Lila: An Inquiry into Morals - Robert M. Pirsig (1991)

Opvolger van Zen en de Kunst van het Motoronderhoud. Terwijl dat boek algemeen bekend is geldt dat niet voor Lila. Ik heb beide boeken meermaals gelezen en van dit geniet ik altijd nog net iets meer. De metafysische bespiegelingen over 'Kwaliteit' ruimen hier plaats voor nog meer verhaal. In plaats van met de motorfiets op weg te gaan heeft de schrijver er hier voor gekozen te gaan zeilen. Maar het is vooral zijn relatie met Lila die de koers van dit boek bepaald.

Iets minder dan 'Zen', hoewel nog altijd bovengemiddeld boeiend. Alleen jammer dat Pirsig de evolutie ziet als een proces naar perfectie, terwijl het volgens mij meer een eindeloos verhaal is waarvan wisselende externe omstandigheden het verloop bepalen. Aangezien hij zijn hele metafysica ophangt aan dit basisgegeven, kon ik er verder niet veel mee. Maar alle uitweidingen, zijpaadjes en natuurlijk het volledig onverwacht opduiken van niemand minder dan Robert Redford, maakten het toch weer de moeite waard.

Waar moet dit uit blijken?

Hieruit: 'Evolutionists, in their reply, simply say that in the scientific observation of the facts of the universe no goal or pattern has ever appeared toward which life is heading. ... This last statement so neatly sweeps the whole matter under the carpet one would never guess that it was of much concern to evolutionists at all. But a reading of the early history of the theories of evolution shows this is not true. The first major evolutionist, who was not Darwin but Jean Baptiste Lamarck, maintained that all life was evolving toward perfection, a synonym for Quality.'

En het is precies dit laatste waarop Pirsig zijn hele waardensysteem baseert.

Dat blijkt niet uit de quote die je plaatst. Daarin staat enkel te lezen dat in tegenstelling tot wat je zou denken er wel degelijk vroege evolutionisten waren die meenden dat het leven naar perfectie evolueert.

Het is inmiddels even geleden dat ik het boek las dus ik weet niet zo onmiddellijk de context. In welk hoofdstuk staat deze quote?


Op kwaliteit inderdaad. Maar de visie hoe evolutie daarin een proces naar perfectie is kan nogal verschillen.

Hoofdstuk 11.

Om te laten zien dat Pirsig de rest van zijn betoog hierop baseert, zou ik de rest van het boek moeten quoten. Maar in ieder hoofdstuk gaat het er weer over dat de mens moet kiezen voor de dynamische kwaliteit van de hoogst mogelijke evolutionaire categorie. (in deze volgorde: inorganisch, biologisch, sociologisch, intellectueel).

Wat je laatse opmerking betreft: Pirsig zegt dus dat 'evolving toward perfection = quality'. Als je dan de rest van het boek leest, wordt het zonneklaar wat dat waardensysteem inhoudt en hoe dit samenhangt met dat streven naar perfectie.

Ik zal dat hoofdstuk eens herlezen.

Maar het funderen van een moraal in kwaliteit zoals Pirsig dat (naar ik me herinner) ziet sluit niet uit dat evolutie ook bepaald wordt door wisselende externe omstandigheden.

Kiezen voor de dynamische kwaliteit van de hoogst mogelijke evolutionaire categorie inzake moraal betekent volgens mij onder andere dat we niet moeten vastklampen aan dogma's. Met 'zen' in het achterhoofd herinner ik mij dat kwaliteit voor Pirsig overeenkomt met wat in het boeddhisme ook wel boeddhanatuur wordt genoemd, dat aan woorden/concepten vooraf- en voorbijgaat. Zoals in het voorbeeld dat we van een hete kachel afspringen nog voor de gedachte 'heet' opkomt.

Zo'n ingebouwde kwaliteit kan wel ontstaan door wisselende externe omstandigheden. Of met andere woorden, het proces naar perfectie hoeft geen vooropgezet einddoel in te houden. Het is geen vervolmaking die dan uitmondt in wat de 'perfectie' zelve zou zijn, maar een kwaliteit inherent aan 'leven' dat wil 'overleven'.

Ta, dat geldt inderdaad voor voorganger Zen. Maar in Lila houdt Pirsig consquent vast aan een systeem dat juist op een dogma is gebouwd (het streven naar perfectie). Het verbaasde me eerlijk gezegd. Waar boeddhisme uitgaat van eenheid, is Pirsig hier juist bezig om zaken te categoriseren om die vervolgens van een waarde te voorzien. Does Lila have quality? is een van de vragen die steeds weer terugkomt. Mij dunkt dat zo'n vraag in voorganger Zen niet snel gesteld zou zijn.

Maar in hetzelfde hoofdstuk (11) las ik net dat hij zelf schrijft dat je vast komt te zitten als je die vraag met ja beantwoordt. De vraag wordt dus wel gesteld, maar zijn aanvankelijke antwoord weer onderuit gehaald. Hij geeft geen bevestigend antwoord maar stelt dat kwaliteit niet iets is dat je kan hebben.

Vergelijkbaar met de zenkoan, waarbij Joshu met "Mu!" reageert op de vraag of een hond boeddhanatuur heeft.

Het streven naar perfectie (als zou dat een objectief haalbaar doel zijn) herinner ik mij er niet in gelezen te hebben. Wel het funderen van een moraal in dat moeilijk te duiden begrip 'kwaliteit'.

Ik ben het overigens ook niet met je eens in wat je over boeddhisme schrijft. Uitgaan van eenheid zou dogmatisch zijn. Boeddhisme is nondualistisch. Een negatie dat de dingen 'twee zijn', oftewel de ontkenning dat de dingen een afzonderlijk bestaan hebben. Maar dat is niet hetzelfde als het bevestigen van eenheid.

Het is trouwens ook niet zo dat het boeddhisme zaken niet zou categoriseren en vervolgens van een waarde voorziet. Wat zou het boeddhisme zijn zonder dat? Geen drie vergiften van de geest, geen vier verheven verblijfplaatsen van de geest? ...

En wat Zen en de kunst... betreft, dat boek heeft als ondertitel: An Inquiry into Values (een onderzoek naar waarden). De vraag wanneer iets/iemand kwaliteit heeft is daar dus ook al aan de orde. Het is zelfs die vraag die hem leidt naar de vraag wat kwaliteit eigenlijk is. Een vraag die hem niet meer loslaat en tot waanzin drijft.

Nogmaals: in de rest van het boek is de bewering dat evolutie streeft naar perfectie het fundament van het waardesysteem. Een beweging naar voren (dynamic) gaat daarom altijd voor een stilstand (static), afhankelijk van de evolutionaire categorie waarin het plaatsvindt (inorganisch, biologisch, sociaal of intellectueel).

Wat boeddhisme betreft: naar mijn idee is het ontkennen van dualisme hetzelfde als het erkennen van eenheid (van alles). En dat boeddhisten zaken van waarde voorzien vraag ik me af. Het zegt naar mijn idee dat sommige handelingen schadelijker zijn dan andere, zonder verder te veroordelen. Maar goed, ik zal de literatuur er eens op naslaan en kom er later misschien nog eens op terug.

Maar elke moraal heeft als fundament het onderscheid tussen die verschillende categorieën. Daar kan je niet buiten. Een steen denkt (voor zover wij weten) niet na over moraal en (onze) moraal kan er dus ook niet voor gelden.
En wat het dynamische betreft, dat gaat voor op stilstand omdat stilstand per definitie niet in harmonie is met de dynamische werkelijkheid. In Pirsig's redeneringen kon ik me wel vinden toen ik het boek las. Maar ik zou het opnieuw moeten lezen om zeker te zijn hoe hij het volgens mij bedoelt. Het accent leek me in ieder geval anders te liggen dan hoe jij het hier weergeeft.


Het verschil is nochtans immens.

Ik kan zeggen dat ik en de wereld niet twee zijn, want 'de wereld' bestaat (voor mij) niet zonder 'mijn ervaring' ervan.
Maar als ik en de wereld een eenheid zijn, dan zou ik nergens een onderscheid kunnen maken tussen mij en de wereld. Ik zou in de wereld niet van de ene plaats naar de andere kunnen gaan als ik zelf die wereld ben.

De ontkennende uitspraak maakt dus iets duidelijk, namelijk de onderlinge afhankelijkheid tussen beide, maar laat verder de nodige dynamische ruimte. Terwijl de bevestigende uitspraak star is en alles fixeert. Niets is nog mogelijk. Het lijkt misschien muggengezift, maar juist in die negatie zit de kracht van het boeddhisme.


De Boeddha, de dharma (leer) en de sangha (gemeenschap) worden de drie juwelen genoemd. Lijkt me toch dat boeddhisten daar waarde aan geven.

Het kwade laten
Doen wat heilzaam is
De geest zuiveren
Dat is de leer van de Boeddha's

Waarom zou je zonder waardering voor het heilzame boven het kwade trouwens het kwade laten en doen wat heilzaam is?