The Once and Future King - T.H. White (1958)

Over het boek zelf dan:

Een boek over koning Arthur inderdaad, maar niet het soort dat je zou verwachten. Of misschien juist wel, maar dan de absolute vervolmaking ervan. Natuurlijk is het een geweldig heldenverhaal met veel heroïek en nog veel meer tragiek, erg meeslepend en zo, maar waarom ik het zo geniaal vind is in de eerste plaats het enorme gevoel voor humor, de hilarische personages en de schitterende ideeën. Het basisverhaal is wel bekend en wordt ook in dit boek helemaal behouden, maar op een prachtige manier beschreven en daarnaast flink uitgebreid, in een stijl die trouwens erg aan Terry Pratchett doet denken. Het boek begint met de jeugd van Arthur en hoe hij door Merlijn opgevoed wordt. Disney heeft dat deel helemaal verneukt en in een filmpje gegoten, maar in het boek zijn alle gedaanteverwisselingen wél geweldig knap beschreven en uitgewerkt.
Maar hét personage waarom dit boek eeuwig in mijn top tien mag rusten is wel King Pellinore, een totaal geschift maar erg lief man die zijn hele leven het mysterieuze 'Beest' achternazit.
Ach, hoe beter een boek hoe lastiger het is om het te beschrijven en het heeft niet veel zin om hier alle legendarische personages en situaties te gaan opsommen, je móet het gewoon lezen. Het is onwaarschijnlijk grappig, goed gevonden en spannend en in die zin het absolute summum van het 'jongensboek', maar tegelijk heeft het echt wel niveau, is het goed geschreven en bereiken de personages onder al hun legendarische daden een verbluffende diepgang. En het is erg ontroerend, zoals tragische heldenverhalen altijd ontroerend zijn als ze goed zijn verteld.

5 volle, dikke sterren!

The Once and Future King zal altijd een speciaal plekje in mijn boekenkast krijgen doordat het het eerste boek was dat ik kocht van mijn allereerste zuurverdiende centjes toen ik nog ergens in het middelbaar zat. Een lucky shot aankoop uit De Slegte en compleet weggeblazen door hetgeen dat T.H. White hier neerschreef. Ondertussen een half decennia verder en ik was benieuwd of het boek nog steeds dezelfde uitwerking ging hebben.

En het deed me deugd dat dat ook zo was. The Once and Future King is een serieuze zit qua aantal bladzijden (en dan heeft mijn editie ook nog eens The Book of Merlyn als extraatje), maar het leest als een sneltrein. Onderverdeeld in vier boeken, het eerste boek heeft vooral bekendheid verworven dankzij de Disney film, vertelt White het verhaal van de jonge Wart die uiteindelijk uitgroeit tot Koning Arthur. The Sword in the Stone vind ik op zich het minste deel doordat het veranderen in dieren op den duur iets teveel aanvoelt als een herhaling van zetten, maar White maakt dit ruimschoots goed door misschien wel één van de meest interessante driehoeksrelaties uit de geschiedenis van overspel uit de doeken te doen. Zoveel emotie, zo'n verscheurende tweestrijd, ... Verbazingwekkend ook hoe goed het eigenlijk allemaal aaneensluit, want White zou uiteindelijk 20 jaar doen over zijn epos.

Hij vertelt het allemaal bovendien ook nog eens met de nodige humor (Pellinore!) en kneedt de bekende Arthur legende om tot zijn eigen verhaal. Het worden in zijn handen mensen van vlees en bloed, maar White weet het geheel ook nog eens een hedendaagse touch te geven door hier en daar te zinspelen op een nakende (en nadien gepasseerde) Tweede Wereldoorlog. Typisch ook zo'n boek dat je pas bij meerdere leesbeurten echt kunt beginnen doorgronden. Kan aan mij hebben gelegen, maar ik had vroeger nooit de link gelegd tussen de page Tom of Warwick aan wie Arthur op het einde zijn verhaal verteld en Thomas Malory, schrijver van Le Morte d'Arthur naar wie White regelmatig verwijst.

Het zal wel duidelijk zijn dat ik dit erg kan waarderen. Hier en daar verliest White zich in zijn monologen (ik geloof het eerste hoofdstuk van het derde boek draaft wel erg ver door over wat er mis is met macht), maar voor het overige is dit een prachtboek. Ben benieuwd of The Book of Merlyn me ook nog zal kunnen bekoren.

Dikke 4.5*

The Once and Future King had al mijn interesse voordat ik wist waar het boek om ging - vanwege de titel en vanwege het feit dat Magneto het leest in X-Men United (ik lees soms boeken om rare redenen...). Toen het om King Arthur bleek te gaan, was ik meteen overstag. Ik heb in mijn boekenkast nog een oud exemplaar van Rosemary Sutcliffs The Sword and the Circle staan waar ik letterlijk geen genoeg van kan krijgen, dus bijna 700 pagina's meer King Arthur waren mij bijzonder welkom.

En al hadden al die redenen niet gegolden, dan nog zou The Once and Future King veel indruk op mij hebben gemaakt. Ik houd sowieso wel verhalen die een hele levensloop bestrijken, en Arthurs levensloop is zo veelbewogen dat het zonde zou zijn om niet het complete verhaal te vertellen. White begint dan ook bij Arthur als jongen. De toon is nog relatief licht en de avonturen zijn absurd; als een collectie fabels waarin Arthur Wijze Lessen leert door in allerlei dieren te worden veranderd. Zodra het zwaard echter uit de steen is, begint de tragiek naar binnen te sluipen.

Het tweede deel houdt de lichte toon gedeeltelijk vast, en is bij vlagen zelfs hilarisch (Pellinore is onweerstaanbaar grappig). Tegelijkertijd introduceert White de gebroeders Orkney. Het was mij aanvankelijk niet helemaal duidelijk hoe dit verhaal nu met het grote geheel in verband staat, maar dat kwam later wel. Zo is er die geschiedenis met de eenhoorn waarin je in korte tijd heel veel inzicht krijgt in de karakters van de vier broers, die later nog zo'n grote rol gaan spelen.

In deel drie valt er weinig meer te lachen. Er zijn gelukkig nog genoeg queesten en dwaze avonturen, maar het grote drama komt steeds meer op de voorgrond, en dat in de vorm van de klassieke driehoeksverhouding Arthur - Guinevere - Lancelot. White slaagt er in om de driehoek perfect gelijkzijdig te maken. Het is meer een officieus huwelijk dan een affaire tussen Guinevere en Lancelot, en Arthur is er nog eerder van op de hoogte dan zijzelf. Ondertussen heeft de koning het moeilijk genoeg met zijn enorme verantwoordelijkheden, de arme ziel, en het wordt steeds duidelijker dat de dingen de verkeerde kant op gaan.

Het drama voltrekt zich in het laatste deel, dat qua toon zoveel zwaarder is dan het eerste deel dat het bijna niet te geloven is dat ze een geheel vormen. Weinig van wat Arthur met pijn en moeite heeft opgebouwd, blijft overeind staan. Maar toch is er iets van hoop, en dat is Arthur zelf. Hij heeft 'iets onoverwinnelijks in zijn hart, iets van grootheid in eenvoud.' Ik kan het niet zo mooi zeggen als White, maar ik snap wel dat Arthur zo iemand is van wie mensen nog altijd stiekem hopen dat hij op een dag terug zal komen.

The Once and Future King is niet alleen sterk als het gaat om plot, maar ook psychologisch. De personages hebben een diepgang die je niet verwacht in een verhaal over ridders. Guinevere is 'een echt mens' en dus niet te verklaren, volgens de schrijver. Lancelot is er heilig van overtuigd dat hij een slecht mens is, en gedraagt zich juist daarom het best - maar hij kan Guinevere niet opgeven. Arthur is een held in een veel completere betekenis van het woord dan normaliter. Daarnaast zijn er nog vele bijfiguren die toch allemaal een eigen gezicht krijgen.

Ik kan nog wel veel meer over The Once and Future King zeggen; ik ben nog niets eens over de rare stijl vol anachronismen begonnen. Voor nu lijkt dit me voldoende. Ongetwijfeld zullen me een heleboel andere dingen opvallen bij een volgende leesbeurt. Ik kijk er nu al naar uit. Er zijn weinig boeken waarbij ik daadwerkelijk gelachen (hardop!) en gehuild heb. Dit is een van mijn nieuwe favorieten.