Odin den' Ivana Denisovica - Aleksander Solzjenitsyn (1962)

Na zoveel gehoord te hebben van Solzjenitsyn wou ik toch eens iets van hem lezen, en aangezien De Goelag Archipel mij iets te zwaar leek om in te beginnen ben ik als inleiding maar aan Een dag van Ivan(...) begonnen. Hoewel het niet onleesbaar is blonk het voor mij toch niet echt uit in schitterend beschrijvend proza zoals het door mijn handboek geschiedenis beschreven werd. Het leek mij eerder dat zijn boeken eerder bekend/berucht werden door hun maatschappelijke relevantie/aanklacht dan voor de gehanteerde stijl. Het boek zinkt na enkele redelijke eerste hoofdstukken weg in saaie, eentonige beschrijvingen en hoewel Solzjenitsyn het allemaal ongeveer zelf heeft meegemaakt komt het zo toch echt niet over. Het boek heeft mij helemaal ontmoedigd om aan zijn magnum opus te beginnen, aangezien ik hier al moeite had om mij door de kleine 200 pagina's te worstelen.

Al bij al ben ik mild gebleven en krijgt het 3,0*, omdat het boek naast zijn erbarmelijke literaire niveau toch nog als een historisch interessant document kan bezien worden.

Het lijkt alsof je stijl nu gelijkschakelt aan 'literair niveau', maar ook het aspect van de maatschappelijke aanklacht kan literair zijn. Zo is Solzjenitsyns De Goelag Archipel juist door de goede analyses en doordringende filosofieen erg goeie literatuur wat mij betreft.

Voor mij komt het toch niet echt over als goede literatuur, ik stel stijl uiteraard niet gelijk (al heb ik me misschien slecht uitgedrukt in mijn eerdere post) aan 'literair niveau' (zoiezo al uiterst subjectief), maar voor mij is het in ieder geval een heel belangrijk aspect voor een boek. De maatschappelijke aanklacht kan belangrijk zijn, en is hier overduidelijk aanwezig, maar mag volgens mij niet het enige zijn dat een boek te bieden heeft. Om eerlijk te zijn heb ik De Goelag Archipel niet gelezen, maar 'Een dag(...)' blinkt voor mij in ieder geval niet uit in goede analyses en doordingende filosofie.

Het zal je gebeuren... krijgsgevange gemaakt door de duitsers, ontsnapt en thuis wordt je dan als landverrader/spion naar een 'werkkamp' gestuurd... voor een jaar of tien. En wat voor een werkkamp... daar zou je nog geen bewaker willen zijn!
Toch klaagt Ivan nergens... sterker nog, we maken eigenlijk een geluksdag mee. Van opstaan tot slapen gaan, 1 hele dag overleven in de gruwelijke winterkou. Fantastisch zoals Sozjenitsyn die ene dag van Ivan beschrijft, de bewakers, de overige leden van groep 104, de cipiers, het groepshoofd, het metselwerk... het overleven door slimheid en samenwerking.

Een echt hilarisch stukje is het deel waar de vijfhonderd werkers, waar Ivan deel van uitmaakt, terug keren naar het kamp en om wraak te nemen op de bewakers net een beetje te langzaam lopen met zijn allen. Niet afgesproken, het gebeurt gewoon zo... gehoorzaam, maar toch net niet echt gehoorzaam... maar dan komt er een andere groep (die elders heeft gewerkt) in zicht... en dan....

Eigenlijk is het heel gruwelijk wat er wordt beschreven, hoe mensen op bijna niets moeten overleven, weinig en slecht eten, slechte kleren, pesterijen van bewakers (en medegevangen), maar het wordt nergens zielig of sentimenteel, geen tranentrekker, maar wel uitermate boeiend en levendig beschreven. Gewoon een goed boek.

Het debuut van Solzjenitsyn toont een auteur die de heftige gebeurtenissen in zijn leven verdiept met verbluffend psychologisch inzicht en droog doch beklijvend taalgebruik. Een mindere schrijver had dit onderwerp uitgemolken voor een gemakkelijke lach en een traan. Een strafkamp is immers een dankbaar onderwerp voor stereotiepe karakters die doelloos de ene na de andere gruwelijkheid ondergaan of plegen, wat het verhaal nep en sentimenteel had doen aanvoelen. Hoewel deze schrijver wel degelijk hint naar wreedheden- een karakter wordt tien dagen op water en brood gezet vanwege iets kleins - ligt de focus op het eenvoudige kameraadschap, de interne politiek van een Sovjet strafkamp en het indrukwekkende doorzettingsvermogen van de gevangenen.

De keuze om één goede dag in de gulag te beschrijven, geeft dit verhaal bovendien een wrange bijklank: als dit een goede dag is, hoe zwaar is het leven als het tegenzit? Op eenzelfde manier toont de welhaast krampachtige focus op de kleine gelukjes wat voor een overlevingstrijd deze gevangenen dagelijks moeten doorstaan. De prachtige eindzinnen van dit boek onderstrepen deze ironie: "From the first clang of the rail to the last clang of the rail. Three thousand six hundred and fifty-three days. The three extra days were for leap years." Deze zinnen tonen aan dat, ondanks het droge taalgebruik, Solzjenitsyn wel degelijk met prachtige zinnen op de proppen komt.

Vanwege de voornoemde redenen - de goede karakterisering, droge schrijfstijl en ironie- ben ik het dan ook niet eens met FlyingPenguin. Dit debuut vind ik namelijk wel degelijk erg literair. Het Kankerpaviljoen vind ik nog net een stukje sterker, maar ook dit boek steekt uiterst vernuftig in elkaar.

Ergens enorm zware kost maar enorm licht gebracht vol optimisme. Dat gevangenisleven moet afschuwelijk zijn geweest, ook nog eens in de ijskou waarin deze dag speelt - ik las het terwijl het kwik hier de 40 graden aantikte. Maar de dag zelf waarin het verhaal speelt is lang niet zo slecht niet (relatief dan) en de hoofdpersoon kan zich enorm verheugen dan na een dag zwoegen op hete waterige koolsoep met wat stukjes visgraat erin. En Solzjenitsyn kan dat gevoel zeer goed overbrengen op de lezer. Het boek is verder niet zo diepgravend, leuk en goed als Aantekeningen uit het Dodenhuis dat eenzelfde thema behandelde, maar als geheel is dit wel gewoon fijn leesvoer dat een goed inkijkje geeft ook. En de laatste alinea is ronduit briljant. 3,5*.