Doggerland - Ben Smith (2019)

Zeer mooi en meeslepend geschreven, in een vlekkeloze vertaling van Kees Mollema. Dus een geweldige leeservaring!

Doggerland – Ben Smith | Lalagè leest - lalageleest.nl

Zojuist besteld

De korte inhoud doet me erg denken aan een jeugdboek dat ik ongeveer twintig jaar geleden heb geleze.

Heel raar, en dat voor een toekomstroman.

Gelezen in het kader van het BoekMeter Boek van het Kwartaal.

Twee mannen dragen zorg voor een groot windmolenpark en hebben enkel elkaar, hun gedachten en de zee. Wat Smith uitstekend voor elkaar krijgt is de setting dusdanig neerzetten dat je jezelf als lezer ook verloren op zee voelt, met eigenlijk geen hoop voor de toekomst. Doggerland deed me dan ook vaak denken aan The Lighthouse (2019) en Twenty Twenty-Four (2016) waarbij de setting, gebeurtenissen, personages en dialogen ook allemaal dienend zijn voor het overkoepelende thema.

Hoewel Jem en Greil grote rollen spelen, is het vooral de natuur, de zee, die de grootste rol speelt. Daarmee voelt dit boek ook erg aan als Natural Horror, zonder de horror-inslag.

Is het allemaal geslaagd? Nee, absoluut niet. Doggerland kent de nodige mankementen. Zelf begon ik het erg storend te vinden om op blz 100 hetzelfde te lezen als op blz 50, als op blz 1, etc. De oude man ziet het allemaal niet meer zo zitten om aan de windmolens te werken, de jongeman wel. Jaaahaaa, na dat 37x gelezen te hebben weet ik het wel hoor. En ja, ik begrijp dat dit juist de bedoeling is want het geeft het zinloze, repetitieve karakter van het lot weer, maar dan nog mensen. Af en toe mag het boek ook best wat vermaken en versnellen.

Daar komt bovenop dat de balletjes die opgegooid worden omtrent wat er allemaal met 'de wereld' aan hand is, wat nu met de vader van Jem gebeurd is, wie die stuurman nu eigenlijk is en wat hij precies moet, etc. niet worden uitgewerkt; nog niet eens een beetje. We mogen dit als lezer volledig zelf invullen; niet meteen wat mis mee, maar het voelt gewoon alsof Smith het ook niet weet.

Extra puntje van kritiek voor 'The Corporation', gedver wat afgezaagd en tig keer eerder gebruikt in andere boeken / films. Sowieso dat hele 'woke'-, anti-kapitalisme-, 'wij zijn de ondergang van de natuurlijke wereld'-aspect ben ik ondertussen wel een klein beetje moe.

Al met al voldeed Doggerland, dat weliswaar heel sterke punten heeft, niet aan de hoge verwachtingen.

3*

De Plaats – Mario Levrero
Die Wand – Marlen Haushofer
Nooit meer slapen – W.F. Hermans
Der Mensch erscheint im Holozän – Max Frisch
De zomer voor het donker – Doris Lessing

Doggerland – Ben Smith past mooi in dit rijtje boeken waarin de hoofdpersoon ongepland in een oncomfortabele situatie komt waarin hij of zij op zichzelf is aangewezen. De hoofdpersonen en de situaties waarin ze verkeren verschillen zoveel van elkaar dat het steeds een totaal ander boek oplevert. Het thema blijkt me goed te bevallen.

In Doggerland werd ik geconfronteerd met de vergaande gevolgen van de opwarming van de aarde. Het komt niet eens onwaarschijnlijk over. Tussendoor poëtische beschouwingen over de onafwendbaarheid van veranderingen. Daarnaast, subtiel, de tere intermenselijke verhoudingen.

De eindeloze zee, de eindeloze rijen windmolens, de eindeloze reparaties om het verval tegen te gaan De jongen is daar als vervanger van zijn vader die verdwenen is, om diens contract uit te dienen. Natuurlijk wil hij eigenlijk weg, maar net als in “De Plaats” en in "Der Mensch erscheint im Holozän ", is veranderen een risico en dus is het moeilijk om echt te gaan.

“ Als het hele park uiteindelijk was opgeslokt, waren de plastic onderdelen het enige wat overbleef – de klinken en haken, de clipjes en kabelbinders – al die kleine wegwerpcomponenten die niet bedoeld waren om lang mee te gaan, maar niet verteerden, net zoals de tanden van een enorm zeemonster, uitgevallen en vergeten tijdens zijn leven, die uiteindelijk het enige bewijs van zijn bestaan vormden.”

Fraai boek! Bij vlagen lekker mysterieus en onheilspellend. Als lezer wacht je op antwoorden, maar eigenlijk komen die niet. En toch ook weer wel. Het draait namelijk niet zozeer om het verhaal rondom de hoofdpersonen, dat dient slechts als kapstok om het verhaal van het water te vertellen. Vind ik een originele insteek, meestal is het andersom.

Dan de vraag die mij achteraf het meeste bezighoudt: wanneer speelt dit zich af? Ik denk zo'n 8700 jaar in de toekomst, dat het eerste intermezzo ('8200 jaar voor het heden') de realiteit moet voorstellen voor een handvol generaties na de onze.

Nog wat aanvullende informatie opgezocht. Doggersland was het stuk land dat Groot-Brittannië met het Europese vasteland verbond, tot het zo'n 8200 jaar geleden overstroomde als gevolg van een grote aardverschuiving. Precies wat in het eerste intermezzo wordt beschreven dus.

Dan zal het heden dus in de nabije toekomst spelen. Zat ik er met mijn voorspelling flink naast. Als leek moet je dat soort dingen ook lekker voor jezelf houden. Aan de andere kant, in de geschiedenis van het water is die 8700 jaar slechts een ademzucht..

Er is nog een boek met Doggerland als onderwerp. De geschiedenis komt daarin ruim aan bod:

Time Song: Searching for Doggerland - Julia Blackburn (2019)

Het kostte me wat moeite om 'in' het verhaal te komen, vandaar 3,5, en geen 4 sterren. De aanloop vond ik wat lang en, wat al eerder gezegd werd, te veel herhalingen. Het verhaal zelf vind ik heel bijzonder en actueel. De klimaatverandering. Ik zag net een reclame van Vattenfall over het klimaat en die eindigde aan het strand waarbij we over de zee uitkeken. Ik moest toch even aan dit boek denken. Mooi is de beklemming op het substation tegenover de weidsheid van de zee.

Terwijl ik ‘Doggerland’ las zag ik de windmolens aan beide kanten langs de Nieuwe Waterweg draaien totdat het even windstil was en ze niet meer bewogen...
Ik zal ze voortaan met andere ogen zien, we zijn er nog lang niet wat betreft beter omgaan met het klimaat. En het water, het water vertelt een eigen verhaal in dit boek. Want deze toekomstige geschiedenis speelt zich af in een soms kalme tot aan woeste omgeving, tussen windmolens op zee. Juist de beschreven herhalingen van onder andere het dagelijks bestaan maakt voor mij de uitzichtloosheid invoelbaar; net als de zich ontwikkelende, zoals Pythia treffend aangeeft, tere intermenselijke relatie tussen de oude man en de jongen.

4*

Op een dag verschijnt er een kustlijn - een zilveren strook die zich uitstrekt langs de horizon - en plotseling is er een grens aan de dingen.

Doggerland speelt zich weliswaar in de nabije toekomst af, maar is tegelijkertijd een duik in het verre verleden toen de zeebodem nog land was.
Ik las het tijdens mijn verblijf op Ameland in combinatie met Lied van de tijd (Op zoek naar Doggerland) van Julia Blackburn. De twee boeken vulden elkaar geweldig aan en ik vond iets bij Blackburn wat me inzicht gaf in de bezigheden van de oude man Greil:

Ik vraag me af of het misschien beter is je de eeuwigheid voor te stellen als iets wat teruggaat in de tijd, in plaats van vooruit. Door er op zo'n manier tegenaan te kijken ervaar je niet langer de onzekere angst voor wat de toekomst in petto heeft, en in plaats daarvan word je gewezen op de enormiteit van wat ons allemaal is voorgegaan.

De roman gaat uit van een omgekeerd perspectief. De zee egaliseert alles en alleen de plastic onderdelen van het windmolenpark zullen niet vergaan. Het is prachtig beschreven hoe de oude man, die iets hoopt te vinden van het verdwenen Doggerland, allemaal stukjes plastic vindt die hij op kleur sorteert (typisch gedrag van een dementerend brein). En de jongen, die het allemaal op een liefdevolle manier uitstalt, laat zien wat de zin is van het korte bestaan... niet wegvluchten maar aanwezig zijn daar waar je nodig bent.

Het waddeneiland was de ideale plek om Doggerland te lezen. Tijdens de dagelijkse strandwandelingen dwaalden mijn gedachten af naar wat eens geweest was en waarvan de stille getuigen langs de vloedlijn lagen, brokken turf van de zeebodem, en is er bij mij de altijd aanwezige hoop een oeroud botje te vinden van een dier (of mens) dat er heeft rondgelopen. En ditmaal ging mijn aandacht als vanzelf uit naar de ondefinieerbare stukjes verroest metaal, restanten van... iets.

Het landschap blijft behouden, voor dit moment.