Le Rouge et le Noir - Stendhal (1830)

Rood en Zwart.
Rood voor de liefde, zwart voor de dood.
Rood voor de revolutie, zwart voor de macht van kerk.
Rood voor het bloed, zwart voor de rouw.
Het rood en het zwart is roman waar het allemaal in zit. In de basis een liefdesverhaal, maar in de uitwerking zoveel meer. Macht, klassestrijd, bedrog, het Frankrijk na Napoleon, geloof en vooral strijd. Een verhaal over een jongen die door zijn karakter nooit gelukkig zal zijn, geschreven in een weergaloze stijl die de overgang tussen romantiek en realisme vormt.
Puur genieten!

Stendhal is in literair opzicht geen kind van zijn tijd, lees: van de romantiek. Zijn stijl is heel sober en spontaan, elke gekunsteldheid wordt vermeden. Dit doorgedreven “classicisme” staat in schril contrast met de pathetische toon van zijn tijdgenoten. Vorm is dus ondergeschikt aan idee en het is Stendhal hierbij vooral te doen om maatschappijkritiek. De verhaalelementen zijn welliswaar romantisch (liefde, passie, avontuur), het is de satirische visie ten aanzien van zijn tijd dat “Het rood en het zwart” zo bijzonder maakt. De spitse ironie en nuchtere psychologische dissectie zorgen voor vaak hartverlichtende humor. Daarenboven geeft het mooi gefraseerde bildungsaspect de roman nog meer diepte en kracht. Eén van die klassieken die je moet gelezen hebben!

Een grootse roman, waarin je je afvraagt hoe het toch mogelijk is dat een auteur, die zo veel elementen in een roman probeert te verwerken, daar wonderwel in slaagt zonder dat het ook maar enigszins geforceerd of rommelig aandoet. Want dit is een politieke roman over standsverschillen, een onhoudbaar machtsevenwicht (hoe Stendhal constant maar weer weet aan te tonen hoe de aristocratie voorvoelt dat er een revolutie op handen is - en dan te bedenken dat de roman voltooid werd voor de julirevolutie van 1830!) en onophoudelijke intriges. Dat laatste gegeven wordt zeker niet karikaturaal want behoudens dat enkele zijpersonages zoals pater de Frilain en Valenod onverbeterlijke schurken zijn, zijn de belangrijke personages dermate geschakeerd dat het opplakken van etiketten slecht of goed eigenlijk onmogelijk is.


Neem nu zo'n markies de la Mole. Hij is constant bezig in het diepste geheim allerlei politieke manoeuvres voor te bereiden, en een buitenstaander zou ongetwijfeld van een valse intrigant spreken, maar als we hem leren kennen - kunnen we dat stellen dat dit immorele man betreft? Eigenlijk voelen we aan dat dit een man is die het liefst met rust gelaten wil worden, maar voelt dat hij door zijn geboorte geen andere keus heeft. Dat het hoofdpersonage Julien Sorel een moeilijk te peilen figuur is, lijkt me verder overbodig om te vermelden.


Het toont eens te meer aan dat dit vooral een psychologische roman is, waarbij Stendhal dus de verbintenis maakt naar maatschappelijke toestanden van zijn tijd. Want zeker is dat ieder personage slachtoffer is van een onrechtvaardige tijd, maar dat het er eveneens toe doet hoezeer zij met hun karakters inspelen op de beproevingen die hun tijd voor hen in petto heeft. Want enerzijds kun je zeggen dat de zoon van een timmerman met een behoorlijk verstand een tragisch lot stond te wachten, alleen de keuzes die hij maakt verscherpen de onvermijdelijkheid van dit lot alleen maar. Als Sorel aan het einde van de kroniek in het leger de noodlottige berichtgeving krijgt, is hij inderdaad slachtoffer van omstandigheden, maar hij zou Sorel niet zijn als hij deze met een factor 10 verergert met zijn panische reactie.

Ander intrigerend aspect van de roman zijn de tijdsschakelingen. Heel vernuftig weet Stendhal de meest cruciale gebeurtenissen in een zin te vatten. Bijvoorbeeld wanneer Mathilde zwanger blijkt te zijn van Sorel wordt dit achteloos medegedeeld als betrof het een aanplakbriefje bij de Albert Heijn. De emotionele impact wordt in deze aan de verbeelding van de lezer overgelaten, en ik meen dat we dit kunnen aanmerken als de verdienste van een groot schrijver die zich afzette van de modieuze romantiek, met dito gezwollen beschrijvingen en gerekte taal, van zijn tijd.

Het Rood en het Zwart, dat zijn de kleuren van het Leger en de Kerk. Het gaat echter niet om het leger in de jaren 1820, wanneer de roman zich afspeelt, maar wel om het leger ten tijde van Napoleon. Tijdens het Consulaat (1799-1804) droeg deze staatsman een rood uniform en stelde hij het Légion d’honneur in, een onderscheidingsteken met een rood lint. Tijdens de Restauratie (1814-1830) was Frankrijk tijdelijk weer een monarchie, maar jacobijnen en bonapartisten droomden van een nieuwe republiek.

Hoofdpersonage Julien Sorel is opgegroeid in Verrières, een fictief provinciestadje in Franche-Comté. In tegenstelling tot z’n broers wil deze fijngevoelige intellectueel niet in de houtzagerij van z’n vader werken. Hij heeft een geïdealiseerd beeld van Napoleon en droomt ervan heroïsche daden te verrichten. Om carrière te maken trekt hij echter een zwart habijt aan en wordt hij seminarist in de regionale hoofdstad Besançon. Dat noemt hij z’n hypocrisie. Katholieke geestelijken worden voorgesteld als opportunisten die op materieel gewin uit zijn. Een uitzondering is de jansenist Pirard, die een vaderfiguur wordt voor Sorel. Kleingeestig is de rivaliteit tussen de katholieke burgemeester De Rênal en de afgunstige liberaal Valenod.

Geïnspireerd door de militaire strategieën van Napoleon ontwikkelt Sorel een verleidingstechniek die veel weg heeft van het innemen van een stad. Deze past hij toe op twee vrouwen boven z’n stand: de vrouw van de burgemeester en de dochter van een markies in Parijs. Mme de Rênal heeft een sterk katholiek schuldbesef en worstelt met het dilemma tussen deugd en passie. Mathilde de la Mole is verveeld door de adellijke ijdeltuiten die haar omringen, en droomt van een romantische held die haar verovert.

De antiheld Sorel is losjes gebaseerd op Antoine Berthet, wiens terdoodveroordeling in 1827 veel ophef veroorzaakte. De alwetende ik-verteller heeft veel aandacht voor de historische context en kan de gedachten lezen van Sorel en de twee vrouwen. Stendhal gebruikt veel citaten en verwijzingen, maar dat gaat niet ten koste van de leesbaarheid. Het is een meeslepend magnum opus waarin romantisch idealisme met een dosis nuchtere afstandelijkheid bekeken wordt.

Prachtige roman, heb eigenlijk niets toe te voegen aan wat er in het voorgaande al over is geschreven. Eerlijk gezegd zit ik nooit zo te wachten op melodramatische liefdesverhaaltjes, maar wat dit boek zo goed maakt is het heldere psychologische inzicht van de auteur, het blootleggen van machtsverhoudingen en machtsspelletjes, het wonderlijk complexe karakter van hoofdpersoon Julien Sorel, die in wezen een eikel is maar die je om de een of andere reden toch graag ziet slagen omdat het knap is hoe hij zich weet op te werken. De historische context vind ik ook interessant, met daarbij opgeteld het boeiende leven van de auteur zelf. De fascinatie voor Napoleon kan ik volledig begrijpen.

Ik weet het, het is appels met peren vergelijken, maar ik las vorig jaar ook Max Havelaar en dat was geen plezierige ervaring. Een vervelend prekerig boek, geschreven in een stijl waar ik niet doorheen kwam. Ik dacht dat dat te maken had met de 19e eeuw, de Nederlandse taal was toen per slot van rekening anders. Maar aan andere auteurs uit de 19e eeuw bewaar ik wel goede herinneringen, misschien omdat die prettig zijn vertaald. Of Max Havelaar is gewoon ietwat overschat, dat zou kunnen. De vertaling van Le Rouge et le Noir van Hans van Pinxteren vind ik in ieder geval heel knap, ook met fijne verhelderende noten.

4.5 sterren