De Purs Hommes - Mohamed Mbougar Sarr (2018)
Alternatieve titel: Een Echte Man
Frans
Sociaal
190 pagina's
Eerste druk: Philippe Rey / Jimsaan,
Dakar (Senegal)
Met deze Afrikaanse roman, stelt Mohamed Mbougar Sarr de controversiële kwestie van de homoseksualiteit op het Afrikaanse continent rechtstreeks aan de orde. Uitgangspunt daarbij is een werkelijke video, die in Senegal heeft gecirculeerd en laat zien hoe het stoffelijke overschot van een man door een menigte uit zijn graf wordt opgegraven en uit het kerkhof wordt gesleept. Met dat hij deze video ziet, raakt de hoofdpersoon van de roman Ndéné Gueye geobsedeerd door deze gebeurtenis. Hij is een jonge leraar in de literatuur, teleurgesteld in zijn vak en de morele hypocrisie van zijn samenleving beu. Hij ontwikkelt een interesse, zelfs een obsessie, voor deze gebeurtenis. Wie was deze man? Waarom heeft men zijn lichaam opgegraven? Op deze vragen resteert slechts één antwoord: hij was een ‘góor-jigéen’. In het Wolof, een taal uit Senegal, betekent dat zoveel als een 'man-vrouw', maar dan met een duidelijk negatieve klank. Met andere woorden: een homoseksueel. Ndéné gaat op zoek naar het verleden van deze man en ontmoet zelfs zijn moeder. Om hem heen, zowel in de academische wereld als in zijn eigen familie, ontstaan vermoedens en geruchten die hem destabiliseren. Dat gaat zover dat het zijn relatie met zijn partner Rama verstoort...De enige grote vraag, die waarde heeft in de ogen van Ndéné, is: hoe vind je de moed om volledig jezelf te zijn, zonder jezelf te verraden of tegen jezelf te liegen, ongeacht de prijs die je daarvoor betaalt?
In de openingsscène van 'Een Echte Man' (2023) krijgt de Senegalese universiteitsdocent Ndéné Gueye een viraal filmpje onder ogen. Tijdens een intiem moment met zijn vrijgevochten maîtresse Rama. Ndéne ziet hoe een een islamitische begraafplaats wordt bestormd om het lijk op te graven van een vermeende góor-jigéen. Geen context. Geen voorgeschiedenis. Maar alleen de heftigheid van een menigte die iemand na diens overlijden nog probeert te veroordelen. Rama verwacht dat Ndéne deze gruwelijke daad afwijst, maar hij kan het niet opbrengen om empathie op te brengen. Hij zal het wel aan zichzelf te wijten hebben, want in onze maatschappij loop je nu eenmaal niet met je seksualiteit te koop. Rama is ontredderd om deze bekrompen reactie. Waar is de vrijheidslievende intellectueel gebleven waar zij zich tot aangetrokken voelt? Als zelfs iemand met het maatschappelijk aanzien van Ndéne wordt beknot door achterwaarts denken en religieuze orthodoxie! Ze loopt woedend weg en laat hem vertwijfeld achter.
Maar het gruwelijke beeld van het kwetsbare, naakte lichaam blijft door het hoofd van Ndéne spoken. Hij moet weten wie deze góor-jigéen bij leven was en waarom deze persoon zelfs na diens dood afgestraft moet worden. In een verwarrende mengeling van walging, identificatie en empathie probeert Ndéne antwoorden te krijgen waarom dit gefilmde tafereel zoveel bij hem oproept. Wat zegt het over zijn eigen heteroseksualiteit als hij ruimte kan maken voor empathie en begrip naar de veroordeling van een ander? Moet hij nu zijn eigen islamitische opvoeding en onwrikbare overtuigingen over mannelijkheid ter discussie stellen? Of zit de orthodoxie in hem zo diep dat hij als belezen intellectueel, die nota bene homoseksuele/biseksuele schrijvers in het lesprogramma heeft staan, dezelfde walging voelt als analfabete landgenoten? Homohaat in iets fleurigere bewoordingen, maar met dezelfde lelijke strekking.
En misschien is nog wel de pijnlijkste vraag: wat kost het Ndéne als hij zich openlijk uitspreekt tegen homo- en transfobie? Het is immers gevaarlijk om góor-jigéen te verdedigen wanneer ze zelfs opgegraven worden om opnieuw te worden veroordeeld. In eerste instantie voelt het wat misplaatst hoe 'De Echte Man' (2023) zo expliciet smeuïge seksscènes tussen Ndéne en Rama op de voorgrond plaatst in een roman over de vervolging van deze góor-jigéen. Het koppel koestert de vrijheid die ze zich vanuit hun positie kunnen veroorloven. Maar Ndéne begint door zijn existentiële vertwijfeling opeens scherper te zien dat ook hij 'als heteroseksueel' niet veilig is voor het geweld tegen de góor-jigéen. Het raakt hem intellectueel als gebrandmerkte schrijvers niet meer welkom zijn in zijn colleges. In religieus opzicht ziet Ndéne hoe zijn eigen vader - een praktiserende imam met conservatieve ideeën - wordt afgestraft als hij niet expliciet genoeg oproept tot geweld.
De hel, dat zijn de hetero's. Ndénes zoektocht naar antwoorden brengt hem zelf in gevaar als hij empathie kan opbrengen naar de mens achter de veroordeelde buitenstaander. Of zoals hij zelf dreigt uitgeroepen te worden tot góor-jigéen als zijn empathie naar het slachtoffer indruist tegen maatschappelijke veranderen. Iedereen is vogelvrij, zelfs als de geruchtenmolen het aan 't verkeerde eind heeft. Mbougar Sarr schreef met 'Een Echte Man' (2023) een beklemmende roman in de geest van Jean-Paul Sartre over een zoektocht naar vrijheid en de absurde grenzen die anderen opwerpen. Het zelfonderzoek van Ndéne wordt steeds tragischer wanneer hij ontrafelt wat hij zelf allemaal heeft moeten verdringen uit angst om uitgesloten te worden. Kan een mens werkelijk vrij denken als niet ieder individu het recht heeft zichzelf te zijn!?