Ali und Nino - Kurban Said (1937)

Ik was er niet bij maar de schrijver wel en het lijkt me dat hij een goed beeld geeft van plaats en tijd waar deze liefdesgeschiedenis zich afspeelt. Hij weet bovendien de aandacht tot het einde goed vast te houden (in ieder geval die van mij). Het blijft een beetje aan de oppervlakte maar daar gebeurt genoeg.
Het gaat over opkomen voor de eigen identiteit. Als moslim of christen, als man of vrouw of als inwoner van het gebied waar je opgegroeid bent. Op de achtergrond woeden WO I en de strijd om olie.

Ik vond het een soms fascinerende beschrijving van een uithoekje in de geschiedenis op een moment dat er tal van veranderingen stonden te gebeuren. De hoofdpersoon Ali staat met een been in het verleden en met een been in de moderne tijd en is de verpersoonlijking van de tweestrijd tussen oud en nieuw, tussen Europa - paradoxaal dan al het 'oude' Europa van voor de 1e wereldoorlog en Azië - de oude haast mystieke Oriënt, die van stilstand, harems en eunuchen. De liefde tussen Ali en Nino is evenzeer symbolisch voor die tegenstelling, hoewel Ali wel erg idealistisch geportretteerd wordt met zijn verregaande begrip voor Nino's totaal verschillende achtergrond.. Mooi tragisch einde...

Eerst maar even wat biografische informatie over de schrijver van ons kwartaalboek. Ik trof dit aan in het nawoord van de uitgave van De Bezige Bij (2009) en het is interessant genoeg:
Kurban Said is het pseudoniem van de in Bakoe geboren jood Lev Nussimbaum, die in 1920 naar Berlijn vluchtte, zich tot de islam bekeerde en de naam Essad Bey aannam. Overigens werden de royalties van diens boeken uitgekeerd aan een Oostenrijkse Barones, genaamd Elfriede Ehrenfels von Bodmershof, die ze vervolgens weer doorsluisde naar de echte Kurban Said. Kortom; er zit een veelheid aan identiteiten achter deze auteursnaam verborgen, een gegeven dat de Oosterse geheimzinnigheid van deze roman alleen maar vergroot.

Dan het boek zelf, een liefdesgeschiedenis die de naam draagt van de twee geliefden die erin figureren, Ali und Nino. Het verhaal is totaal niet vernieuwend, en hetzelfde geldt voor de manier waarop het verteld wordt. Ali und Nino is een klassiek drama over een onmogelijke, slechts gedeeltelijk vervulde liefde, fraai ingekleurd met de botsing tussen de Oosterse en Westerse cultuur. Meest opvallend aan dat laatste is toch wel de manier waarop duidelijk wordt gemaakt hoezeer bepaalde waarden uit elkaar liggen; uitingen van liefde en medelijden worden door de moslims uit het boek geminacht, terwijl een bloedwreker als held vereerd wordt. Ook de trots die men haalt uit een roemrucht verleden is een weerkerend motief. De keerzijde hiervan is dat de huidige positie in de wereld niet goed begrepen wordt en vernieuwing wordt afgewezen. Al met al een boek met een zekere vooruitziendheid en thema's die nog niet aan actualiteit hebben ingeboet.

De roman leest prettig en vooral vanaf halverwege kreeg het verhaal me mee en gingen de personages me steeds meer aan het hart. Ondanks het gebrek aan inventiviteit in zowel vorm als inhoud is de uitvoering zo overtuigend dat ik hier uiteindelijk wel 3,5 Oosterse sterren aan kwijt kan.

een erg boeiende reis in plaats, tijd en cultuur
Leesreis om de wereld: Azerbeidzjan | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Heel interessant zoals we meegenomen worden in de tijd en plaatsen die Ali en Nino met elkaar bezoeken in deze smeltkroes van culturen. Het boek met zoveel namen en culturen leest niet zo makkelijk weg als een hedendaagse thriller, maar daar krijg je dan wel heel veel voor terug. Wat deze beide jongeren van hoge komaf allemaal moeten meemaken...; hoe moet het dan niet geweest zijn voor de gewone mensen uit die tijd in die streek. En dan merk je dat het nog steeds geen stabiel gebied is geworden met Armenië, Azerbeidzjan, Iran en grote broer Rusland en de minder grote broer Turkije en de inmiddels door Armenië ingenomen enclaves Nagorno-Karabach.

Ik leer graag iets bij tijdens het lezen van een boek, zonder bewust iets bij te leren. Dankzij De vliegeraar kreeg ik een glimp van het leven in Afghanistan, dankzij Een wereld valt uiteen van dat in Nigeria, dankzij Het huis met de geesten leerde ik iets over Chili. Personages laten je door hun ogen kijken en geven je een indruk van andere landen, andere tijden, andere culturen. 'Herkenbaar' is dan ook het laatste argument dat me zal overhalen een boek te lezen (sorry aan iedereen die me Sally Rooney probeert aan te raden).

Over Azerbeidzjan had ik vast vijf trefwoorden kunnen geven als ik in de finale van De Slimste Mens had gezeten (Bakoe, republiek, Kaukasus, islam, voormalige Sovjet-Unie), daar hield het dan ook op. Tot ik Ali en Nino las: nu durf ik toch wel te zeggen dat ik iets weet over Azerbeidzjan, haar hoofdstad en haar woelige geschiedenis. En over de Georgische hoofdstad Tbilisi, waar het koppel uit de titel ook naartoe reist. De fascinerende botsing tussen het op traditie en religie gestoelde Azië en het zogenaamd verlichte en vooruitstrevende Europa, waar Azerbeidzjan zich begin 20e eeuw in bevond, komt sterk tot leven in de dialogen, van de aardrijkskundeles waar het verhaal mee begint tot discussies over strafrecht (moet je een crimineel opsluiten of meteen eervol doden?) of het gebruik van bestek (eet je zoals Aziaten met je handen of zoals Europeanen met mes en vork?)

Toch is dat niet de enige reden om een boek te lezen: het zijn de personages die deze vertelling tot leven laten komen. Mijn vooroordeel is dat in oudere boeken de man steevast een avonturier en rebel is en de vrouw gedwongen in een kuis en instemmend keurslijf: hier zijn de rollen net omgekeerd. Ali gaat gebukt onder de eer van zijn roemruchte familie en de eeuwen geschiedenis die hij op zijn schouders torst, en onder de torenhoge verwachtingen die zijn omgeving heeft van een man. Nino biedt het perfecte contrast: ondanks haar christelijke opvoeding is ze vrank en vrijgevochten. Hun band en hun wedervaren, voor, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, opgeschreven in een wervelende stijl, slepen je mee zodat je na de laatste bladzijde het gevoel hebt een heel leven te hebben geleefd in een vervlogen tijd, in oorden waar je nog nooit geweest was. Op een dag reis ik alle gebieden af die zich aan de rand van Europa bevinden, in de schemerzone tussen twee continenten, en in Bakoe en Tbilisi zal dat met Ali en Nino in de hand zijn. En in mijn hart.