Grand Hotel Europa - Ilja Leonard Pfeijffer (2018)

Met Grand Hotel Europa vertelt Pfeiffer het verhaal van zijn ‘gesneuvelde’ liefde met Clio. Hij doet dit vanuit een lokatie in Italie waar hij is neergestreken na het stuklopen van deze relatie. Hij verblijft in Grand Hotel Europa, een vergane gloriehotel dat parallellen vertoont met het echte continent Europa, veel geschiedenis, herinneringen en bewoners die daarin zijn blijven steken. Net als wij Europeanen ons houvast zoeken in onze geschiedenis. Naast de verhaallijn over zijn relatie volgen we tevens het verhaal van migratie. De geaccepteerde migratie naar ons continent van het toerisme dat ons continent inmiddels overspoelt als een sprinkhanenplaag, daarnaast de migratie van de (economische/politiek) vluchteling waarvan we vinden dat deze ons overspoelt! Ook onze eigen ‘reishonger’, goedkope vliegtickets en ons kuddegedrag om allen dezelfde hotspots of in sommige gevallen quasi onontdekte plekken en zg authentieke ervaringen op te doen worden smakelijk beschreven. De destructie van het hotel door een rijke Chinees loopt parallel met de invasie van de nieuwe Chinese toerist die ons continent bezoeken voor de ‘echte’ Europese ervaring. Het is prachtig om te lezen hoe toerisme ervoor zorgt dat het ‘echte’ leven uit onze historische binnensteden wordt gedrukt en hen maakt tot pretparken van de bezoeker.
Naast deze verhaallijnen verweeft Pfeiffer nog een zoektocht naar een verloren Caravaggio à la Dan Brown!
De pil is voor mij een feest van herkenning, Italië, Amsterdam, Venetië, Caravaggio en mijn eigen liefde voor Europa, haar kunst, cultuur en diversiteit! Pfeiffer wist mij te boeien als verteller, filosoof, classicus, (kunst)historicus en weet dit te doen in prachtige krullerige zinnen!
Wat mij betreft een prijswaardig stuk proza!

Een aantal passages was zeker wel de moeite waard, vooral de scènes die zich afspelen in Grand Hotel Europa vond ik aardig, maar ik vond dit toch vooral gedram van een ouwe zeur. Het punt is na enkele pagina's ook al wel gemaakt, maar dan gaat het door en door en door en dat vond ik vaak toch wel vermoeiend. Dat hele gedoe tussen Ilja en Clio was ook niet te harden (twee ontzettend nare mensen die zich allebei niet kunnen gedragen). Om nog maar te zwijgen van de seksscènes, die ik ronduit lelijk geschreven vond (die als een tang op een varken slaande vergelijkingen, ergerlijk!). Nee, dit was duidelijk niet mijn boek, maar de enkele leuke stukken redden dit boek van een zware onvoldoende.

Een ambitieuze roman over de teloorgang van Europa. Pfeijffer neemt ons mee naar Grand Hotel Europa, het hotel waar hij zal verblijven na het verlies van de liefde van zijn leven, Clio. Vanuit dit hotel denkt hij terug aan de tijd die hij met haar beleefde, in Genua en vooral in Venetië. Ondertussen voert hij de gasten, de piccolo en de majordomus van het hotel ten tonele. Wat volgt is een lijvig geschreven boek waarin verschillende verhaallijnen uiteengezet worden en een aantal thema’s knap worden uitgewerkt.

Belangrijkste thema is de achteruitgang van Europa, dat het vooral nog van zijn verleden moet hebben. Langzaam nemen andere grootmachten het over en blijft Europa over als tuin, het recreatiegebied van de wereld. Er lijkt geen toekomst te zijn voor Europa. Pfeijffer, die zichzelf opvoert als hoofdpersonage, is in gesprek met één van de hotelgasten en luistert naar de wijze, oude man.

“Tijd bestaat bij de gratie van keuzen. Keuzen bestaan bij de gratie van alternatieven. Alternatieven bestaan bij de gratie van een toekomst. Een toekomst bestaat bij de gratie van een verleden dat vergeten moet worden (…). Maar wanneer het verleden ruiste van baljurken en rinkelde van juwelen en een komen en gaan was van prinsen, gravinnen, ambassadeurs en grootindustriëlen en wanneer de herinnering aan het verleden de droom is van het heden, is toekomst niets anders dan iets wat overvloede nog wordt toegevoegd aan al wat is geweest. Dan verwatert de tijd tot hij zozeer is verdund dat niemand er nog iets mee kan.”

Het hotel staat symbool voor het afbrokkelende Europa. Het komt in handen van een Chinees die zijn eigen indruk heeft van hoe een Europees hotel eruit moet zien. Historische pronkstukken, waardevolle decoratie wordt van de muren gehaald en vervangen door een groot schilderij van de Eiffeltoren. Amerikanen komen langs voor een bliksembezoek.

Een ander thema waarin Pfeijffer wat mij betreft de spijker op zijn kop slaat is het exploderende en vernietigende massatoerisme. De schrijver laat niets heel van de allesverslindende toerist en zijn honger naar oorspronkelijkheid.

“Dan zit je daar in de middle of nowhere off the beaten track te wachten op die onvergetelijke ervaring waarover je thuis of op internet kunt vertellen, maar intussen ben je zelfs met de uitbater van de authentieke plaggenhut zonder wc die je hebt uitgezocht op de site van Airbnb niet verder gekomen dan een gesprekje in gebrekkig Engels over de kennelijk toch niet van tevoren overeengekomen prijs. En de tijd tikt, want je vakantie duurt nog maar zolang ze duurt, en voor je het weet zit je aan boord van je lowbudgetvlucht terug naar huis zonder avontuur dat die naam waardig is. En terwijl je de rust en ledigheid zit te verbijten, blijf je op je hoede. Want stel dat die inboorlingen opeens besluiten om toch een dansje voor je te doen, dan vraag je je natuurlijk onmiddellijk af of dat wel authentiek is, of dat het een dansje betreft dat ze opvoeren voor de toeristen. Je kunt niet achterdochtig genoeg zijn als toerist die geen toerist wil zijn.

Pfeijffer slaat hierbij ook Nederland niet over. Hij mag voor een documentaire op bezoek even terug naar Nederland waar hij Giethoorn, Amsterdam en Almere bezoekt. Hij laat zien dat ook hier het massatoerisme rampzalige gevolgen heeft, vooral voor de toeristische trekpleister zelf.
Daarnaast snijdt de schrijver ook het thema van migratie aan. Hij trekt zelfs vergelijkingen met het toerisme. Opnieuw leunt de hoofdpersoon, Pfeijffer zelf, achterover en laat hij het woord van zijn vriend uit het hotel.

“Migratie valt evenmin tegen te houden. Wie zo denkt, kent de geschiedenis van de mensheid niet. (…) Wie denkt dat hij de huidige migratie uit Afrika kan stoppen, kent de wanhoop van de emigranten niet. Wie bereid is zijn leven op het spel te zetten, laat zich door niets tegenhouden. Dus de vraag of dat een bedreiging vormt, is improductief. Als immigranten blijven komen, is het nuttiger om zo snel mogelijk te beginnen na te denken over de vraag hoe wij die stromen kunnen kanaliseren en op zo’n manier inzetten dat zij ons tot voordeel zijn.”

Hoe kan het ook anders dat dit thema wordt aangesneden. Als continent wordt ons hier een vraag gesteld die de komende jaren alleen maar om meer antwoorden vraagt. Als halve Italiaan kan Pfeijffer hier niet aan voorbij gaan. Zijn stem zou in het debat in eigen land zeer welkom zijn.

“Als Europa islamiseert, zal de islam daar net zoveel van veranderen als Europa. Los van de vraag of dit kan worden tegengehouden, kan het op mondiale schaal hoogstwaarschijnlijk worden beschouwd als vooruitgang.(…) Elk idee van rechtvaardigheid gaat uit van gelijkwaardigheid van mensen. Omdat ethiek universeel en egalitair is, wordt het principe van open grenzen door de ethiek zelf geïmpliceerd. Omdat wij allemaal migranten zijn en niemand van ons kan bogen op een voorgeslacht dat is ontsproten aan de kluiten aarde waarop wij staan mus er geen argument op grond waarvan wij anderen het recht op migratie kunnen ontzeggen. Er is veel voor te zeggen om migratie te beschouwen als een fundamenteel mensenrecht, want zonder het recht op migratie zou iedereen levenslang veroordeeld zijn tot het lot dat hem of haar is toegewezen in de loterij van de geboorteplaatsen, en dat zou met geen enkel rechtvaardigheidsbeginsel in overeenstemming te brengen zijn.”

Het liefdesverhaal met Clio cirkelt mooi om de thema’s heen. Het einde van het boek is evenzeer verrassend als tekenend voor de huidige situatie in de globaliserende, vrije markt wereld. Het laat me achter met de vraag hoe waardevol Europa in de toekomst kan zijn. Europa lijkt op de weg terug. De opkomst van andere wereldeconomieën is evident. Maar ons continent is meer dan een economie. Ja, er is het verleden waar we volgens Pfeijffer zo zwaar op leunen dat er voor de toekomst geen plek meer is. Er zal altijd een toekomst zijn, de toekomst gaat er alleen anders uitzien. Pas als we dat erkennen en accepteren zal er ruimte komen.

Grand Hotel Europa is een bewonderenswaardig geschrift waarin de schrijver zijn gedachtegoed verweeft met een epische verhaalvertelling op geheel unieke wijze, door niet alleen diverse themata harmonieus te doen samenkomen, maar vooral een niet onaangename, elegante en plechtige schrijfstijl te hanteren, welke een omvangrijke woordenschat omvat en tegelijkertijd pronkt met een haast vermoeiende overvloed aan immens langgerekte zinnen, die zodanig zijn doordacht en geformuleerd en dermate constant worden gepresenteerd dat de auteur – in tegenstelling tot bovengetekende – niet geheel ten prooi valt aan pretentie, een grotendeels geloofwaardige leefwereld weet te creëren en tevens blijk geeft aan een zeer appetijtelijk gevoel voor humor (het welbewust herhaaldelijk gebruik van de in en rondom Giethoorn onmiskenbare benaming voor een 'botie', bijvoorbeeld, deed me als bewoner van de bijbehorende provincie onwillekeurig glimlachen van herkenning), al weet dit werk – hoewel het slechts het eerste is dat ikzelf uit het oeuvre van de scribent tot me heb weten te nemen – niet meteen de indruk te wekken dat het hier een magnum opus betreft dat nimmer valt te overtreffen, vermits de dikte van het bindwerk deels voortkomt uit een veelvoud aan overbodige, breedvoerige passages met een te beperkt aandeel in het geheel en bij wijlen een tegenvallende clichématigheid de boventoon voert op gebied van drama- en romantiek, waarmee het boek allerminst wordt ontdaan van haar informatieve waarde, maar de combinatie met het fictieve, verhalende aspect ongelukkigerwijs is vervallen tot imperfectie.

Een dikke pil... Maar één van de kwaliteiten van de schrijver is om het boek middels verhaallijnen en vooruitblikken boeiend te houden. Hoewel er naar mijn gevoel wel wat pagina's waren die enkel als vulling gebruikt werden, en ook komen sommige verhaallijnen er wat gekunsteld bij. Hoezo komen die documentairemakers ineens in beeld? Dat stuk over die martelwerktuigen, leuk, maar wat voegt het nu toe? Dat stuk in Macedonië, tja. Je krijgt een aantal zaken die hij in het echt meemaakt, en dan een plek moeten krijgen in het boek. Thematisch past het wel, maar in het verhaal past het minder.
Maar al met al heb ik me goed vermaakt met het boek, en het smaakt naar meer van Ilja Leonard Pfeiffer

Een boek als Grand Hotel Europa verdient een leeslintje. Het beschrijft op klassieke wijze de moderne samenleving in ons deel van de wereld, rustig de kolkende massa's die elkaar verdringen rond een curiositeit, eenvoudig het ingewikkelde kluwen die migraties - al dan niet tijdelijke - met zich mee brengen.

Prachtige verhaallijnen die telkens weer de rode draad van een mensenleven weergeven: wie een toekomst wil, beroept zich vaak op het verleden. Maar wat als toekomst en verleden schijnbaar haaks op elkaar staan? Deze vraag stelt men zich in Skopje, maar evengoed in het liefdesverhaal en het hotel.

Als Europa sterft, komt de bravoure onmiddellijk aan de oppervlakte en laat haar eeuwig doorleven.

Prachtig meesterwerk, dit boek. 5*

Geweldig boek! Ik moest even wennen aan de enigszins pretentieuze - of erudiete - schrijfstijl, maar had daarna moeite om het boek weg te leggen. Veel passages staan bol van de rake observaties, die prachtig en humoristisch verwoord worden (bv. over het vluchtelingenbeleid, massatoerisme en uitholling van de binnensteden door Airbnb). Op een gegeven moment ging de symboliek van het hotel en de manier waarop de personages deze symboliek vertolken me wel een beetje tegenstaan. De boodschap, was zoals anderen ook al opmerkten, toen wel duidelijk en werd met weinig subtiliteit gebracht. Maar Ilja Leonard Pfeiffer weet zijn verhaal met zoveel interessante bespiegelingen te doorspekken dat het boek eigenlijk geen moment verveelt.

Dit is zeker geen perfect boek. Die Dan Brown-achtige zoektocht naar de laatste Caravaggio kon me eigenlijk maar matig interesseren, en de liefde tussen de schrijver en Clio vond ik ook zeker niet heel bijzonder. Eigenlijk ging die liefde nooit leven. Ook valt Leonard Pfeijffer nogal eens in de herhaling. En hij wil heel veel vertellen maar niet alles past evengoed in de centrale thematiek. Sommige hoofdstukken over kunst zijn nog wel aardig, maar passen niet echt bij de rest. En sommige metaforen (dat hotel an sich) liggen er dusdanig dik bovenop dat ze ook niet echt werken.

Best wat kritiekpunten op zo'n boek, toch valt dat in de score wel mee. Integendeel zelfs. Want als het boek werkt, dan werkt het ook direct wel zo belachelijk goed dat ik de mindere delen voor lief neem. De verhandelingen over massatoerisme zijn eindeloos boeiend en hoewel herhalend weet Leonard Pfeijffer er toch steeds net een andere nuance aan te geven. Ook de vergelijking tussen migratie en het verhaal van Aeneas is erg sterk. En sowieso het verval van Europa, dat als museum of als tuin voor de wereld haar plaats zal moeten vinden, is bijzonder sterk uitengezet. Op zulke momenten heeft hij me echt helemaal mee. Ook is het schitterend geschreven (behalve de wat platte seksscènes dan) en hoewel de zinnen lang en meanderd en eloquent zijn, is dit toch uiterst leesbaar. En de sterke punten zijn dusdanig sterk dat dit boek echt een dikke voldoende krijgt. 4,0*.