Der Mann ohne Eigenschaften - Robert Musil (1943)
Alternatieve titel: De Man zonder Eigenschappen
Duits
Historisch / Psychologisch
2141 pagina's
Eerste druk: Ernst Rowohlt,
Lausanne (Zwitserland)
Roman in drie delen waarvan het derde deel onvoltooid is gebleven. Het verhaal speelt zich af in 1913 tijdens de nadagen van de Oostenrijk-Hongaarse monarchie. Musil heeft het meestal ironisch over Kakanië, dat staat voor keizerlijk-koninklijk of "k-k". In het boek werkt Musil de biografie van de moderne mens uit: een tragikomische figuur met een hang naar gruwelijke fouten en dikdoenerij. Beschreven worden de omzwervingen van Ulrich, een uitvreter met ambitie. Ulrich zoekt een groots en meeslepend levensdoel. Op een mooie augustusdag in 1913 neemt hij het besluit een man met eigenschappen te worden. Maar uiteindelijk komt Ulrich tot de conclusie dat het maatschappelijk handelen het 'ik' uitholt en uiteindelijk wegvaagt. Het leidt tot allerlei eigenschappen die de mens wegdrijven van wie hij werkelijk is. Een mens doet er daarom het beste aan afstand te nemen van het maatschappelijk handelen en te leven als een 'man zonder eigenschappen'. Deze conclusie vormt een opmaat voor boek twee waarin Musil de relatie uit tussen Ulrich en zijn vijf jaar jongere zus Agathe, die hij voorheen slechts een paar keer in zijn leven heeft gezien omdat ze elders is opgevoed, uitwerkt. Beiden verlangen naar eenwording hetgeen uiteindelijk uitmondt in een mystiek experiment. Getweeën komen ze dicht in de buurt van een extatische ervaring, maar uiteindelijk mislukt hun experiment omdat Ulrich te hoge eisen stelt aan zijn mystieke ideaal en zich verliest in getheoretiseer. Met name met zijn opvattingen over goed en kwaad gaat hij de fout in. Het leidt tot een intellectuele worsteling waarin de onmogelijkheid van het voltooien van het derde boek zich reeds aftekent.
Zegt de ene tegen de ander: "Zal ik jou er van afduwen?"
Waarop de ander antwoord:"Nee"
Mij doet het geheel een beetje denken aan die mop van die twee ijsberen die op een hele hoge flat staan.
Zegt de ene tegen de ander: "Zal ik jou er van afduwen?"
Waarop de ander antwoord:"Nee"
De dieptepsychologie was nog niet zo lang uitgevonden, hé...
Het helpt denk ik als je het idee kunt loslaten elke zin of alinea volledig te willen begrijpen. Dat is nagenoeg ondoenlijk, in ieder geval voor de lezer die minder doorgewinterd is in het lezen van filosofische teksten. Waar de onduidelijkheid voor mij vandaan komt, is dat definities van woorden en begrippen vaak onverklaard blijven, waardoor van het geheel van de zin moeilijk chocolade valt te maken. Daar komt bij dat veel van het getheoretiseer ironisch bedoeld lijkt, om bijvoorbeeld hoogdravendheid van een personage te vatten. Ik stelde mezelf er in dergelijke gevallen tevreden mee zo’n algehele indruk op te doen, in plaats me te verliezen in de details.
Nee, ik heb me meer laten meedeinen op de golven van Musils poëzie, zijn geweldige zinsbouw, woordgebruik, beeldspraak en observaties. Bij Musil op zijn best buitelen de sterke beelden over elkaar heen, in een ritme dat ik zelden zo verfijnd heb gezien. Musil ziet vaak het bijzondere in dingen die ons in alledaagsheid allang sleets voorkomen:
“Er bestaat een bijzonder moment als men met het vliegtuig landt; de grond komt rond en weelderig tevoorschijn uit de landkaartachtige platheid waartoe hij urenlang was gereduceerd, en de oude betekenis die de aardse dingen weer krijgen lijkt uit de grond te groeien.”
Ergens is een passage waarin hoofdpersoon Ulrich langs etalages slentert naar een tramhalte; zo rijk aan beeldspraak en observaties, weinig schrijvers kunnen met taal zo iets ‘spannends’ maken van zo iets plats. Het deed me ook realiseren dat dergelijke passages met nog enige vorm van handeling echt in de minderheid zijn. Plot is er amper, en er wordt vooral ontzettend veel geconverseerd en nagedacht (al dan niet door de verteller zelf). De Man Zonder Eigenschappen is bij tijd en wijle ook gewoon verschrikkelijk saai. Maar het is wel zo’n roman waarbij je altijd op je qui vive blijft, want er kunnen zo maar weer een paar fantastische zinnen om de hoek zeilen. Dit is zeker een boek dat gefragmenteerd gelezen of herlezen kan worden. Één hoofdstukje is al uitdagend en bevredigend genoeg. Keerzijde; voor mij is het geheel vooralsnog niet meer dan de som der delen.