Cannery Row - John Steinbeck (1945)

Na het lezen van The Grapes of Wrath was Steinbeck in mijn hoofd al uitgegroeid tot dé held van typisch Amerikaanse verhalen over de common man. Nu ik ook Cannery Row, mijn tweede van deze schrijver, erop heb zitten heb ik dat gevoel alleen nog maar meer.

Hoewel de karakters me niet zo wisten te raken als de familie Joad in eerdergenoemd boek, is dit toch weer een prachtige schets van een simpele straat in een klein Amerikaans plaatsje.

Het knappe aan Steinbeck is dat hij altijd al z'n karakters van beide kanten belicht, en laat zien dat mensen niet in te delen zijn in goed en kwaad. Je kunt het ene moment je verwondering uitspreken voor de levensvisie en open instellingen en goede bedoelingen van Mack's groep, maar tegelijkertijd met plaatsvervangende schaamte de situatie met het eerste feestje in Doc's lab in je opnemen. Ook Doc, hoewel toch de meest voor de hand liggende held in dit verhaal, wordt bij vlagen neergezet als een, weliswaar vriendelijke, alcoholist die eigenlijk buiten de gangbare samenleving staat.

Jammer genoeg is het plot niet boeiend genoeg om tot een hogere waardering te komen, maar dat neemt niet weg dat Cannery Row fijn weglas en me toch weer aan het denken heeft gezet.

Komt voor mij een heel eind in de buurt van Tortilla Flat, qua sfeer, geweldig boek!

Steinbeck combineert humor met menselijk leed op een manier dat je niet weet of je er vrolijk of ernstig van moet worden...

Een schets van het leven in een straat in Monterey, 'Cannery Row', louter bevolkt door outsiders; prostituees, Chinezen, werklozen en een onaangepaste bioloog 'Doc', het meest centrale personage. Van een plot is nauwelijks sprake, Cannery Row is vooral opgebouwd uit wisselende korte scènes. Dat gebrek aan plotmatige progressie is tevens tekenend voor de personages; ambitieloos en tevreden met de status quo die hun leven heeft aangenomen. Zo is er het personage Henri, dat al jaren aan een boot bouwt, maar dit nooit zal afronden uit angst voor wat daarna volgt. Cannery Row is beduidend lichter van toon dan Of Mice and Men en The Grapes of Wrath, waarin voor de personages veel op het spel staat. In de spanning die dat geeft, en de weerslag daarvan op de karakters, vind ik Steinbeck meer in zijn element. Cannery Row is een leuke afwisseling, maar niet meer dan dat.

Na The Moon is down en Grapes of wrath het derde boek dat ik heb gelezen voor mijn 'wc-project' (een omnibus van Steinbeck lezen op het toilet, omdat ik me er nooit toe kon zetten om te beginnen). Cannary row bevalt me tot nu toe het beste van de vijf boeken in de omnibus; veel minder langdradig dan Grapes of wrath en met meer bizarre personages dan The moon is down. Van een plot is nauwelijks sprake (of het moet de vaak onderbroken aanloop naar de feesten bij Doc zijn, maar dat geeft juist ruimte aan de maffe figuren om lekker doelloos te handelen. Hoewel doelloos natuurlijk niet het goede woord is, er is eerder sprake van doelonvastheid, charmeren en irriteren 'Mack and the boys' behoorlijk met hun losse levensstijl vol luie goede intenties. Ook Lee Chong is memorabel met zijn winkeltje waar alles te koop is, evenals Doc die zich alles laat welgevallen en uit lamlendigheid maar onderweg naar een vangplaats een biermilkshake bestelt. En hoewel de personages veel fout doen, hier en daar verwerpelijk gedrag vertonen, is alles heel goedmoedig opgeschreven, het is haast onmogelijk boos te worden op de mensen van Cannery Row. Dat heeft Steinbeck toch wel goed voor elkaar. Cannery Row is lang niet zo ambitieus als Grapes of wrath maar veel vermakelijker en dat weeg voor mij nu wel wat zwaarder. Steinbeck zal niet een van mijn favoriete schrijvers worden, maar zijn romans en novelles zijn altijd een leeservaring.

Het moest er een keer van komen. Hoe vaak was ik zijn naam al niet tegen gekomen? Steinbeck is een van die reuzen uit de Amerikaanse literatuur. Al jaren staan zijn boeken geduldig in de boekenkast te wachten en pas nu was de tijd kennelijk rijp genoeg om eraan te beginnen. Zoals zo vaak vraag ik me af waarom ik er niet eerder aan ben begonnen. Het is een fenomeen van een boek. Zo rijk van detail, zo vol van genegenheid en zo bijzonder begaafd geschreven.

Steinbeck legt in zijn voorwoord uit waarom hij het geschreven heeft zoals hij het heeft gedaan (elk hoofdstuk leest zich bijna als een kort verhaal). Hij wilde “de bladzijden openleggen en het proza en de poëzie uit zichzelf laten binnenkruipen”. Dat moet in het begin even wennen, omdat ik me al lezende bewust werd dat ik nog geen houvast kon vinden. Er was geen hoofdpersoon of plot dat me bij de hand nam, me een plek wees waar vandaan ik alles eens rustig op me in kon laten werken. Maar op een gegeven moment kropen alle smerige en wonderschone details als vanzelf onder mijn huid.

We volgen allerlei zonderlinge types die in Cannery Row, Monterey, Californië, hun opwachting maken. Een groep zwervers, zeebioloog Doc, een winkelier, het leven overkomt hen. Steeds opnieuw doen ze hun uiterste best om er het beste van te maken, maar moeten niet zelden constateren dat het steeds maar amper lukt. Op een gegeven moment ontstaat er iets van een plot als de zwervers een feest proberen te organiseren voor Doc. Het zijn onvergetelijke passages vol, laat ik het zo maar noemen, pogingen iets van het leven te maken.

De manier waarop dit alles wordt neergezet door Steinbeck is meesterlijk. Zo tilt hij het laag-bij-de-grondse, de zwervers, op tot hemelse proporties. “Mack en de jongens… De Deugden, de Gelukzaligen, de Schoonheden.” Het ware leven toont zich in het geploeter, in het smerige, in het kleine. Daarom ook zijn er passages of zelfs korte hoofdstukken die alleen maar gaan over dieren. Zo gaat het een na laatste hoofdstuk over een hamster die, omdat hij wordt aangevallen door een andere hamster, wordt gedwongen om te verhuizen. Maar ook de monteur, de mecanicien wordt bijna goddelijk geprezen.

“Hij was zo’n wonder, die Gay – de kleine mecanicien van God, de St. Franciscus van spoelen en armaturen en raderwerken. En indien eenmaal de massa’s kapotte, vernielde en ontmantelde Dusenbergs, Buicks, De Soto’s en Plymouths, Amerikaanse Austins en Isotta-Franschini’s God in koor zullen prijzen – dan is dit voornamelijk te danken aan Gay en zijn Ordebroeders.”

Amerika en de liefde voor auto’s. Springsteen in literatuur. De liefde voor de gewone man.
En wat wordt dat soms schrijnend en schitterend weergegeven, zoals in een kort hoofdstuk over Frankie, een jonge, tiener, zonder vrienden. Op school willen ze hem niet hebben. Hij is te vies, ronduit smerig. Zijn vader is dood en zijn moeder is, zoals altijd, “bij de ooms”. Op een dag voorziet deze Frankie een meisje van een glas bier. Ze lacht naar hem, bedankt hem. Dan is er hoop. Frankie kan haar niet vergeten. Er is een groot feest op til. Het meisje komt ook. Hij besluit te helpen. Geduldig en met uiterste precisie tapt hij het ene na het andere biertje. Voorzichtig zet hij de biertjes een voor een op een overvol dienblad. Als hij bijna bij het meisje is struikelt hij. Frankie vlucht naar de kelder. Hij begraaft zich onder in een kist met houtwol. Doc loopt naar hem toe, wacht even en klimt daarna de trappen weer op. Want, weet hij, “niemand ter wereld (kan hier) verder iets aan doen”.

Slechts een voorbeeld van een van de vele gevoelige snaren die Steinbeck steeds weer weet te raken, bladzijde na bladzijde. En op het einde, nu, terwijl ik dit het stukje over het boek schrijf, besef ik dat Steinbeck in het voorwoord de spijker op zijn kop heeft geslagen toen hij zei dat ik, de lezer, de poëzie maar moest laten binnenkruipen. Laat ik hopen dat het nog lange tijd ergens onder de donkere krochten van mijn huid kan blijven omzwerven.

Altijd gedacht dat Bob Dylan naar dit boek verwees in Sad Eyed Lady of the Lowlands, maar nu ik lees dat het om een echt bestaande straat in Monterey, Californië gaat, zal het in dat lied wel niks met dit boek te maken hebben? (jullie mogen me corrigeren )

Dat weet je bij Dylan natuurlijk nooit, maar hij is natuurlijk ook een heel belezen man, dus hij kan net zo goed naar dit boek verwijzen daar