Buddenbrooks: Verfall einer Familie - Thomas Mann (1901)

Inderdaad een meesterlijk boek. Op zich niet zo bijzonder, het verhaal van het verval van een familie (ik bedoel, iedereen heeft al tig films gezien en boeken gelezen die hiermee vergeleken kunnen worden), maar zo adembenemend goed geschreven en verteld! Prachtige, door en door doorleefde personages die meedogenloos worden getypeerd en beschreven in al hun schamele menselijkheid, maar tegelijk met heel veel liefde en begrip voor hun zwaktes, en dat is ook de manier waarop je ze als lezer tegemoetkomt: soms met bewondering en soms met afschuw voor hun handelingen en ideeën, maar altijd met een zeker begrip en medelijden.
Voor mij is deze roman trouwens niet het inluiden van het begin van de decadentie, maar veeleer een overwinning van de vrije geest op de beperkte rationele visie van de koopmansfamilie, maar het is natuurlijk de paradox tussen de twee die het boek zo boeiend maakt.
Een dijk van een roman, na meer dan een eeuw nog steeds door publiek en kritiek bejubeld, en absoluut terecht. Voor zover ik weet Manns toegankelijkste boek, maar een om te zoenen!

Na de tegenvaller De Wet dan maar deze grote klassieker gepakt, hopende dat deze beter leesbaarder en interessanter zou zijn. Gelukkig wel, de volle 600 pagina’s lang.

We volgen een koopmansfamilie te Lübeck zo’n goede 45 jaar lang. Hoewel, niet zozeer een familie (zoals de plot stelt) maar eerder Tony en Thomas Buddenbrook, met kort hun vader en zoon Hanno aan het eind. Maar deze broer en zus zijn de hoofdpersonen. Bij het begin van het verhaal leven zij al, tegen het eind enkel Tony nog maar Thomas tot bijna aan het eind ook. De opkomst van het geslacht, de opbouw van het bedrijf, dat krijgen we niet mee. Aan het begin is het reeds een voorname familie en neemt Johann jr. de zaak over van vader, vanaf dan kan het enkel naar beneden gaan.

En dan is er dus ruim de tijd voor de verschillende personages. Thomas is een nette jongeman, en verandert langzaam in een zekere oudere man en uiteindelijk in een hoopje ellende. En dan Christian, voor niets goed, maar niet per se een slecht persoon. Hij kan het gewoonweg niet. De overige personages worden net voldoende uitgewerkt om ze te laten leven, maar het blijven bijpersonen, zelfs Johann jr. en Hanno . Maar het absoluut mooiste personage is Tony. Wat het is met (mannelijke) schrijvers en jonge meisjes, geen idee, maar ze zijn altijd prachtig uitgewerkt. Of het nu Natasja uit Oorlog en Vrede of Sonja van Dostojevski is, altijd heerlijk verbeeld. Zo ook deze Tony. Van naïef jong ding (‘Een gansje was ik’) tot behoedster. Nu eens een zeur, tot het vervelende af, dan weer volledig voor de familie met een groot hart en ook gewoon een goede moeder.

Nu lijkt Mann in meer op zijn illustere Russische voorgangers. Hij heeft een zelfde verteltrant. Een alwetende verteller, deze kruipt in de geest van de belangrijke personages, geeft ruim beschrijvingen van anderen, zowel in hun uiterlijk, innerlijk als achtergrond. Ook het hele leven is mooi opgetekend, evenals de stad Lübeck, de politiek, de handel, de vakanties en ga al maar door.

En dan het verval, of eerder de verandering in de familie. Het is niet zozeer enkel deze familie, een familie waar we Manns eigen afkomst in kunnen herkennen, maar staat ook voor de bourgeoisie in het algemeen. Dit is af en toe prachtig weergegeven. Het verdwijnen van God en zekerheid met Thomas, het uiterlijk vertoon van hem dat hij belangrijk acht, ook al gaat het minder, het chocodrankje bij het ontbijt, de rottende tanden van het vele slechte eten, maar ook het verdwijnen van het Frans met de volgende generaties. Mann zelf is een schrijver, een kunstenaar, die getuige enkele passages ook veel van muziek af weet. Ik denk ook dat hij niet die losgekomen vrije geest (die Freud hierboven noemt) van Hanno als het kwaad ziet, wellicht wel de decadentie van dure kleren en goed voedsel. Mede door zijn eigen geschiedenis die hierin is verwerkt is dit wel degelijk een commentaar, met al zijn eigenschappen.

Dan houden we nog enkele schitterende scènes over met de vakantie in Travemünde en de schooldag van Hanno (die laatste zin, heerlijk) als hoogtepunt. Ook de rest is interessant en afwisselend genoeg, Dan weer een gedachte van Mann, dan weer een stuk in briefvorm. Daarnaast weet Mann altijd snel aan het begin van een hoofdstuk duidelijk te maken wat er komen gaat, of in wat voor periode de familie leeft. Dat getuigt van groot schrijverschap, en dat al op je 26e.

Zo kan ik wel even doorgaan, over hoe subtiel het verval is opgetekend, of nog meer over de personen, maar ik kan ook enkel zeggen: lees het en ontdek het zelf! De wet was inderdaad een incident lijkt het, en ik ben benieuwd naar meer werk van Thomas Mann.

5*, absoluut.

De Buddenbrooks. Verval van een familie. Die laatste zin vat de verhaallijn aardig samen, zij het beknopt. Vier opeenvolgende generaties -lees: voornamelijk zonen- van de familie Buddenbrooks worden beschreven in dit boek, hoewel de laatste zoon -die verdomme net de meeste interesse bij mij wekte- al snel dood gaat. Eenmaal pagina 300 gepasseerd werd ik doodmoe van de zoveelste scheiding van een familielid, een zoveelste handelsprobleempje of een sterfgeval (alledrie voorname onderdelen van het plot).

Wat voor mij vooral interessant is aan De Buddenbrooks, is de veronderstelling dat dit soort boeken hoogst bederfelijke waar is. Ja, het is een epos. Ja, het laat de overgang van het naturalisme naar het symbolisme (een beetje) zien. Ja, de ondergang van de bourgeoisie zeker ook. Maar het hele boek laat mij anno 2020 volkomen koud, met uitzondering van het business v.s. art-conflict dat zich tussen de regels door aandient in de laatste honderd-nogwat bladzijden. Ik voelde me vervreemd van de beschreven diners, de uiterlijke kilheid van de karakters en de onzichtbare institutie familie Buddenbrook. Die vreemd aandoende wereld ,zo ver van mij afstaand, heeft me toch nog kunnen laten genieten van dit boek.

Jammer dat die laatste Buddenbrook vroegtijdig aan tyfus moest overlijden van Mann. Maar misschien was de beste man het schrijven moe.

Over familiebedrijven is me altijd de uitspraak bijgebleven dat de eerste generatie het bedrijf opbouwt, de tweede generatie het uitbouwt en de derde generatie het afbreekt. In werkelijkheid komen de meeste familiebedrijven zelfs nog wat slechter door de generatiewisselingen. Op voorhand is het dus heel verklaarbaar wat zich bij de Buddenbrooks afspeelt, waar de koek na zo’n 100 jaar wel op is. Voor mij staat dit familiebedrijf voor de onmogelijkheid om een rigide concept over zo’n lange tijdsduur, met zulke uiteenlopende persoonlijkheden te continueren. (Net zomin als, in het groot, een samenleving onder invloed van tradities in een min of meer vaste vorm behouden zou kunnen blijven). En lees ik het niet zo zeer als commentaar op decadentie, zwakheden of andersoortige ‘schuld’ die tot afbraak leidt.

Boeiender is te lezen hoe de personages zich verhouden tot het verwachtingspatroon dat een geprivilegieerde familie(onderneming) met zich meebrengt. Zoals al veel aangehaald zijn de personages Tony en Hanno daarin het meest boeiend. Tony komt me voor als een vrouw die te geëmancipeerd is om zich te kunnen voegen naar de mores van een vooraanstaande familie. Later komt ze tot het inzicht dat het familiewezen het enige is dat haar bestaan nog betekenis geeft, waarop ze zich ontpopt tot meest rabiate verdediger van de familiegeschiedenis. Hanno is bij uitstek het soort persoon dat de meesten van ons zijn; nergens buitengewoon begaafd in, gematigd getalenteerd in sommige dingen, en de drang missend om daar verandering in te brengen.

En hij weet dat van zichzelf. Zoveel maakt de ‘dag uit het leven van de kleine Johann’ duidelijk. In dat hoofdstuk leren we meer over Hanno dan in de rest van het boek bij elkaar. Niet toevallig zijn scènes als deze, ook de vakantie van Tony en de dinerscene aan het begin, voor mij het meest memorabel. Hierin vertraagt de tijd en komen we dichter op de huid van de personages te zitten. Verder is het over de lange tijdspanne die het verhaal beslaat toch vooral een optelsom van de bekende familiaire en bedrijfskundige hoogte- en dieptepunten; geboortes, trouwerijen, overlijdens, scheidingen, een zakelijk jubileum en soms wat geschiedkundige scènes op de achtergrond. Toch kruidt Mann het met veel details die het lezenswaardig houden. Het verloop van tijd (en hoe men zich daar toe verhoudt) komt o.a. mooi tot uiting via de beschrijvingen van de kleding en de persoonlijke verzorging van personages.