achtenvijftig afbeeldingen - over de schending van de eed van trouw aan Willem de Veroveraar door Harold II van Engeland. De beeldende borduurwerken zijn als een documentaire van het middeleeuwse leven in Engeland met wollen draden geborduurd op linnen en bevindt zich nog altijd in Musée de la Tapisserie te Bayeux, Normandië. Van wie de handen zijn geweest die zich aan dit tapijt hebben gewerkt kan alleen maar gespeculeerd worden. De voortdurende pogingen om techniek en gebruikte materialen 'uit te pluizen' hebben onderzoekers nooit verder kunnen brengen dan aannames en speculatie.

'De smalle fries, slechts vijftig centimeter hoog, bevat gestileerde bomen die de scènes van elkaar scheiden. Geborduurde randen leveren een ontroerend en satirisch commentaar dat de betekenis en de sfeer verhoogt in een opeenvolging van symbolische motieven en cameo's van het dagelijks leven. De tekst die zich in grote steken over het oppervlak uitstrekt beschrijft personen en gebeurtenissen [...].'

Met grote bevlogenheid vertelt Hunter niet alleen over het borduurwerk zelf, maar ook over de werkomstandigheden. Dagenlang kromgebogen boven een raamwerk zitten, vaak bij slecht licht maakten het werk zwaar. Borduurwerk was niet alleen ter versiering bedoeld, maar tevens het visueel maken van symbolische voorstellingen en symbolen, Bijbelse taferelen, het 'schrijven' van geheime boodschappen of een daad van boetedoening.

Op fascinerend wijze beschrijft ze de geschiedenis van het borduren en de personen die zich daarmee bezig hebben gehouden. Haar verhalende schrijfstijl, compleet met de nodige smeuïge details en voorzien van humorvolle toetsen, is soepel, wervelend en uiterst boeiend.

Van Frankrijk brengt de auteur ons naar het Schotland van de zestiende eeuw en beschrijft de handel en wandel van Mary Stuart, die zich tijdens haar gevangenschap in Tutbury Castle, ter afleiding heeft beziggehouden met borduren. 'Maria's borduurwerk was echter meer dan een afleiding, het was haar autobiografie.'

Van Agnes Richter, een Victoriaanse naaister die in een psychiatrische instelling werd opgesloten, is een geborduurd inrichtingsjasje bewaard gebleven, door het jarenlange dragen gevormd naar haar lichaam. Dit artefact laat onderzoekers nog altijd voor een raadsel staan over de bedoeling van de van oorsprong zeer bedreven naaister. Woorden en letters zijn schots en scheef - zowel aan de binnen- als aan de buitenkant - op de stof gezet. Jammer genoeg is het borduurwerk door het dragen zó versleten geraakt dat ontcijferen ervan nog altijd niet is gelukt.

De kernwoorden als aanduiding voor de gestructureerde hoofdstukken - zoals onder andere macht, zwakte, protest, bescherming, identiteit, verbinding, waarde, kunst, stem - laten zien hoe divers het borduren in de loop der tijd is gebruikt en ingezet.
In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden er door de Dwaze Moeders in Argentinië hoofddoeken geborduurde met de namen van verdwenen jongeren, waarmee ze protesterend langs overheidsgebouwen liepen. Bij een te vondeling gelegd kind werd een stukje geborduurde stof op de kleding gespeld. Eenzelfde stukje bewaarde de moeder om zich te identificeren in het geval ze later haar kind terug wilde halen.

Dat borduren niet alleen door vrouwenhanden werd gedaan, bewijst het ontstaan van The Disabled Soldiers' Embroidery Industry. Mannen die volledig arbeidsongeschikt terugkeerden uit de loopgraven ten tijde van de Eerste Wereldoorlog kregen naai - en borduurpakketten aangeboden om verveling tegen te gaan. Het bleek dat dit therapeutisch heel goed werkte.

'Het was fysiek ontspannend en mentaal troostrijk en prikkelde ook de zintuigen met de gladheid van de stof, als welkom contrast voor de ruwe kaki en het koude staal van de wapens.'

Een van de soldaten was Ernest Thesiger die van borduren zijn grote hobby maakte, waar hij jaren later het boek Adventures in Embroidery over heeft geschreven. Het filmpje onder de link laat hem en zijn werk zien.

Clare Hunter, zelf ook beoefenaar van vele textiele werkvormen, heeft me met haar enthousiasme en gevoelvolle proza, gedurende heerlijke leesuren meegevoerd langs vele verschillende vormen van naaldkunst. Ze wist me te raken met de diverse ontroerende verhalen, deels geschiedkundig, deels haar persoonlijke verhalen. Dat ze buiten naald en draad ook heel behendig is met haar pen bewijst ze met dit magnifieke verslag van al die onbekende verhalen over een zeer diverse hobby die een mens creatief kan laten zijn. Zelfs wanneer je geneigd bent om het 'naaldje' erbij neer te gooien.

Om toch nog wat te zeuren te hebben: het boek is voorzien van verschillende kleurenfoto's van door de auteur besproken textiel. Bijzonder mooie toevoegingen, maar wat mij betreft hadden er nog veel meer aan toegevoegd kunnen worden. Hoewel... ik heb immer mijn tablet bij de hand.

Recensie door Roosje

Een paardentand en een vrouwenhand willen geen stilstand

Zelfs als je als vrouw van adel was, van hoge adel, als in de koningin van een land, moest je bezig zijn. Ledigheid is des duivels oorkussen; een paardentand en een vrouwenhand willen geen stilstand - dat laatste moest ik even opzoeken in Van Dale, want ik herinnerde het me het gezegde anders -. Die vrouwenhand was bezig met borduren, met naaien, met textiel. Dat was zo’n beetje mijn eerste gedachte. Hunter heeft me in no time op andere gedachten gebracht. Het is niet alleen dat vrouwen altijd bezig móesten zijn, door dat werk met textiel, naald, en draad konden zij wel degelijk invloed uitoefenen en hun leven vorm geven.

Ik aarzelde even voor ik me opgaf bij de uitgever om dit non-fictieboek te lezen en te bespreken. Tja, een boek over borduren en textiele werkvormen, is dat wat, kun je daar een interessant boek over schrijven? En, tja, zelf borduur ik niet; ik brei en haak en verstel wel - verstellen is een uitstervende bezigheid merk ik -; ja, dat wel. Ik weet wel een beetje wat het is om met je handen en textiel bezig te zijn. Borduren deed ik vroeger wel een klein beetje: mijn spijkerjasjes en indiakatoenen bloesjes. Ik had het op school geleerd maar de handwerkjuf had niet zo’n hoge pet op van mij naald- en draadvaardigheden. Ik kan haar nu verklappen dat zij daar toch ongelijk in heeft gekregen. Ik denk dat ze mij gewoon niet mocht, mijn ogen stonden verkeerd of zo, mijn haren waren te onstuimig, misschien deed ik haar denken aan iemand die zij niet aardig vond. Nou ja, dit soort dingen komen mij nog altijd in gedachten als ik denk aan handwerken. En borduren voelt voor mij dichterbij de verplichte steken, reeksen en figuren, de vaste patronen, de merklappen en dus het schoolse, het ‘zo hoort het’ dan het vrije haken en breien dat ik doe.
Ja, zulke overwegingen gaan me door mijn hoofd wanneer me een boek onder ogen komt. Wat een mens al niet denkt op een dag.... Ik heb de gok gewaagd, Clare Hunters Levensdraden werd mij toegestuurd.

‘Je neemt een draad, maakt een knoop in het ene eind en steekt het andere door het oog van een naald. Je neemt een stuk stof en duwt de naald er aan de ene kant in en trekt hem door de andere kant weer omhoog, tot een knoop hebt, of een boogje, of een waaier van steken. Meer is het niet: draad, naald, stof en de patronen die de draad vormt. Dat is naaien.’ (2019: 7)

Hunter neemt me eerst mee naar het tapijt van Bayeux, dat geen geweven tapijt is maar een meters lang geborduurd wandtapijt, dat de Slag van Hastings in 1066 verhaalt. Voor Engelsen en Fransen is dat een grotere historische gebeurtenis dan voor ons Nederlanders. Een enkeling herinnert zich van de geschiedenisles dat in 1066 Willem de Veroveraar het Kanaal overstak en Engeland veroverde voor de Franse troon. Hunters ervaring met dit beroemde tapijt is fantastisch, aanstekelijk. Ik ben terstond gewonnen voor de naaldkunst en haar enorme historische impact. Terstond herken en erken ik dat we via de naaldkunst de geschiedenis ook als vrouwengeschiedenis kunnen zien.

De hoofdstukken in dit boek vormen geen doorlopende geschiedenis, geen vervolgverhaal, maar kunnen afzonderlijk gelezen worden. Op deze wijze verkent Hunter zeer uiteenlopende zaken die met vrouwen en hun naaldkunst samenhangen. Lees zelf, is mijn advies, alweer.

Het stuk over Maria van Schotland, Maria Stuart - de eerste; de tweede was met ‘onze’ stadhouder Willem II gehuwd - geeft een kijkje in de keuken van de vrouwelijke politieke macht die door de naald en het borduurwerk kon worden uitgeoefend, subtiel maar zeer overtuigend. Maria Stuart kon op deze wijze een grote trots voelen en eveneens politieke macht blijven uitoefenen. Vrouwengeschiedenis pur sang!

Maar naald en draad verbeelden niet alleen vrouwengeschiedenis. Toen textiele werkvormen, in welke gedaante dan ook, maatschappelijk aanzien kregen, gingen ook mannen zich met het stiel bemoeien: wevers, borduurders, kleermakers.

Hunter heeft echt een prachtig boek geschreven over het sociale, emotionele en politieke belang van naaien, van textiel, van naald en draad (bijv. ib.: 253).
Haar mannelijke collega’s zien niet alleen hier geen brood in maar laten zich soms ook laatdunkend over haar onderwerp en onderzoek uit. Maar wanneer zij vertelt over haar onderzoek naar patchwork quilt en de verbinding die dat bewerkstelligt, zijn ook mannen onder de indruk.

Het begon allemaal met de uitvinding van touw, schrijft Hunter. De kunst om plantenvezels tot een draad te draaien maakte het makkelijker om bijvoorbeeld vis te vangen, grotere dieren gevangen te zetten en te domesticeren, baby’s op hun moeders rug te binden, zodat de vrouwen verder konden met hun werk.
Uit touw ontstond garen en uit garen kon dan weer stof geweven worden. Touw is al gevonden op een beeldje dat stamt uit 20.000 v.Chr.!
Ook borduren is een oud ambacht, zoals blijkt uit de vondst van versteende overblijfselen van kleren uit een periode van 30.000 v.Chr.

Denk aan eens de draad van Ariadne, waarzonder Theseus nooit uit het Minotaurische doolhof had kunnen ontsnappen, of aan de levensdraad die de Moirai, de oude Griekse Schikgodinnen, aan het spinnen waren. Als de draad op was, was het gedaan met je leven op aarde, dan kon je je obool gaan betalen aan veerman Charon en het dodenrijk betreden.

‘Je knipt je draad af, legt een knoop in het ene eind en haalt het andere eind door het oog van de naald. Je neemt een stuk stof en denkt na over wat je wilt gaan maken, wat je wilt zeggen, voor wie het zal zijn en wat anderen eruit kunnen opmaken.’ (ib.: 362)

Beslist niet alleen een uiterst interessant boek voor vrouwen, ook voor mannen. Deels omdat de geschiedenis ons allen toebehoort, deels omdat hiermee de rol, de positie, de machtsmiddelen, de uitdrukkingsvaardigheden van vrouwen nu eens benadrukt worden.

Gast
geplaatst: vandaag om 02:16 uur

geplaatst: vandaag om 02:16 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.