Notre-Dame de Paris - Victor Hugo (1831)

De klokken van de bombastische kathedraal op de Ile de la Cité galmen in Victor Hugo's meesterwerk. We zitten op de rand van een waterspuwer met de verbannen Quasimodo naast ons, en we kijken naar het vijftiende-eeuwse Parijs. We zien de bloedmooie Esmeralda en haar magische geitje Djali onder luid applaus dansen, de mysterieuze aartsdiaken Claude Frollo, de naieve Gringoire, koning Lodewijk XI (l'aragnée universelle) en het gepeupel van Parijs (de visverkopers, de prostituees, de boeren, etc) die naargeestig vertellen over het ontvoeren van kinderen door zigeuners.

Wat volgt is algemeen bekend, ook al kennen populaire (en uitstekende) verfilmingen zoals die van Disney, belangrijke verschillen met Hugo's verhaal. Het is zo'n gigantisch epos, verspreid over elf boeken, 59 hoofdstukken, maar het verveelt geen moment. Sommige passages moest ik herlezen omdat ze van zulke schoonheid en ontroering getuigen. Ja ook op het einde, j'ai tombé en poussière! 4,5*

Victor Hugo hield het midden tussen een classicus en een romanticus. Het centrale verhaal heeft wat van een grimmig sprookje. Tegelijk hanteert hij een breedvoerige, intellectuele stijl met citaten en verwijzingen naar de literatuur van de Klassieke Oudheid en z’n eigen Franse voorgangers.

In 1482 was de boekdrukkunst was al uitgevonden. Humanisme en vorstelijk absolutisme luidden een nieuw tijdperk in, maar deze historische roman wordt nog gedomineerd door de nasleep van de Middeleeuwen. Veel aandacht gaat naar de geschiedenis en de architectuur van Parijs. Het justitiepaleis en de beroemde kathedraal op het Île de la Cité zijn de pronkstukken, maar hij toont ook duistere steegjes en openbare executies. Alle lagen van de bevolking komen aan bod, van geestelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders tot zigeuners, boeven en bedelaars.

Pierre Gringoire leidt de lezer het verhaal binnen. Zijn mysteriespel is een voorbeeld van syncretisme, want Onze-Lieve-Vrouw deelt de scène met Jupiter en vier allegorische figuren. Quasimodo is grotesk: op een theatrale manier lelijk. Hij wordt vergeleken met een cycloop, omdat z’n tweede oog bedekt is door een wrat. De schoonheid van Esmeralda contrasteert hiermee, maar zij wordt beschuldigd van hekserij en duivelskunsten. Phoebus is een bijnaam van de zonnegod Apollo; Frollo wordt geassocieerd met duisternis en schaduw. De aartsdiaken bestudeert de alchemie.

Hugo had een rijke woordenschat en gebruikte veel beeldspraak. Z'n beschrijving van een spin en een vlieg staat symbool voor de verhouding tussen beul en veroordeelde. Anankè was de Griekse godin van het noodlot. Een stryge is een fabeldier; half vrouw en half uil. Een brodequin was een foltertuig om iemands benen te verbrijzelen. Het is een hele kluif, maar zonder twijfel een van de hoogtepunten van de Franse literatuur.

Ergens op een derde van dit boek zit het hoofdstuk Ceci tuera cela (Dit zal dat doden, boek 5, hoofdstuk 2) en wat mij betreft het hoogtepunt van dit werk. 'Dit' slaat op de boekdrukkunst, 'dat' slaat op de architectuur. Hugo betoogt hier waarom de boekdrukkunst het einde betekent van de architectuur als hoogste vorm van kunst. Ooit was dat de manier om symbolen en beelden en verhalen te tonen aan de massa, met de boekdrukkunst kan dat op een andere manier. En Hugo zegt nog wel meer dingen hier. Wat mij betreft meet dit hoofdstuk zich met andere hoogtepunten als De Grootinquisiteur van Dostojevski of De Wet in Kafka's Der Process.

Dit hoofdstuk gaat dus niet over de personages, niet over een hoofdpersoon. Als die laatste er al is. In het Nederlands kennen we dit boek als "De Klokkenluider van...", in het Engelse taalgebied rept men over de gebochelde. Maar de eigenlijk titel is heel simpel Notre-Dame de Paris. Allicht is die kerk de hoofdpersoon, of breder de stad Parijs die in alle facetten langskomt. De adel, de geestelijken, het plebs, de gebouwen (pagina's beschrijvingen van de stad zijn prachtig om te lezen), de koning zelf nog ergens richting het einde. Hugo schetst een prachtig portret van de stad en laat daar zijn personages in los.

De personages die erin lopen zijn stuk voor stuk schitterend en worden met veel gevoel voor psychologie ontleed. Vooral Claude Frollo is een schitterend voorbeeld. Maar ook de overige personen worden mooi geportretteerd en Hugo wist me op momenten echt te raken. En dit is meer een ensembleboek, want een Quasimodo komt in echt maar 20% van het boek voor ofzo. Esmeralda, de broers Frollo, Phoebus, Gringoire: zij allen doen daar niet voor onder. Geinig hoe Disney in '96 sommige personages heeft aangepast. Vooral Phoebus is hier een leeghoofd die gewoon een jonge vrouw wil neuken, niets meer en niets minder. Dat was bij Disney wel anders.

Is dit boek perfect? Nou, dat ook weer niet. Het aanspreken van de lezer vind ik af en toe wat storend. En de pakweg laatste 150 pagina's zijn vooral plotontwikkeling. Soms ontroerend (zeker het laatste stuk) en altijd vermakelijk maar ook wat gewoontjes. 4,5*.