Andegraund, ili Geroj Nasjego Vremeni - Vladimir Makanin (1998)

Mooie moderne Russische roman, met tal van komische, dramatische en ontroerende ontmoetingen met uiteenlopende figuren zoals je kunt verwachten bij een Russische schrijver. Het boek is vlot geschreven, bij vlagen erg grappig maar er zit ook wel een cynische ondertoon in. De uitgangspositie alleen al: tijdens het communisme een literaire rebel, wiens boeken verboden waren, nu zijn boeken gepubliceerd en gelezen mogen worden, onproductief, vergeten en aan de drank. Toch is het boek alles behalve somber. Blijmoedig cynisch, laat ik het maar zo omschrijven.

waarschuwing: zeer vrouwonvriendelijk (en daardoor des te vermakelijk, haha!)

Het boek doet me op een vreemde manier denken aan een Herman Brusselmans met inhoud.

Maar vooralsnog een pittig doch behoorlijk onderhoudende Russische neo-klassieker.

Heerlijke zwarte komedie rond een Russische underground-schrijver die in het reine moet komen met een wereld waar geen communisme meer is. Meer dan ooit wordt hij ervan doordrongen hoe het systeem inbreuk maakt op het individu en om zijn eigen ''ik'' te bewaren moet hij zich in allerlei vreemde bochten wringen, inclusief twee moorden. De toon is prettig melancholisch en met veel oog voor de diverse randfiguren. Zelden werd een wereld waar iedereen straalbezopen in rondloopt zo mooi beschreven. Het gaat mij net een aantal bladzijdes te lang door voor een hogere score.

Gaaf boek. "Solzjenitsyn ontmoet hier Kafka", schrijft The New York Times, en dat is niet onwaar, hoewel ik Kafka niet zo erg terugzie, de toon van het boek meer valt te vergelijken met die van Celine en verder eigenlijk de gehele Russische literatuur een belangrijke rol speelt. Met voorop toch wel Dostojewski, wat zich weerspiegelt in zowel het aantal verwijzingen als in het literaire erfgoed waaraan de hoofdpersoon, Petrovitsj, zich vastklampt. Naast een roman over literatuur is Underground natuurlijk ook een portret van het Sovjet-communisme (zeer 'inside', en echt wel bijzonder) en daarnaast een soort van beschouwing op wonen (als het kernelement van het leven, vergelijk Naipauls Een huis voor meneer Biswas).
De stijl is treffend. Vooral het gebruik van haakjes kan ik erg waarderen, en verder slaagt Makanin erin precies de juiste toon aan te slaan, waarin spreektaal en straattaal verenigd worden met de meer literaire gaven van de ik-figuur, een underground-schrijver.
Wel moet gezegd worden dat het vrij lang duurde voordat ik door het boek heen was, wat deels aan mij lag, maar ook deels aan het boek. Zoals Donkerwoud ook al opmerkt had het wat beknopter gemogen. De eerste 100 pagina's vind ik eigenlijk het beste, die zijn vier sterren-niveau. Ook de rest van deze roman is echter nog meer dan de moeite waard, in het bijzonder voor iedereen die geïnteresseerd is in de Russische literatuur en in het communisme. Maar het meesterwerk dat ik in het begin dacht te lezen is Underground, of Een held van onze tijd uiteindelijk net niet. Misschien dat Makanin me in de rest van z'n werk nog eens volledig weet te overrompelen.

In de geaccultureerde, milde variant wordt een gevoel (ieder sterk gevoel, schuld ook) noodzakelijkerwijs opgenomen en tenslotte ingepast in het reële leven - maar eerst wordt het gezuiverd door het Woord. Het gevoel ademt door het Woord. Zo is dat nu eenmaal. De mens is eraan gewend. Maar wat, als de mens in onze tijd leert om geheel zonder literatuur te leven?
Wat, als in onze tijd (iedere dag meer) het leven aan zichzelf genoeg heeft? Wat, als het enige dat ons bezighoudt de allesoverheersende angst voor ons zelfbehoud is? We leven. Zoals ik nu leef. Zonder acht te slaan op een mogelijke parallelle tekst die over ons (en over mij) ontstaat - en op de vele mogelijke interpretaties daarvan.
Wat krijgen we (en wat verliezen we), wanneer we die hebben afgezworen, ons denken niet meer oplicht, opvlamt in een volmaakt geplooide regel, maar we over onze ervaringen zwijgen en ze voor onszelf houden?