Peter and Wendy - J.M. Barrie (1911)

Tja, waarschijnlijk mijn lievelingspersonage. Als Peter Pan-fan is dit natuurlijk een soort bijbel. De wereld die Barrie heeft geschapen is zo fantastisch dat ik ze hier amper kan beschrijven. Een reeks superlatieven zou hem nog altijd te weinig eer aan doen. Verder heb ik altijd Peter Pan zo ontzettend tragisch gevonden (To die will be an awfully big adventure! dat je hem gewoon niet naast andere kinderhelden kan zetten. Het is een kinderverhaaltje met een soort donkere gloed over zich. 4,5*

Bijzonder interessant gesprek over J.M. Barrie en de geschiedenis achter Peter Pan:
Peter Pan. Based on a true story. | Radio 1 - radio1.be

De Schotse schrijver James Matthew Barrie is vooral bekend geworden door zijn creatie Peter Pan, het jongetje dat weigerde volwassen te worden. Hij bedacht de verhalen over peter Pan voor de kinderen van Sylvia Llewelyn Davies, welke hij ontmoette tijdens zijn wandelingen in Kensington Gardens. Later trouwde hij met hun moeder. Het eerste optreden van Peter Pan vond plaats in ‘The little white bird’ en in 1904 ging het toneelstuk ‘Peter Pan, or the boy who wouldn’t grow up’ in première. Het zou nog zeven jaar duren v oor Barrie zijn toneelstuk bewerkt tot de roman ‘Peter en Wendy’. De oorsprong van het boek is duidelijk merkbaar. Zoals een volwassen al improviserend een verhaal an kinderen vertelt, zo heeft Barrie het boek geschreven. De spontane invallen buitelen over elkaar, alsof de vertellet zichzelf de tijd niet gunt om ze allemaal mooi af te ronden en gehaast zijn nieuwe ideeën er uitgooit. Dat zorgt er voor dat het boek ietwat chaotisch overkomt, maar zorgt daarnaast voor een brok enthousiasme waarmee Barrie het verhaal vertelt.
‘Peter Pan’ is een ode aan het kind zijn en diens fantasie en onschuld, kernachtig samengevat in het antwoord dat Peter Pan geeft op de vraag van Kapitein Haak, tijdens hun slotduel: “Pan, wie en wat ben je?”
”Ik ben jeugd, ik ben vreugde”.

Een wankel monument

Peter Pan is ongetwijfeld één van de bekendste figuren uit de wereldliteratuur: bijna iedereen zal het beeld van het vliegende jongetje wel kennen. Ik vraag mij persoonlijk wel af hoe bekend Peter Pan tegenwoordig nog zou zijn geweest als die (lichtelijk irritante) Disney zich er niet bemoeid had, maar goed: Peter Pan is een toneelstuk/boek met een klassiekerstatus. Het verhaal werd in 1904 uitgebracht als toneelstuk met de naam 'Peter Pan or The boy who would not grow up', en in 1911 kwam het uit in romanvorm met de titel 'Peter and Wendy', later 'Peter Pan'.
Het boek voldeed stilistisch gezien helaas aan mijn lage verwachtingen: ietwat onbeholpen en chaotisch. Barrie verzon de verhalen over Peter Pan voor de vijf zoons van Sylvia Llewelyn Davies die hij tegenkwam in Kensington Gardens. Het 'geïmproviseerde vertellen' schemert in de schrijfstijl nogal door, waardoor niet alles even goed uitgewerkt is.
In het eerste hoofdstuk, dat ik persoonlijk het beste vond, introduceert Barrie Mr. en Mrs. Darling, de ouders. Dat doet hij, wat mij betreft, op een ontzettend sterke manier: Barrie zet ze neer als goede mensen (ze heten niet voor niets Darling), maar prikt tegelijk door hun ‘façades’ heen: ze zijn namelijk ook enigszins burgerlijk. In ieder geval zijn Mr. en Mrs. Darling door deze gelaagdheid redelijk ‘echte’ mensen. De kinderen Wendy, John en Michael hebben deze gelaagdheid minder. Barrie slaagt er niet in om de kinderen te laten leven, omdat hij ze een beetje portretteert als waren ze een ander soort wezen. Dit komt ook tot uiting in het concept ‘Neverland’: ‘Neverland’ is namelijk eigenlijk een in kaart gebracht kinderbrein. Kinderen zijn in dit boek eigenlijk geen mensen, maar ‘Kinderen’: andere wezentjes. En dat irriteerde mij. J.M. Barrie heeft met dit boek, denk ik, geprobeerd een monument voor Het Kind op te richten, maar hij heeft per ongeluk een werk afgeleverd waarin hij Het Kind schromelijk te kort doet. Hij heeft ze allereerst over één kam geschoren en daarnaast heeft hij Het Kind geromantiseerd. Barrie's visie op kinderen ademt te veel de gedachte 'o, wat zijn kinderen toch leuk; o, wat hebben ze een fantasie!, maar ach! wij grote mensen hebben dat allemaal niet meer...'.
Volgens mij heeft Barrie met de figuur Peter Pan het kind willen personificeren, maar het kind is daarmee te eenzijdig. Barrie heeft het kind met dit boek onbereikbaar gemaakt: kinderen en grote mensen zijn twee totaal verschillende wezens. Alle mensen zijn eerst kinderen en daarna volwassen en alle mensen ondergaan een onvermijdelijke karakterverandering. Hierna is ‘Neverland’ voorgoed onbereikbaar.

Peter Pan heeft echt wel goede aspecten. De figuren Mr. en Mrs. Darling en Nana vond ik sterke figuren - die laatste stal in de Disneyfilm ook al de show. Helaas komen deze figuren weinig aan bod, omdat het verhaal zich uiteraard grotendeels op de avonturen in Neverland focust. De scènes met deze personages vond ik echter wel de hoogtepunten uit het boek.
De avonturen op Neverland vond ik daarentegen niet zo boeiend. De rol van Captain Hook had meer potentie gehad: Captain Hook lijkt namelijk een soort vaderfiguur waartegen Peter Pan zich verzet. In het toneelstuk werden de rollen van Mr. Darling en Captain Hook ook door dezelfde acteur gespeeld. In het boek komt de symboliek van Captain Hook pas tegen het einde wat naar voren als Captain Hook, in een soort monoloog, wat meer uitgediept wordt. (Die monoloog is overigens ook één van de beste stukjes uit het boek, vind ik.) Ik denk dat Barrie uit dit gegeven meer had kunnen halen.
Al met al viel deze klassieker mij wat tegen. De schrijfstijl van Barrie is niet al te best en met zijn houding tegenover Het Kind ben ik het ook totaal niet eens. (Om over de vrouwonvriendelijke rol van Wendy maar te zwijgen...) Enkele aardige vondsten, enkele redelijke personages en een handjevol mooie zinnen (“To die will be an awfully big adventure.” of “Never say goodbye because goodbye means going away and going away means forgetting.”) maken dit boek nog wel genietbaar.

Peter Pan is als gedachtengoed universeel en tijdloos, maar als kinderboek....nou nee. Prachtige passages en quotes die overeind staan, maar juist de rol die Wendy wordt toegedicht: als moeder die kookt en kleren repareert....dat station zijn we ondertussen al lang gepasseerd. Dit gegeven heeft een zeer aanwezige rol om heden ten dage nog aan meisjes voor te schotelen.

Laten we het maar bij de Disney film houden.

Oude linnen kaften als deze vind ik eigenlijk nog wel het mooist, gewoon simpel en duidelijk. Hier nog meer van dit soort boekomslagen:

* The Time Machine - H.G. Wells
* The Invisible Man: A Grotesque Romance - H.G. Wells
* A Christmas Carol - Charles Dickens
* Alice's Adventures In Wonderland - Lewis Carroll
* Nils Holgersson Underbara Resa genom Sverige - Selma Lagerlöf