Le Rouge et le Noir - Stendhal (1830)

Rood en Zwart.
Rood voor de liefde, zwart voor de dood.
Rood voor de revolutie, zwart voor de macht van kerk.
Rood voor het bloed, zwart voor de rouw.
Het rood en het zwart is roman waar het allemaal in zit. In de basis een liefdesverhaal, maar in de uitwerking zoveel meer. Macht, klassestrijd, bedrog, het Frankrijk na Napoleon, geloof en vooral strijd. Een verhaal over een jongen die door zijn karakter nooit gelukkig zal zijn, geschreven in een weergaloze stijl die de overgang tussen romantiek en realisme vormt.
Puur genieten!

Stendhal is in literair opzicht geen kind van zijn tijd, lees: van de romantiek. Zijn stijl is heel sober en spontaan, elke gekunsteldheid wordt vermeden. Dit doorgedreven “classicisme” staat in schril contrast met de pathetische toon van zijn tijdgenoten. Vorm is dus ondergeschikt aan idee en het is Stendhal hierbij vooral te doen om maatschappijkritiek. De verhaalelementen zijn welliswaar romantisch (liefde, passie, avontuur), het is de satirische visie ten aanzien van zijn tijd dat “Het rood en het zwart” zo bijzonder maakt. De spitse ironie en nuchtere psychologische dissectie zorgen voor vaak hartverlichtende humor. Daarenboven geeft het mooi gefraseerde bildungsaspect de roman nog meer diepte en kracht. Eén van die klassieken die je moet gelezen hebben!

Wellicht de ultieme roman over eerzucht, en anders in ieder geval een gedegen studie naar de psychologische weerslag hiervan op het hoofdpersonage Julien Sorel. Lang voor Dostojevski en Nietzsche (bewonderaar van Stendhal) hebben we hier een jongeman die dweept met Napoleon en diens vermogen tot onderwerping van de mindere goden. Blijkens Stendhals studie vraagt dit om een berekenende (Machiavellistisch te noemen) houding, wat nu juist contrasteert met de geest van de tijd waarin het werk verscheen, de Romantiek. De eerste romance is een mooi psychologisch spel van voortdurend afstoten en aantrekken; alleen een romance op Sorels voorwaarden komt immers tegemoet aan zijn ideaalbeeld van onderwerpende held. Pijnlijke paradox is dat mevrouw Rênal alleen van hem houdt vanwege zijn guitige, onschuldige façade... Het tweede deel kon me iets minder boeien. Een nieuwe romance, ditmaal in hogere kringen. Dan drukken de door klassenstelsels bepaalde menselijke verhoudingen toch wel weer erg een stempel op de voortgang van het verhaal, zoals dat helaas maar al te vaak zo bepalend is in 19e eeuwse literatuur. Dit leidt zelden tot andere inzichten dan dat het allemaal oneerlijk is en dat onoprechtheid regeert. Hier is dat niet veel anders, maar boeiend nog wel is hoe de Katholieke kerk prominent opduikt in Le Rouge et Le Noir; niet als religieus instituut, maar als enige mogelijkheid voor klasselozen carrière te maken. Een kans die de opportunistische Sorel dan ook graag aangrijpt, allengs tegen de tegenstrijdigheid aan lopend dat dit niet geheel strookt met zijn Napoleonverering, atheïsme en immorele karakter. Al met al een boeiend karakter deze Sorel, bij tijden had ik het idee dat iemand als Bret Easton Ellis in vroeger tijden zoiets geschreven zou kunnen hebben. Qua immorele leegte. Die leegte slaat desondanks niet over op de roman, want daar valt in de thematische uitwerking weinig op aan te merken. Wel bevat het naar mijn smaak teveel melodramatische verwikkelingen die in theatrale (ironische?) stijl opgediend worden. Geheel los van zijn tijd is het dan ook weer niet te zien. En wat bondiger was het leesplezier ook ten goede gekomen.

Een grootse roman, waarin je je afvraagt hoe het toch mogelijk is dat een auteur, die zo veel elementen in een roman probeert te verwerken, daar wonderwel in slaagt zonder dat het ook maar enigszins geforceerd of rommelig aandoet. Want dit is een politieke roman over standsverschillen, een onhoudbaar machtsevenwicht (hoe Stendhal constant maar weer weet aan te tonen hoe de aristocratie voorvoelt dat er een revolutie op handen is - en dan te bedenken dat de roman voltooid werd voor de julirevolutie van 1830!) en onophoudelijke intriges. Dat laatste gegeven wordt zeker niet karikaturaal want behoudens dat enkele zijpersonages zoals pater de Frilain en Valenod onverbeterlijke schurken zijn, zijn de belangrijke personages dermate geschakeerd dat het opplakken van etiketten slecht of goed eigenlijk onmogelijk is.


Neem nu zo'n markies de la Mole. Hij is constant bezig in het diepste geheim allerlei politieke manoeuvres voor te bereiden, en een buitenstaander zou ongetwijfeld van een valse intrigant spreken, maar als we hem leren kennen - kunnen we dat stellen dat dit immorele man betreft? Eigenlijk voelen we aan dat dit een man is die het liefst met rust gelaten wil worden, maar voelt dat hij door zijn geboorte geen andere keus heeft. Dat het hoofdpersonage Julien Sorel een moeilijk te peilen figuur is, lijkt me verder overbodig om te vermelden.


Het toont eens te meer aan dat dit vooral een psychologische roman is, waarbij Stendhal dus de verbintenis maakt naar maatschappelijke toestanden van zijn tijd. Want zeker is dat ieder personage slachtoffer is van een onrechtvaardige tijd, maar dat het er eveneens toe doet hoezeer zij met hun karakters inspelen op de beproevingen die hun tijd voor hen in petto heeft. Want enerzijds kun je zeggen dat de zoon van een timmerman met een behoorlijk verstand een tragisch lot stond te wachten, alleen de keuzes die hij maakt verscherpen de onvermijdelijkheid van dit lot alleen maar. Als Sorel aan het einde van de kroniek in het leger de noodlottige berichtgeving krijgt, is hij inderdaad slachtoffer van omstandigheden, maar hij zou Sorel niet zijn als hij deze met een factor 10 verergert met zijn panische reactie.

Ander intrigerend aspect van de roman zijn de tijdsschakelingen. Heel vernuftig weet Stendhal de meest cruciale gebeurtenissen in een zin te vatten. Bijvoorbeeld wanneer Mathilde zwanger blijkt te zijn van Sorel wordt dit achteloos medegedeeld als betrof het een aanplakbriefje bij de Albert Heijn. De emotionele impact wordt in deze aan de verbeelding van de lezer overgelaten, en ik meen dat we dit kunnen aanmerken als de verdienste van een groot schrijver die zich afzette van de modieuze romantiek, met dito gezwollen beschrijvingen en gerekte taal, van zijn tijd.

Gaat er veel van de kwaliteit verloren door in vertaling te lezen?

Qua gehalte, toon en thematiek deed dit werk me denken aan het schitterende Liaisons dangereuses van Ch. de Laclos, maar het is misschien iets minder evenwichtig. Stendhal wil misschien een beetje teveel tegelijk vertellen...

Een gerenommeerd meesterwerk, altijd wat gevaarlijk… Dit is nochtans een prachtig boek.
Het leven van deze jonge man is grotendeels gevuld met het nastreven van zijn hoogste doel: erkenning krijgen. Dat gaat gepaard met een huiveringwekkend cynisme: hij offert er ongeveer iedereen en alles aan op. Het middendeel in Parijs vraagt van de lezer wat meer doorzettingsvermogen, want de salonintriges blijven maar komen. Op het einde, na de grote ramp, komt er iets nieuws in het boek: waar hij tot dan toe een echte papenvreter was, zonder enig gevoel voor een religieuze dimensie, komt hij naar het einde toe tot een soort onduidelijk gevoel voor de zin van leven en dood.
Je kunt bij de lectuur best enige kennis hebben van de Franse maatschappij 15 jaar na Napoleon. Toch bestaat ook nu nog in sommige kringen die sfeer waarin carrière maken en rijk worden het enige is wat telt, wat het boek nog relevant maakt.
Het boek is ondanks zijn lengte heel zuinig en precies geschreven. Feilloze compositie, waarin ieder woord en elke zin zijn functie heeft. Dus toch een meesterwerk.

Goh, dat deze titel langs komt.... Van dit boek weet ik dat het als 15 jarige op mijn te lezen lijst Frans stond.

Ik kwam er maar niet door....

Tja, het lijkt me dan ook een raar idee aan een 15-jarige een Frans boek van 500 p. als leesopdracht te geven. De Franse woordenschat van het boek is voor hem te moeilijk, hij kent de historische achtergrond en de culturele situatie niet... Zoiets is voor een normale leerling van die leeftijd gewoon een aansporing om op het net te gaan zoeken naar hapklare lectuurtaken.

Kun je dit boek als genre wel historisch noemen?
Het verhaal speelt zich af rond 1830 en is geschreven in 1830. On the road (bv) is ook geen historische roman toch?
Ik zal wel een muggenzifter zijn!

Het Rood en het Zwart, dat zijn de kleuren van het Leger en de Kerk. Het gaat echter niet om het leger in de jaren 1820, wanneer de roman zich afspeelt, maar wel om het leger ten tijde van Napoleon. Tijdens het Consulaat (1799-1804) droeg deze staatsman een rood uniform en stelde hij het Légion d’honneur in, een onderscheidingsteken met een rood lint. Tijdens de Restauratie (1814-1830) was Frankrijk tijdelijk weer een monarchie, maar jacobijnen en bonapartisten droomden van een nieuwe republiek.

Hoofdpersonage Julien Sorel is opgegroeid in Verrières, een fictief provinciestadje in Franche-Comté. In tegenstelling tot z’n broers wil deze fijngevoelige intellectueel niet in de houtzagerij van z’n vader werken. Hij heeft een geïdealiseerd beeld van Napoleon en droomt ervan heroïsche daden te verrichten. Om carrière te maken trekt hij echter een zwart habijt aan en wordt hij seminarist in de regionale hoofdstad Besançon. Dat noemt hij z’n hypocrisie. Katholieke geestelijken worden voorgesteld als opportunisten die op materieel gewin uit zijn. Een uitzondering is de jansenist Pirard, die een vaderfiguur wordt voor Sorel. Kleingeestig is de rivaliteit tussen de katholieke burgemeester De Rênal en de afgunstige liberaal Valenod.

Geïnspireerd door de militaire strategieën van Napoleon ontwikkelt Sorel een verleidingstechniek die veel weg heeft van het innemen van een stad. Deze past hij toe op twee vrouwen boven z’n stand: de vrouw van de burgemeester en de dochter van een markies in Parijs. Mme de Rênal heeft een sterk katholiek schuldbesef en worstelt met het dilemma tussen deugd en passie. Mathilde de la Mole is verveeld door de adellijke ijdeltuiten die haar omringen, en droomt van een romantische held die haar verovert.

De antiheld Sorel is losjes gebaseerd op Antoine Berthet, wiens terdoodveroordeling in 1827 veel ophef veroorzaakte. De alwetende ik-verteller heeft veel aandacht voor de historische context en kan de gedachten lezen van Sorel en de twee vrouwen. Stendhal gebruikt veel citaten en verwijzingen, maar dat gaat niet ten koste van de leesbaarheid. Het is een meeslepend magnum opus waarin romantisch idealisme met een dosis nuchtere afstandelijkheid bekeken wordt.