Roxane van Ieperen kocht niet alleen een huis, ze kocht er onverhoopt de mogelijkheid van een fabelachtig historisch en nu al klassiek verhaal bij. Ze kocht een geschiedenis waarvan je amper kan geloven dat het nog niet eerder verteld was, een historie waarvan ze als schrijfster meteen moet hebben geweten dat het niet onbeschreven mocht blijven. Maar wat een opgave. Want schrijf dit maar eens op. Hoe doe je recht aan alle naargeestige avonturen die de twee zussen Janny en Lien Brilleslijper en de mensen rondom hen mee hebben gemaakt? Hoe kun je de heldhaftigheid van deze vrouwen eer aan doen? En is het mogelijk om na al die duizenden en duizenden verhalen over de Tweede Wereldoorlog nog een boek te schrijven dat een lezer ontroerd en doet verstommen?
Vanaf de eerste bladzijden, wanneer de schrijfster er zelf achter komt wat de zojuist gekochte villa in het Gooi verborgen ligt, is meteen duidelijk dat dit een bijzonder verhaal gaat worden. De meeste lezers kennen de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog maar al te goed. De lijdensweg van miljoenen joden, georkestreerd door de sinistere doelmatigheid van de nazi’s, is algemeen bekend. Het mogelijke einde van de zussen ligt gedurende het hele boek als een tijdbom onder de heldendaden van deze vrouwen. Maar al lezende duik je de alledaagse realiteit van toen weer in. Je voelt de beklemming. Je hoort de vliegtuigen komen. En je voelt ook dat er in de eerste periode niet heel veel veranderde. Je kunt je opeens voorstellen dat er mensen waren die het allemaal wel mee vonden vallen, die het allemaal een beetje bagatelliseerden. Hoe onmachtig voel je je als vrije lezer wanneer je tachtig jaar later die mensen boven het boek het liefst toe zou willen schreeuwen dat het niet meevalt. Dat ze hun ogen moeten openen. Dat ze niets, maar dan ook niets moeten onderschatten. Het is dan al, vroeg in het boek, dat je je realiseert dat het Van Ieperen is gelukt om heel dichtbij de verhalen te komen en dat dit behalve een bijzonder verhaal, ook een grandioos boek is.
Jarenlang deed ze onderzoek. Dat is tijdens het lezend voortdurend te merken. Niet alleen aan hoe precies Van Iperen de gebeurtenissen weet te beschrijven, maar ook aan de hoeveelheid verhalen in het verhaal. Op een gegeven moment las ik in één alinea, een klein zijsprongetje in het boek, een verhaal dat compleet nieuw boek zou kunnen vullen. Dit boek had drie, vier keer zo dik kunnen zijn. Van Iperen heeft die verleiding weerstaan en dat maakt dit boek zo krachtig.
De vraag was of het boek in deze vorm zou verschijnen, of het uitgegeven zou worden. Het belang van het boek heeft de doorslag gegeven. Joden zouden zich over het algemeen te gemakkelijk bij hun lot hebben neergelegd. Ze zouden naïef zijn over de bedoelingen van de nazi’s. Dit boek toont aan dat er wel degelijk verzet was. Bovendien is het belangrijk om oorlogsverhalen te blijven vertellen, steeds maar weer. De films en boeken zijn over een tijdje de enige en meest belangrijke getuigen van de meest zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de mensheid. Het laat zien hoe we onze onschuld definitief hebben verloren en tegelijkertijd: hoe belangrijk het is dat we ons hiervan bewust blijven. De geschiedenis herhaalt zich. Nooit op dezelfde manier, maar in grote lijnen lijkt datgene wat we doen altijd op iets wat eerder is gebeurd. We moeten er lering uit blijven trekken. Boeken als deze, die ons in de huid van de onderdrukten doet kruipen, zijn daarbij van vitaal belang.
Je kunt je over het vervolg van het boek van alles voorstellen. Je weet dat Joden hebben moeten onderduiken, dat er verzet is geweest, dat er ondergedoken is, dat er verraders zijn geweest, dat mensen gedeporteerd zijn. Je hebt gehoord over de gruwelen van de concentratiekampen, wellicht ook over de overlevenden. Anne Frank is wereldberoemd. In dit boek komt werkelijk alles samen, beleefd, herbeleefd, vanuit het oogpunt van twee zussen. Dit boek grijpt je beet, zuigt je terug de oorlog in en na, nee, al tijdens het lezen, weet je: dit boek moet gelezen blijven worden. En je vraagt je af hoe naïef je kon zijn om je voor het lezen af te vragen of een boek over de Tweede Wereldoorlog nog emotie kon oproepen. Want Van Iperen liet me diep ontroerd en volkomen verstomd achter.