Se Questo È un Uomo - Primo Levi (1947)

Primo Levi wordt samen met Imre Kertesz gezien als een van de belangrijkste vertolkers van de holocaust. Is Dit een Mens is eigenlijk wat je er van kan verwachten: een uniek kampverhaal dat toch een van de velen is. De herinneringen uit Auschwitz zijn indrukwekkend, literair vind ik het boek echter minder dan bijvoorbeeld Onbepaald door het Lot (Kertesz).

'Is dit een mens' is een indrukwekkende getuigenis van het leven in Auschwitz. Levi beschrijft gebeurtenissen tussen zijn aankomst in het kamp en de bevrijding. Het is onvoorstelbaar dat Levi al in 1947 met zo'n afstand naar het kampleven kon kijken. Het boek lijkt zonder woede geschreven te zijn.
Het onrecht dat de gevangen werd aangedaan door de Duitsers is slechts de omstandigheid waarbinnen Levi moet overleven. Het echte gevecht dat hij beschrijft is de strijd tussen de gevangen onderling, maar vooral de strijd met zichzelf. Hoe zorg je dat je mens blijft? Wat blijft er van je over als je onder deze omstandigheden moet leven?

Hierdoor wordt het boek zoveel meer dan slechts een getuigenis. Het stelt een fundamentele vraag en laat het aan de lezer om de vraag te beantwoorden.

Is dit een mens is één van die boeken die afschuwelijk zijn die iedereen zou moeten lezen. Het is onmogelijk om niets te weten over de holocaust, maar de gebeurtenissen zoals door Levi beschreven zijn toch verbijsterend. Door Levi's afstandelijke manier van schrijven is het soms moeilijk om je in te leven en daardoor wordt het boek nooit zo'n enorme aanslag op je gemoed als bijvoorbeeld Im Westen Nichts Neues (andere oorlog, ander standpunt, maar toch, ook een boek over oorlog dat iedereen zou moeten lezen). Aan de andere kant komt een af en toe compleet terloops vertelde tragedie soms wel erg hard aan, en juist door Levi's schrijfstijl wordt het, voor mij in ieder geval, heel duidelijk dat het hier gaat om een waargebeurd verhaal. De realiteit van de concentratiekampen wordt nog veel absurder door de objectieve, zakelijke manier waarop Levi schrijft over de wreedheden, de vergezochte regels, de inventieve manieren om de gevangenen te vernederen en de nog inventievere manieren waarop de gevangenen zich staande proberen te houden. Af en toe wordt het sombere relaas doorbroken door iets wat lijkt op hoop, menselijkheid of een herinnering eraan, bijvoorbeeld als Levi zijn uiterste best doet om Dante te reciteren. Niet omdat het hem zal helpen te overleven, maar omdat hij het nodig heeft om nog een schim van zijn menselijkheid over te houden. Levi's mijmeringen over wat een mens is en hoe de gevangenen ontmenselijkt worden, zijn mijns inziens het hart van het boek. Het laatste hoofdstuk, waarin de dagen worden beschreven waarin de zieke gevangenen aan hun lot worden overgelaten en zo mogelijk in nog grotere ellende komen te verkeren dan voorheen (zoals Levi schrijft: 'Het werk van verdierlijking, door de triomferende Duitsers begonnen, was door de verslagen Duitsers voltooid') is het meest schrijnend. Je zou kunnen wensen dat, opnieuw in analogie met Im Westen Nichts Neues, de hoofdpersoon op de laatste bladzijde sterft. Je wenst niemand een leven toe met zulke herinneringen. Bovenal wens je dat dit nooit waargebeurd was.