The Big Sleep - Raymond Chandler (1939)

Ik geloof niet de de hardboiled detective wat voor mij is. Het boek zit vol met cliché's en de schrijfstijl is verder ook erg zwak. Tel daar bij op dat de karakters onlogische dingen doen en vreselijk nep overkomen en je hebt een zwak boek. 2*

Die cliche's en bordkartonnen karakters en de filmische elementen maken het boek juist zo goed. Het is allemaal zo superdik aangezet. de ziet de film noir decors als je het leest. Geen grootste literatuur maar op z'n tijd zo lekker en vermakelijk.

Maar dan kijk ik een stuk liever de films dan dat ik het boek lees.

De eerste roman van Chandler, waarin tevens het personage Philip Marlowe geïntroduceerd wordt. Heel veel woorden worden aan dit personage niet vuilgemaakt, maar genoeg om een beeld te creëren van een detective die om het geld vuile handen maakt voor anderen, doch genoeg moreel besef heeft om zijn ziel niet aan de duivel te verkopen. Het is eerder zo dat dit morele besef is wat hem onderscheidt van de pionnen die hem in het ondoorzichtige spel omringen, en op wie hij zonder uitzondering neerkijkt. Het zich staande houden in een van corruptie en misdaad doortrokken samenleving, die tegelijkertijd zijn brood op de plank betekent, is een van de motieven in The Big Sleep, en waar het voor een belangrijk deel zijn roem aan te danken heeft. Tot die tijd waren het immers geniale masterminds die boven de misdaden die ze oplosten stonden, hier hebben we te maken met een veeleer intuïtief handelende hard boiled detective die onderdeel uitmaakt van het spel dat gespeeld wordt.

Verhaaltechnisch uit zich dat door het weinige grip dat Marlowe (en dus de lezer, die het vanuit 1e persoonsperspectief meemaakt) op de gebeurtenissen heeft. In een plot waarvan de onnavolgbaarheid legendarisch is, tuimelen wending na wending onaangekondigd over elkaar heen, en blijft zelfs na de 'ontknoping' het idee bestaan dat de puzzel van geen kanten klopt. (Dat gold naar verluid zelfs voor Chandler, die de vraag wie Owen Taylor vermoord had niet kon beantwoorden). Hoewel de plot zeker 95% van het beschrevene uitmaakt, is deze feitelijk bijzaak. Of zoals de verwaande Vivian Sternwood verzucht als Marlowe de plot voor haar samenvat: "You tire me. God, how you tire me!". De plot is een abstractie van het web waarin Marlowe verzeild is geraakt; niet de precieze aard ervan is van belang, maar zijn verhouding tot de andere spelers in het web, en vooral: zichzelf. Die troebelheid is dan ook van belang. Enerzijds als reactie op de rationeel te bevatten voorlopers in het genre waar Chandler zich tegen afzette, anderzijds omdat Chandler daarmee uitdrukking wilde geven aan de complexiteit en ondoorgrondelijke duistere kanten van de moderne maatschappij waarin gewone burgers zich geplaatst vinden.

In die zin kan ik dan ook wel leven met de overmatige aandacht voor de plot, iets waar ik normaliter weinig van gecharmeerd ben. Chandler vertelt het met veel vaart, gebruikt talloze fraaie metaforen en clues (voorbeeldje: Carmen werpt zich al op een van de eerste bladzijden letterlijk in de armen van Marlowe, en blijkt na afloop de moordenares van de man wiens verdwijning Marlowe onderzoekt). Beroemd is Chandler natuurlijk om zijn dialogen, wat de roman uitermate geschikt maakte in de handen van filmregisseur Howard Hawks, wiens verfilming met Humhrey Bogart en Lauren Bacall een klassieke film noir opleverde. De roman is iets explicieter dan de film, die wegens de Hays code in verdekter termen moest spreken (maar daardoor wel weer bol staat van de innuendo).

Een goede tijd geleden uitgelezen, maar om een of andere reden heb ik niet de tijd genomen om deze roman van een stem te voorzien. Chandler weet een goede cynische sfeer te creëren, met veel sarcastische quips. Het sterkste aan dit detectiveverhaal vind ik het hoofdpersonage. Marlowe staat niet als een Sherlock Homes ver boven de andere karakters, maar is evenzeer een deelnemer aan een steeds omvangrijker kluwen aan intriges. De bovenstaande recensie beschrijft dat mijns inziens uitstekend. The Big Sleep is in ieder geval een fijn boek dat lekker weg leest.

Raymond Chandler - in navolging van Dashiell Hammett - verplaatste het detectiveverhaal naar het criminele milieu in een Amerikaanse grootstad. Hij gebruikte vaak fictieve namen voor bestaande plaatsen. Dit artikel bespreekt de locaties in en rond Los Angeles.

Philip Marlowe is een privédetective met een dubbelzinnige moraal. Hij houdt dingen achter voor de politie, maar achter z'n cynische buitenkant gaat toch nog een restje idealisme schuil. Hij wordt geconfronteerd met verschillende soorten criminaliteit: illegale porno, illegaal gokken, chantage en moord. Er komen gangsters in voor die rijk geworden zijn ten tijde van de Drooglegging, maar ook kleine boefjes die een graantje mee proberen te pikken. Je krijgt de indruk dat het hele milieu verdorven is. Voor een misdaadbestrijder is het dweilen met de kraan open. De grootste schurk, Eddie Mars, blijft ongestraft, wellicht omdat die te groot is en beschermd wordt door politie en justitie.

De intrige is ingewikkeld, maar logisch. Zes jaar later wist Chandler zelf niet meer hoe de chauffeur Owen Taylor aan z'n eind gekomen was, maar in het boek staat het wel degelijk uitgelegd. Taylor pleegde zelfmoord door de pier af te rijden in Lido (Malibu Beach). Er vallen zes doden, waarvan vier moorden, één zelfmoord en één geval van zelfverdediging.

Er wordt veel gerookt en nog meer gedronken. Wanneer Marlowe thuiskomt na een regenachtige herfstdag, drinkt hij te veel hot toddy - een mengsel van whisky en honing, bedoeld tegen verkoudheid. Hij flirt met vrouwen, maar doet ook misogyne uitspraken.

Het taalgebruik is onverbloemd maar beeldrijk. Chandler gebruikt slangtermen als shamus (privédetective), gat (handvuurwapen), cooler (gevangenis), frail (vrouw) en hooch (sterkedrank). Woorden als queen en fag laten geen twijfel bestaan over de geaardheid van Geiger en Lundgren - erg controversieel voor die tijd. Met z'n kurkdroge stijl en z'n franke beschrijving van het grootstedelijke milieu werd Chandler een van de grondleggers van de "hardgekookte" detective.