Hoe God Verdween uit Jorwerd - Geert Mak (1996)

Nadat ik 'In Europa' had gelezen was ik gepakt door deze schrijver. Hij weet alles zo te beschrijven dat de tekst gaat leven. De literatuurkenners zullen In Europa als zijn magnum opus aanwijzen maar ik was helemaal ondersteboven van dit boek.

Omdat ik zelf uit een dorp kom en in de stad studeer is het allemaal erg herkenbaar. Mak is slim en zijn analyses zijn vaak buitengewoon boeiend om te lezen. Persoonlijk vindt ik de verschillen in een Duits dorpje kleiner dan een bezoek aan een middelgrote Nederlandse stad. In dit boek worden onderzoeken beschreven uit diverse landen die ook hiernaar wijzen. 4,5*

Ik weet nog dat we in VWO5 voor aardrijkskunde zelf een eigen kleine kern moesten onderzoeken in al haar facetten, met een stukje geschiedenis en hedendaagse beeld in klimaat, landschap en demografie. En dan vooral verbanden daartussen noemen. Zoiets doet Mak dan nu met Jorwerd op momenten ook, zowel het grote algemene verhaal als het kleinere persoonlijke. Mijn voorkeur gaat eigenlijk wel altijd uit naar het grote verhaal en dat is ook waar Mak veel beter is, zeker in het begin als hij in tientallen pagina's besteedt aan de geschiedenis en verandering van het boerenbedrijf. Dat is dan wel het beste deel. Daarna raakt Mak de focus kwijt en komen allerlei onderdelen langs die noch thematisch noch specifiek voor dit dorp bij elkaar horen, noch chronologisch geordend lijken. Jammer, het boek wordt zo minder boeiend doordat verbanden ontbreken en Mak lijkt weinig nieuws meer te brengen dan. 3,0*.

Dit boek is inmiddels 25 jaar oud en ook het dorp Jorwerd is een generatie verder inmiddels. Interessant te bedenken hoe Geert Mak dit boek uit 1996 nú zou schrijven. Het perspectief van dit boek is de grote ommezwaai van een plattelandsdorp, na eeuwen van betrekkelijke rust en tradities, naar de nieuwe tijd.

Televisie, projectontwikkelaars, de winkels in de grote stad, de landbouwmechanisatie, ze droegen er toe bij dat het dorp sluipenderwijs maar onverbiddelijk veranderde. Geert Mak beschrijft mooi hoe hij in de maanden van zijn verblijf in de dorpsgemeenschap nog stukjes terugvond van de mystiek, de stilte, de eeuwenoude verhoudingen in het Friese dorp. Mystiek is niet helemaal het woord, want alles draaide om overleven en de werkelijkheid daarvan was meestal weinig romantisch. De sociologische verandering wordt prachtig beschreven. Mak is vooral een meester in het uittekenen van de kleine geschiedenis: het verhaal van de boer en arbeider, de kleine man en vrouw en hun zorgen om het dagelijks bestaan.

Mak is er niet op uit een 'vroeger was alles beter' teneur aan te slaan. Niet alle vooruitgang is achteruitgang.
Het verlies zit vooral in de vergane schoonheid van het dorp en de verloren kennis van het boerenleven, het leven met elkaar en de dieren. Winst vinden we in de minder beklemmende sociale controle die het nieuwe leven bracht. Het dorp kon ook benauwend en bekrompen zijn.

Toch proef ik vooral sterk heimwee en woede bij de schrijver over wat stukging. En niet zelden op initiatief van de overheid die de kleine dorpen decennia liet verkommeren en de grotere plaatsen stelselmatig bevoordeelde. Falend beleid en domheid.

Ik weet niet hoe het er nu voorstaat met Jorwerd. Ik zal eens op onderzoek uitgaan. Ben zelf Fries van geboorte en herken veel van de dingen waar Geert Mak over schrijft. Vermoedelijk heeft Mak gelijk gehad en gekregen, maar er moet toch nog zoiets bestaan als een dorpsgemeenschap met toekomst.

Bijna een maand las ik dagelijks enkele bladzijden in dit gemoedelijke werk van Geert Mak. Alhoewel gemoedelijk, genadeloos ontleedt Mak hier de teloorgang van tijden van weleer. De trein der verandering dendert genadeloos door met elke nieuwe ontwikkeling. Dat wat was zal nooit meer zijn. Afijn, dat dus zo'n 400 bladzijden lang.

Mak is een meester in beschrijven. Op prettig leesbare wijze licht hij dus allerlei ontwikkelingen en de effecten daarvan binnen het Friese dorpje Jorwerd toe. Mooi om te lezen hoe hij daarbij zijn gevoelens van genegenheid voor diverse dorpsbewoners niet onder stoelen of banken steekt.

Regelmatig dacht ik nog enige tijd over dit alles door na het dichtslaan van het boek om te gaan slapen.