Le Città Invisibili - Italo Calvino (1972)

Gekocht als tussendoor-cadeautje voor mezelf en daar heb ik geen spijt van! Het is een boekje dat ik langzaam ga lezen want de beschrijvingen zijn zo mooi, poëtisch en herkenbaar dat het zonde zou zijn om er te veel na elkaar te lezen. Maar ik kan nu al zeggen dat het een meesterwerkje is, waarin de stad in al haar dimensies aan bod komt: een verzameling ruimtes en gebouwen, maar vooral een plek waar geleefd wordt, waar herinneringen aan vasthangen, die verlangens oproept, waar herkenning, vervreemding en symboliek een grote rol spelen. Dat is al vaker beschreven, maar zo mooi als hier volgens mij nog nooit Zo eenvoudig, zo perfect uitgemeten en zo perfect geobserveerd - dat had ik tot nog toe enkel bij Toon Tellegen gezien, en dit is misschien nog net ietsjes beter!

Fantastisch origineel boek van Calvino.

Marco Polo leefde in de 13e eeuw en maakte toen is een reisverslag van hem opgetekend Il Milione. Ik neem aan dat dit een variatie daarop is, ook omdat men toen Polo niet altijd geloofde. In 9 delen worden 55 steden beschreven. Redelijk algemeen, dan weer over de bouwkunst, dan over de doden, dan over de mensen en hun handelswijzen, en steeds de vraag of dit verbeelding is of niet. De meeste steden kunnen bestaan, en wellicht dat Calvino ook wel steden in zijn hoofd had. Het verhaal is tijdloos, want er worden wel moderne zaken genoemd (vliegvelden/draaimolens), maar nergens heel specifiek. Daarnaast wordt nergens iets genoemd over landen, streken, gebeurtenissen.

De stijl is wel het hoogtepunt. Soepel als zijde, helder, goed te volgen en vol fantasie met mooi bloemrijk taalgebruik. Je droomt zelf weg naar die steden en kan ze zelf visualiseren. Venetië kom je hoe dan ook weleens tegen daarin. En soms denk je er ook andere bestaande steden bij. Daarnaast zegt Calvino interessante zaken over gedachten, steden in het algemeen, de macht hebben over een groot rijk (wat is dat waard als je er nooit rond zult lopen en niet eens kent). Ook het schaakbord komt terug, in de tekst en de ideeën en in de opzet van het boek (in de 9 hoofdstukken + 55 steden, maakt 64 vlakjes). Wat het allemaal precies betekent is niet direct duidelijk, maar als lezer heb je mooi de tijd erna er zelf een oordeel over te geven. En die geeft Calvino je dan ook, met zijn ideeën en aanzetjes.

Enkel de tussenstukjes, de gesprekken tussen Polo en Kahn gingen iets te ver. Oninteressant wil ik het niet noemen (hier komt de filosofie onder meer in terug) maar het was net wat minder van stijl en soms iets te hoogdravend. Eigenlijk waren die beschrijvingen van de steden an sichgenoeg. Nu was dit eigenlijk wel nodig om het een en ander te verduidelijken, maar daardoor voor mij net geen volle mep. Derhalve 4,5*.

Dit boek is een beetje een onzichtbare stad op zich, ergens zwevend tussen Poëzie en beschrijving.

Heerlijk taalgebruik, elke zin is een zijdezachte glijbaan naar de volgende. Alle steden die Calvino beschrijft tonen ons iets over onszelf. Marco Polo en de Khan denken na verloop van tijd dat het misschien allemaal in hun hoofd zit, de steden zijn een reflectie van onze geest, onze verlangens, dromen, dood. Marco Polo heeft het eigenlijk alleen over Venetië, het schaakbord, en alle steden zijn, zoals verschillende schaakpartijen, variaties op hetzelfde bouwplan. Venetië. En wat is Venetië?

In taal kan je wonen. Of niet?

‘De onzichtbare steden’ is, als vingeroefening, grandioos geslaagd, althans voor wie proza-als-poëzie onder ogen wil krijgen. Zelf beweerde Italo Calvino dat zijn esthetisch ideaal op die premisse geënt was. En inderdaad, de bloemrijke beschrijvingen volgen elkaar in ijltempo op, en ze zijn bijwijlen niets minder dan verrukkelijk.

Mag het echter ook ergens over gaan? Of op z'n minst ergens naar toe evolueren? En bij voorkeur ook meer zijn dan gegoochel met een onderliggend mathematisch principe? Calvino strooit weliswaar hier en daar interessante ideeën in het rond, maar als geheel lijkt dit boekje slechts één gedachte te herkauwen, met name dat de verbeelding oneindig is, en dat taal een reis naar onmogelijke oorden mogelijk maakt. Ook in de wetenschap dat ‘De onzichtbare steden’ bedoeld is als een lofzang op het woord, waarbij Calvino tussendoor reflecteert over de verhouding tussen mens en natuur, goed en kwaad, boven en beneden – allerlei contrasten die elkaar nodig hebben om te kunnen bestaan – blijft de ervaring eerder mager.

Zo nu en dan dreigen enkele alinea’s bovendien te vervallen in al te evidente paradoxen, maar in zijn totaliteit grossiert Calvino’s scherpzinnige geest en fenomenale stijl. Hoe feilloos ook de cadans waarmee Louis van Beek het luisterboek heeft ingesproken, als klassieker heeft dit boek te weinig om het lijf.

2,5*