La Nausée - Jean-Paul Sartre (1938)

Geen vrolijk boek, maar wel onthutsend in zijn zwartgalligheid en verbijsterend herkenbaar. Vooral de beschrijvingen van de dagelijkse werkelijkheid waar hij zo van begint te walgen, zijn enorm realistisch, en je krijgt het moeilijk om er niet even afkerig tegenaan te gaan kijken. Er is weinig voor nodig om van iets de lelijkheid en de bespottelijkheid in te zien, één boekje kan bijvoorbeeld al volstaan .
Als ik me niet vergis is dit ook het boek waarin het onvergetelijke personage van de Autodidact opgevoerd wordt, een man die het toppunt van kennis hoopt te bereiken door alfabetisch alle wetenschappelijke auteurs uit zijn encyclopedie uit de bibliotheek te gaan halen en uit te lezen.
Opvallend trouwens, dat juist dit boek zo geweldig accuraat is in het beschrijven van de kleine dingen van het leven, dat soort dingen die in veel feelgood films getoond worden om de kijker juist te plezieren met de herkenbaarheid ervan .

Zonder meer een erg goed boek. Vooral het eerste deel is prachtig. De observaties van simpele menselijke gedragingen en de diepzinnige gedachten die daarover worden ontwikkeld maken literatuur zo mooi. Jammer dat maar weinig films ditzelfde kunnen. Ook de stijl is noemenswaardig, met vooral enkele mooie metaforen en rake typeringen.
Helaas daast Sartre in het tweede gedeelte iets te vaak door in zijn filosofische beschouwingen over het bestaan. Existentialisme staat teveel van mij af om daar echt door te worden geraakt en het roman-aspect komt soms wat op de achtergrond te staan. Wel leuk is een variant op het principe van Descartes: ik denk niet dus ik ben een snor.

In ieder geval een zeer goed boek dat je in de greep houdt en aan het denken zet. 4*

Na Huis Clos gelezen te hebben was mijn aanvankelijke nieuwsgierigheid naar La Nausée lichtelijk omgeslagen naar scepsis. Eerstgenoemde was bij vlagen zeer prettig en prikkelend voer voor de geest, maar Sartre verloor zich dusdanig in het op de voorgrond willen plaatsen van zijn filosofie dat het ten koste ging van het kunstzinnige. Dit maakte mij een tikkeltje huiverig om een hele roman van de beste meneer ter hand te nemen.

Gelukkig bleek deze angst ongegrond. Hoewel Sartre het ook in dit geval niet kan laten zich te buiten te gaan aan filosofisch-ideologische traktaatjes die m.i. weinig met Literatuur van doen hebben, komt hij er makkelijker mee weg dan in Huis Clos. Mede door de dagboekvorm en het zorgvuldig gecreëerde personage van een ietwat obscure, intellectuele man (die, me dunkt, ook niet voor niets zijn uiterlijk niet mee heeft) slaagt Sartre erin de lezer mee te krijgen in de vaak zeer abstract geformuleerde gedachtes en beschouwingen.

Dat in Sartre wel degelijk een literator schuilt wordt duidelijk door het feit dat La Nausée meer dan genoeg schitterende passages bevat, die niet alleen tot nadenken stemmen, maar ook in esthetisch opzicht een diepe indruk achter weten te laten. Daarnaast wordt de verteller vergezeld door intrigerende personages. Degene die er vooral uitspringt en het verhaal verrijkt met een vreemdsoortige laag die je een liefdesgeschiedenis zou kunnen noemen, is Anny als de existentialistische Femme Fatale. Zij is de literaire binding in deze filosofische saus en zorgt dat het geheel zich naar een mooie, doch onthutsende climax toe laat lezen.

Al met al zeker niet niets dit werk, hoewel nog steeds een tikkeltje uit balans en te ideologisch gebracht om écht goed te zijn. Maar, in de woorden van Ger Groot, 'toch is er iets wat [...] blijft fascineren. Je hebt bij Sartre in ieder geval steeds het gevoel dat het ergens over gaat.'

4*.

Matig.

In tegenstelling tot veel andere gebruikers hier konden de vele alledaagse observaties van Roquentin mij absoluut niet boeien. De materie is enorm droog, ontwikkelingen zijn er amper en expliciete filosofische gedachten zijn mijns inziens verrassend zeldzaam - en als ze aanwezig zijn, zelden prikkelend. De enige passage die er in dat opzicht echt bovenuit sprong was de passage in het park, waarin de confrontatie van het hoofdpersonage met de "contingentie" en "grondeloosheid" van het bestaan tot een climax komt, maar tien bladzijden van expliciete filosofische mijmeringen op 250 pagina's in totaal, dat zijn er gewoon niet zoveel. Die passages vertellen bovendien weinig nieuws (atheïstisch existentialisme is tegenwoordig uiteraard niet zo confronterend meer als toen), en de stijl van Sartre is weinig prikkelend.

Walging bevat een aantal mooie passages en citaten, maar over de gehele linie vond ik het onvoldoende bieden. Zijn observaties zijn te droog, de inhoud te weinig prikkelend en zijn stijl wat saai. 2.75*

Sartre was meer filosoof dan romanschrijver. Dit is dan ook een ideeënroman, waarin de filosofische benadering belangrijker is dan de gebeurtenissen op zich. De ik-verteller is een wereldvreemde, dertigjarige historicus die z'n uren slijt in de bibliotheek, de cafés en de straten van Bouville - een fictieve havenstad die gelijkenissen vertoont met Le Havre. Om z'n wirwar van gedachten te ordenen besluit hij een dagboek bij te houden. Dit doet hij zonder regelmaat. De ene dag schrijft hij niks of één zinnetje; de andere meer dan tien bladzijden. De hiaten in de inleiding en de voetnoten van de uitgever doen vermoeden dat hij reeds overleden is op het moment van uitgave.

De titel kan volgens het woordenboek vertaald worden als De Walging of als De Misselijkheid. De tweede optie is wellicht beter. Roquentin doolt rond in de straten en denkt te veel na. Hij leeft voornamelijk in z'n hoofd. Onder invloed van filosofen als Descartes en Heidegger maakt hij een onderscheid tussen de ontologische termen exister en être. Exister is het concrete bestaan van waarneembare objecten; être is het zijn van abstracte ideeën. Wanneer hij naar een kiezelsteen of naar een boomwortel zit te staren, ervaart hij het existeren van deze dingen. Deze overvloed van zintuiglijke prikkels, alsook het besef dat hijzelf "existeert", is zo overweldigend dat hij er kotsmisselijk van wordt. Die ervaring bedoelt hij met La Nausée. Hieraan probeert hij vruchteloos te ontsnappen door zich op z'n studie te werpen van een (fictieve) Franse markies. Hij komt tot de conclusie dat het opschrijven van z'n ideeën een manier kan zijn om op te stijgen van het aardse, materiële existeren naar het spirituele être.

Hij heeft weinig sociale contacten, maar toch duiken er twee interessante nevenpersonages op. De “Autodidact” heeft de bizarre gewoonte auteurs in alfabetische volgorde te lezen. Zijn filosofische uitspraken vertonen gelijkenissen met Sartre in z’n latere, geëngageerde periode. Helaas raakt hij in een schandaal betrokken, waarna hij zielig afdruipt. Anny geeft een interessante filosofische uiteenzetting over de illusie van het "volmaakte moment". Het is taaie literatuur, maar er zit ook subtiele humor in en je kunt de rest van je leven meepraten over existentialisme.