La Pelle - Curzio Malaparte (1949)

Wie denkt dat Mijn Kleine Oorlog van Boon de moraal van de mens in oorlogstijd tot op de bodem heeft beschreven, moet Malaparte lezen. De Huid is een verbijsterende, bij vlagen briljante roman. Het boek staat vol prachtige natuurbeschrijvingen, indringende lijdensscene's en vlijmscherpe filosofie. Malaparte moraliseert erop los, is hard en mild tegelijk, maar is bovenal een zeer bewogen mens die zijn idealen ondanks alles niet los wil (kan) laten. Europa, en de verhouding tussen Amerikanen en Europeanen, wordt ook zeer goed neergezet (de cultuurverwijzingen zijn misschien zelfs wel een tikje pronkerig). Alleen vond ik de laatste 100 pagina's niet meer zo superieur als de rest van het boek. Dat bracht me zelfs aan het twijfelen over mijn waardering, maar ik houd het gewoon op 4,5*.

Allebei de grote werken van Malaparte staan in mijn kast in een speciale sectie. Het zijn van die zeldzame boeken waarvan ik nog steeds een tikkeltje zenuwachtig word, als ik eraan denk. Als ik soms even zin heb in een rilling, dan pak ik De Huid en dan zegt de omslag al genoeg om me een sensatie te bezorgen.

Tsja, dit is niet veel minder dan geniaal, een verhaal dat je buiten de tijd plaatst en laat bezinnen op de moraal van de mens in erbarmelijke omstandigheden.

Malapartes boek is gesitueerd in een moment waar de menselijke waardigheid zijn grootste afgrond kent, vlak na de veldslag in een ontredderde stad, murw geslagen door oorlog en op de grens van de overwinning. Wie 'Europa' van Lars von Trier heeft gezien, of verhalen las over het Berlijn van Mei 1945 in de laatste dagen van de Russische beschietingen, of over de Duitse burgers ten tijde van de bombardementen op Dresden, zal in elk geval van de peilloze ellende in dergelijke omstandigheden enigszins weet hebben.

Maar zoals Malaparte deze eindeloze triestheid beschrijft is ongenadig en ongekend, met een gitzwarte, cynische en persoonlijke toon die geen detail schuwt en je laat sidderen van de overweldigende taferelen die je als lezer voorgeschoteld krijgt. Het is echter geen simpele chroniek van ellende, geen beschrijving van oorlogsgruwelen die de lezer doet denken 'ach wat erg toch': Malaparte duikt regelrecht naar de diepte, en vertelt als een buitenstaander zijn persoonlijke verhaal, projecteert zijn waarnemingen en moraal op gesprekspartners in het Amerikaanse leger, met een stijl die in het midden laat wat ervan waar is. Het zal ook niet van belang zijn: het echte doel ligt erin het morele kompas van de mens in de moderne tijd bloot te leggen.

Schrijven over ellende, wat een mens kan verdragen, waartoe hij in staat is, en dan nóg een stap verder gaan en zeer inhoudelijke bezinning te verschaffen op 's mens drijfveren: het is een delicate aangelegenheid, waarvoor slechts weinigen de juiste snaar weten te raken. Maar Malaparte doet het, op unieke wijze. Vele scenes bleven hangen, wat bij mij zelden voorkomt, en ik denk dat het vooral door de toon komt die Malaparte aanslaat, confronterend, cynisch, gepijnigd.

Beschrijvingen van het landschap of de zee (vol prachtige verwijzingen naar ornamenten voor de maan of de talrijke kleuren van de zee uit de Odyssee), de natuur als een personage, prachtig vervlecht in het onheilspellende verhaal, het lijken de enige passages waar je als lezer naar lucht kunt happen - maar telkens doordrenkt van een melancholie die de menselijke onwaardigheid, het vechten voor 'de huid, voor die afzichtelijke huid' laat opdoemen boven de horizon.

Dit is van het mooiste, knapste en indringendste dat ik ooit gelezen heb...
Je zegt dat je de laatste 100 blz. niet meer zo superieur vond, eRCee; bedoel je dan de laatste twee hoofdstukken (Het proces en De dode vulkaan)?

Dat weet ik niet meer zo precies. Zou best kunnen, want het hoofdstuk ervoor, 'De vlag', is uitzonderlijk indringend. In de versie die ik heb heet het laatste hoofdstuk trouwens 'De dode god', dat is nogal een frappant verschil.

Maar, al met al denk ik dat zoiets meer aan m'n eigen leesstemming of iets dergelijks heeft gelegen dan aan het boek.

Het laatste hoofdstuk heette inderdaad niet "De dode vulkaan", sorry eRCee, maar het ging daar wel over, hé... (Ik heb het boek in het Italiaans gelezen, daarom kende ik de Nederlandse titel niet, maar in het Italiaans heet het inderdaad ook "Il dio morto", "De dode god".)
Maar dat laatste hoofdstuk vond ik wel heel mooi. De Vesuvius is eigenlijk heel het boek door een hoofdpersonage, als symbool voor de overweldigende en bovenmenselijke natuur, en daarom vond ik dit vrij korte slothoofdstuk een heel symbolische afsluiting van het geheel, zowel poëtisch als filosofisch, menselijk en bovenmenselijk. Ook de slotbedenking vanop de top van die dode vulkaan, over het onbelang van het onderscheid tussen "schuldigen" en "onschuldigen" vond ik machtig: "Er waren alleen levenden en doden op aarde, al de rest had geen belang..."
Maar toch denk ik jouw opmerking over "de laatste 100 pagina's" wel te begrijpen. "De vlag" was zò overweldigend, dat hetgeen erop volgt misschien als een wat rommelige anticlimax werkt. Maar als je daar doorheen bent, als tegen het einde van het voorlaatste hoofdstuk het eigenlijke proces begint, en daardoor ook het voorafgaande verhaal van het "doodsvonnis" van die zogenaamd fascistische jongeren extra diepte krijgt, dan wordt het voor mij toch terug héél sterk...

Laten we het eens hebben over de eerste 100 pagina's. Ik ben er immers niet zeker van dat ik de laatste 100 zal halen, en dat is helaas niet omdat ik op het punt sta mijn vergankelijkheid te illustreren.

Malapartes boek prikkelt in de beide betekenissen van het woord: het daagt uit, maakt nieuwsgierig; maar het irriteert ook. Ja, die Malaparte is me er eentje, als schrijver en als personage in zijn eigen boek: een eigengereide, politiek ietwat ongrijpbare figuur, die met zijn cynische, sarcastische uitspraken zijn medepersonages op de grond doet spuwen van irritatie.

Zijn waarnemingen van de decadentie en corruptie in Napels, de dood en het verderf van de oorlog, zijn inderdaad bijzonder beklemmend en vaak op het magisch-realistische af. Mijn vrees is dat ze na verloop van tijd ook weer gaan vervelen; dat ze me murw slaan (wat misschien ook wel de bedoeling is).

Het is vooral zijn stijl echter die me doet afhaken. Malaparte houdt van adjectieven. Véél adjectieven. En als het even mis gaat, lopen die adjectieven elkaar een beetje voor de voeten, lijken ze met elkaar in strijd of worden ze gewoon vermoeiend, schier door hun getal. Een voorbeeldje (p. 115): 'De woorden "heilige Russische grond" hadden in het softe, slepende Napolitaanse accent een valse klank in dat rokerige vertrek voor die bloedeloze, ironische schim van de Vesuvius in de doodse lucht van het raam.'

Een ander probleem zijn de filosofisch aandoende passages, die soms steek houden, soms alleen maar steek lijken te houden tot je er wat beter over nadenkt, en meer dan eens nauwelijks te onderscheiden zijn van gewauwel. Hetzelfde geldt voor sommige, de natuur beschrijvende passages. Dat maakt dat je als lezer minutenlang aan het kauwen bent op een zin om er alle sappen uit vrij te maken, om uiteindelijk vast te stellen dat de sappen soms smaak noch inhoud hebben.

Ik heb het gevoel dat dit een schitterend boek had kunnen zijn. Als ik er jaren later op terugkijk, zal dat denkbeeldige boek mij misschien meer heugen dan het werkelijke boek. Malaparte had er echter beter aan gedaan het zelf te schrijven.