Ensaio Sobre a Lucidez - José Saramago (2004)

Stuk minder dan Stad der Blinden, maar wel leuk dat daar een soort vervolg werd op geschreven. Ontknoping is dan weer vrij verrassend.

Was benieuwd naar dit boek na het sterke Stad der Blinden. Toch een andere invalshoek en een echt vervolg of onderdeel van een drieluik kan ik het niet echt noemen. Behalve dan de summiere verwijzing naar het vorige boek, middels de hoofdpersoon.
Het gaat hierbij meer om de regering en diens handelswijze. Op zich interessant en er zijn wel boeiende wendingen. E.e.a komt voor mijn gevoel wat langzaam om gang en naarmate het boek vordert richting het einde, kom ik er pas in te zitten. Wel een beetje laat voor mijn gevoel.

Interessant boek, dat niet 'echt' een opvolger is van Stad der Blinden is, in de zin dat we 'komen te weten hoe het nu allemaal verder afloopt met onze helden', maar meer een op meerdere vlakken vergelijkbare parabel.
In Stad der Zienden stemt een groot deel van de bevolking blanco. De gevestigde politieke partijen (vnl. de zg. 'partij van rechts') zien hierin een subversieve actie tegen het vaderland en isoleren de hoofdstad, om de bewoners 'in hun sop gaar te laten koken'.
In de loop van het verhaal komen we er achter dat - maar dat viel te verwachten - dit dezelfde stad is die jaren eerder werd getroffen door de mysterieuze blindheid.
Wat erg goed is zijn de heel afstandelijke beschrijvingen, die daardoor een zeer ironische en bloemrijke stijl creeren. Het ontbreken van een duidelijke aliniering, aanhalingstekens en hoofdletters zo nu en dan werkt vervreemdend, maar past bij de sfeer van het boek. Toch vind ik die stijl soms ook negatief uitpakken: er is geen echt hoofdpersonage, dus echt 'meeleven', zoals we wel deden in Stad der Blinden (met bv. de oogarts en de vrouw van de oogarts) lukt niet. Soms ook worden personages opgevoerd, die best interessant zijn, maar ook weer plotsklaps verdwijnen, zoals de burgemeester.
Het sterkste van het boek vind ik het begin en het eind. Daar is er veel spanning en gebeurt er veel. Het middenstuk vond ik soms iets te langdradig. Het boek lijkt me een aanklacht tegen een centralistische politiek, met autocratische neigingen. Tekenend is hoe de stad zonder politiemacht in perfecte harmonie lijkt samen te leven.
Al met al, vooral vanwege de unieke stijl en de rauwe fantasie van Saramago toch nog wel 3,5 ster.

De vrouw van de oogarts is weliswaar opnieuw van de partij.

Weer een fantastisch boek van deze Nobelprijswinnaar. Toegegeven, je moet er even inkomen, het komt traag op gang en het vergt wat aanpassing en een beetje goeie wil, maar eens je ervoor gaat is dit zo'n leerrijk boek dat je echt doet nadenken over de dingen. Er komen hier veel meer personages aan bod dan in De stad der blinden en je verglijdt echt van het leven van de ene in dat van de andere. Erg sterk. Het duurt wel een hele tijd eer je merkt dat het een vervolg is.

Dat was hem weer, m'n jaarlijkse Saramago. Nog nooit werd ik teleurgesteld, en dat is ook nu niet het geval. Maar wat wil je, als je zo'n heerlijke schrijfstijl hebt als Saramago dan moet het wel heel gek lopen wil je een slecht boek afleveren.
De stad der zienden lijkt wat mij betreft binnen het oeuvre van de Portugees het meest op Het verzuim van de dood; de eerste helft van het boek is meer een algemene schets van een samenleving die in een buitenissige situatie belandt (in dit geval een politiek vacuüm door een overgrote meerderheid van blanco-stemmen bij de verkiezingen), daarna spitst het verhaal zich meer toe op een aantal personages.
Zoals vrijwel altijd weet Saramago weer een fantastisch uitgangspunt te creëren, en in combinatie met zijn ironische verteltrant zorgde dat ervoor dat ik het boek las met een gezichtsuitdrukking die wisselde tussen een beginnende glimlach, een brede grijns en hardop schaterlachen. Ondertussen vormt de roman natuurlijk een venijnig commentaar op het functioneren van de machtsorganen, in het bijzonder de politiek en de journalistiek. Misschien is de ware bewaker van de democratie wel de romanschrijver, niet de journalist (en zeker niet de politicus).
Het einde van De stad der zienden is overigens wat teleurstellend, het lijkt alsof Saramago zelf ook niet zo goed weet hoe de situatie op te lossen en hij kiest uiteindelijk voor de gemakkelijke weg. Dat, en het bekende (relatieve) gebrek aan emotionele lading, brengen me weer, zoals vrijwel altijd, op 3,5 ster. Mijn waardering voor de Nobelprijswinnaar kan ik beter kwijt in het lezen van een zo groot mogelijk deel van diens oeuvre dan in sterren, dat mag duidelijk zijn.