El Aleph - Jorge Luis Borges (1949)

Nieuwschierig geworden in Borges, probeerden ik een tijdje terug deze bundel met hoge verwachtingen. Maar na het geniale openingverhaal "The Immortals" raakte ik langzaam maar zeker wat teleurgesteld. Het was allemaal leuk en aardig, wat sterke ideeen, maar echt overdonderen deed het niet.

Weekje terug echter vol goede moed Ficciones opgepakt. Weer enkele geniale maar ook wat mindere verhalen. Toch pakte het me allemaal veel meer en moest ik aan El Aleph terugdenken. Plots kwamen al die verhalen weer boven en moest ik toch toegeven dat het allemaal wel erg sterk was.

Borges intrigeert en weet als geen ander met prachtige ideeen aan te komen. El Aleph heb ik inmiddels al verhoogd naar 4, maar hier zou best nog wel een halfje bij kunnen komen. De overige bundels van Borges moet ik nu ook maar snel gaan lezen. Borges zou zo maar eens een favoriet kunnen worden. Shame dat zijn werk zo onbekend is.

4*

Op naar Ficciones dan maar.....

Wat een bijzondere en unieke ervaring is het lezen van dit boek, zeg. Enerzijds heb ik me tamelijk veel gestoord, aan het taalgebruik, aan alle wereldse thema's die worden aangesneden (hij doet het erom), twee dingen die samen uitmonde in een bij vlagen aanwezige onbegrijpelijkheid; maar juist dat was ook weer de charme van 'El Aleph', voor mij althans. Ik heb al gauw niet meer mijn best gedaan alles precies te kunnen volgen, maar liet me meesleuren door alle gedachtes, alle ideeën, alle mooie zinnen, het metafysische, en dan werkt het allemaal prachtig. Maar als ik dan een paar uur later de draad weer oppakte met een nieuw verhaal, kostte het me helaas wel enige moeite er weer in te komen, vooral vanwege de al genoemde minpunten.

Al met al een bijzondere trip, deze bundel, waarbij het echt helpt snel achter elkaar door te lezen. Hou het op 3,5*

Moest em toch maar lezen als kwartaalselectie, had hem zelf immers voorgesteld...

De Aleph is een verhalenbundel die me moeite kostte om er doorheen te komen. De verhalen zijn, zoals bekend, bizar, maar in die korte stukken weet Borges ook nog eens vrij ingewikkeld om de brij heen te draaien door met allerhande namen en plaatsen op de proppen te komen en lastige zinnen te schrijven. Op zulke momenten, wanneer je even geen idee hebt waar het naartoe leidt, is het een kleine verademing te weten dat zijn verhaaltjes zo kort zijn.

Het zijn allemaal wel bijzondere gedachtenspinsels, en in elk ervan is Borges op zoek naar bepaalde eeuwige waarden, waarvan het titelverhaal het duidelijkste voorbeeld vormt. Het levert zo nu en dan interessante voorvallen en gedachten op, maar ze beklijven amper. Ik heb ook bewust moeten terugbladeren om te zien welke verhalen ik ook alweer interessant vond op het moment van lezen. In ieder geval vond ik ‘Geschiedenis van de krijger en de krijgsgevangen vrouw’ boeiend, evenals ‘De Zahir’ en ‘De man op de drempel’.
Leuk om eens gelezen te hebben, maar dit was het dan ook voor wat Borges betreft.

Ik dacht altijd dat ik nooit een fantasy-boek zou lezen. Maar wat is er eigenlijk zo "fantasy" aan De Aleph? Ik ben namelijk helemaal niet bekend in dit genre.

Dat de verhalen overigens best snel wegzakken in je geheugen is op zich wel waar. Wellicht dat ik in de loop der tijd een aantal van die verhalen nog eens opnieuw ga lezen, want dat zijn ze wel waard.


Ik ben nu anders wel nieuwsgierig geworden naar een gewone roman van Borges.

Het koste me een 2e poging en een aantal verhalen om in de verteltrant van Borges te komen. De schrijfstijl is pompeus, met een overvloed aan literaire en geschiedkundige verwijzingen. En de ambitie liegt er niet om; het oneindige en alomvattende uitwerken in verhalen van zo’n 20 pagina’s. Zou een pagina of 700 niet veel beter aansluiten bij de epische schaal waarop Borges opereert? Gaandeweg blijken de mystieke gedachte-experimenten juist prima te passen in de korte opzet. Vaak voelde ik me al na een paar alinea’s gedachtekronkels niet meer op zekere grond, om opgeslokt te worden door kosmische labyrinten waarin logica weinig houvast biedt. Dit wil niet zeggen dat het allemaal zonder betekenis is, verre van. Een verhaal als De Bibliotheek van Babel, over een bibliotheek met alle boeken die bestaan of mogelijk zijn, is een prachtige metafoor over de oneindig mogelijke loop der dingen en de grens tussen het mogelijke en onmogelijke (onder heel veel meer). En dat in slechts 11 pagina’s! Helaas staan tegenover elk sterk verhaal (mijn 4 favorieten: De Aleph, De Bibliotheek van Babel, De Andere Dood en De Ronde Ruïnes) ook 2 mindere. Die zijn of te anekdotisch, of te (gespeeld) theoretisch.

N.B. mijn Nederlandse vertaling heet De Aleph, maar blijkt een selectie uit De Aleph en Fantastische Verhalen (Ficciones). Uit die laatste komt bijvoorbeeld De Bibliotheek van Babel (waarvan dus ten onrechte melding wordt gemaakt in de samenvatting hierboven).

De fictie van Borges bevalt me een stuk beter dan zijn essays (tenminste die uit Otras Inquicisiones). Binnen het genre van het kortverhaal vind ik deze bundel zelfs erg goed. Mysterie, dubbele lagen en spielerei rondom de vertelinstantie en de verteltijd zijn mooi vermengd in bijna alle verhalen. De schrijver neemt dit zelf nauwelijks serieus, zo blijkt geregeld (zowel binnen vertellingen als in de immer onderhoudende voor- en nawoorden die hij noteert*). Soms is dat heel expliciet, dan deconstrueert de schrijver zijn verhaal aan het einde doodleuk, maar het kan ook subtieler. Bijvoorbeeld: in Het huis van Asterion wordt een procedé toegepast waarbij aan het slot duidelijk wordt dat de verteller de beroemde minotaurus was. Best geinig gedaan denk je aanvankelijk, maar enkele hoofdstukken verder (in de Zahir) doet de ik-persoon precies ditzelfde procedé uit de doeken met betrekking tot de slang Fafnir en de schat van de Nibelungen, waarmee het eerdere verhaal eigenlijk te kijk wordt gezet als een goedkope en inwisselbare truc.
Ik ben het dan ook helemaal niet eens met mijn bovenbuurman dat Borges pompeus zou zijn. Het is eerder fijnzinnig-ironisch, en als het bij vlagen wel pompeus lijkt (beter: barok) dan is dat welbewust zo gedaan, met een knipoog, en daarmee is het automatisch al niet meer pompeus.

Borges vertelt het daarenboven in een heldere taal die ook dat wat complex is eenvoudig laat lijken. Kers op de taart is de samenhang van motieven die El Aleph tot een eenheid maakt (zo springen vooral de weerkerende labyrinten in het oog). Erg lezenswaardig dus deze verzameling kortverhalen, of 'oefeningen in verhalend proza' zoals JLB het zelf noemt.

* Ik zou graag het voorwoord uit 1935 én dat uit 1954 bij zijn Wereldschandkroniek, in mijn uitgave samen gebundeld met De aleph, integraal weergeven, maar laat het maar bij deze uitsmijter: "Vooralsnog is lezen een bezigheid die komt na het schrijven: berustender, beschaafder, intellectueler."

Wat een geweldenaar die Borges, ook van deze bundel weer ontzettend genoten. De duizelingwekkende ideeën geworteld in de filosofie, metafysica en Latijns-Amerikaanse volksverhalen tuimelden weer over me heen, love it Met vooral De Onsterfelijken, De Twee Koningen En Twee Labyrinten, De Zahir en het titelverhaal als torenhoge uitschieters.

Maar de torenhoogste uitschieter van allemaal vond ik het werkelijk magistrale Het Huis Van Asterion, wat een sfeer, wat een toonzetting, wat een hoofdpersonage, maar bovenal, wat een ontknoping! Was echt diep geroerd na afloop, en dat na een verhaaltje van slechts vier (!) pagina's. Dan weet je dat je met een meester te maken hebt. Borges plaatst zich met deze bundel definitief in mijn persoonlijke pantheon van favoriete schrijvers.