De Avond Is Ongemak - Marieke Lucas Rijneveld (2018)

Ach, wat een nonsens-nieuwtje weer. Sowieso: alsof het een kracht is als een boek duidelijk lijkt op een ander boek. (Wat in dit geval inderdaad zo is.)

Een prachtig boek waar eigenlijk alles aan klopt. Als je op je 26e dit als debuutroman kunt schrijven, belooft dit heel veel voor de toekomst (of misschien heeft ze het zich nu heel moeilijk gemaakt om dit nog te overtreffen). Dit is in ieder geval een boek dat iedereen zou moeten lezen en ik iedereen kan aanraden.

Er wordt erg weinig gepraat. Des te rijker is de gedachtenwereld en de fantasie van Jas. De intiemste gedachten worden met de lezer gedeeld, met veel poep en seksueel getinte zaken. Dat geeft een ongemakkelijk gevoel en toch wil ik verder lezen.
Er zijn veel kleine, knappe observaties en de metaforen zijn erg raak.

De avond is ongemak – Marieke Lucas Rijneveld | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

***

Volkskrant recensie

De overeenkomst met Lize Spit- Het Smelt ontgaat mij. Dat vond ik trouwens een te gek boek, de avond is ongemak pakte me niet. Misschien ook wel "alweer een gristelijke jeugd die beschreven wordt", al werd die deze keer wel op een tamelijke bizarre manier beschreven. Het verhaal had zijn mooie passages, maar op een gegeven moment begon ik het wat veel van hetzelfde te vinden. En ook al dat gedoe met poepgaatjes etecetera, ik was er op een gegeven moment wel een beetje klaar mee. De vergelijking met Jan Wolkers snap ik, maar toch, over vieze dingen schrijven zonder dat het vies is is een kunst die Wolkers beheerste en die Rijneveld voor mij niet beheerst.

Een beklemmend verhaal vol mijmeringen, gedachtenspinsels en vreemde scènes binnen een door de dood van de oudste zoon en broer kapot gegaan gezin.

Een slecht boek is het zeker niet, het is knap wat de schrijfster bij mij realiseert; een gevoel van ongemak (jaja) en leegte. Het woordje desolaat is bij elke scène meer dan op zijn plaats.

Een goed geschreven boek dus, maar voor mij kwam het blijkbaar op het verkeerde moment (donkere dagen rond kerst en jaarwisseling), want ik vond het geen prettige leeservaring. Het ligt dus mogelijk meer aan mij dan aan het boek zelf.

Ongemak, zeker, op het grimmige af. Geen boek dat ontspannen weg leest. Maar het is ook juist dat ongemakkelijke gevoel dat maakt dat je doorleest, zoals Lalage terecht aangeeft.

Het boek geeft pijnlijk duidelijk aan dat het wegstoppen van twee van de grote zaken des levens, te weten de dood en seksualiteit, een dramatische uitwerking heeft op de ontwikkeling. Petje af hoe Rijneveld dit doet via het hoofd van Jas, waar hopeloos kinderlijke en volwassen gedachten over elkaar heen buitelen.

De Engelse vertaling 'The Discomfort of Evening' is genomineerd voor de International Booker Prize, waar de roman op de longlist staat.

De metaforen die de schrijfster gebruikt bij het schrijven zijn mooi verwoord. Soms nog wat geforceerd, maar veelbelovend naar later werk toe. Het is geen boek dat vloeiend leest, zowel door het verhaal en thema als door het taalgebruik dat soms hapert. Het is soms allemaal wat te gezocht. Toch staan er pareltjes van zinnen in dit boek. Soms is het boek te vaag, voor mij hoeft een verhaal niet van a tot z uitgelegd worden maar het zorgt er in dit geval voor dat het verhaal bij momenten hapert.
Knap debuut.

'De Avond is Ongemak' is eigenlijk een te voorzichtige titel voor dit boek. 'De Avond is Onverdraaglijk' zou treffender zijn. Marieke Lucas Rijneveld schreef een beklemmend boek over een christelijke familie, waar na het overlijden van de oudste zoon Matthies niets meer vrolijk of licht is. Vanuit de kinderlijke wereld van dochter Jas beleven we de achteruitgang van de familie. Het is knap hoe de taal van Rijneveld, die poëtisch en doordacht is, toch aansluit bij de wereld van een kind. Het is de verwondering en de onervarenheid van Jas die zich leent voor de poëzie.

De Avond is Onontkoombaar? Het lijkt alsof het verdriet en de dood in het gezin steeds verder om zich heen slaat. Zonder dat Matthies aanwezig is, draait alles indirect om hem. Ook Jas gaat hierdoor steeds verder op in haar fantasiewereld. Ze voelt de pijn en de onmachtig van haar ouders, maar weet niet hoe hier mee om te gaan. Voor haar eigen gevoelens heeft niemand aandacht. Uit een soort compensatie voeren Jas en ook haar broer Obbe gekke experimenten uit waarin dood en seksualiteit centraal staan. De machteloosheid spat van de pagina's.

De Avond is Oneindig? Als lezer voel je uitzichtloosheid van de situatie. Toch blijf je lezen. In bovenstaande commentaren benoemen lezers de ongemakkelijkheid en de herhaling van het boek, maar dit maakt juist dat je als lezer meevoelt met het leven van Jas. Voor mij was dit niet storend, maar versterkte eerder de leeservaring.

Erg benieuwd of dit boek over twee weken the International Booker Prize gaat winnen. Het staat in ieder geval bij de laatste zes. Ik vond het een indrukwekkend debuut dat de komende dagen nog wel even in mijn hoofd zit!

De Avond Is Ongemak heeft de Booker International Prize gewonnen! Mooi nieuws, ik wilde het boek al graag lezen, maar nu ga ik 'm heel snel erbij pakken.

Wat een enorm ellendig boek. Het gekke is dat ik tijdens het lezen genoeg aanmerkingen had op het boek, maar die verdwenen nadat ik het uit had steeds meer naar de achtergrond. De roman zinderde flink na en uiteindelijk ben ik toch wel enorm overtuigd van de vertelkwaliteiten van Rijneveld.

Ik schreef weer een leessoundtrack en maakte een videorecensie.

Die ga ik vast en zeker lezen en weer kijken als ik deze roman zelf uit heb

Blijf het een geweldig initiatief vinden, deze keer met wat meer muziek die ik ken, je achtergrond verhaaltjes bij de muziek lees ik ook graag.

En je video besprekingen vind ik trouwens ook erg leuk om te zien. Doe je dat zo uit je blote hoofd of bedenk je van te voren al wat je ongeveer gaat zeggen?

Leuk, dank je wel.

Ik heb natuurlijk wel wat ideeën in mijn hoofd voor ik ga opnemen, maar ik heb totaal geen idee in welke volgorde die aan bod zullen komen en welke bewoordingen ik precies zal kiezen. Beetje hetzelfde als hoe ik schrijf.

Het volgende filmpje zal overigens gaan over de Jonas Wergeland trilogie van Jan Kjaerstad en die trilogie omvat meer dan 1500 pagina’s. Daar valt zoveel over te zeggen dat ik misschien toch wel een paar notities maak om te zorgen dat ik niets vergeet.

Lijkt mij een mooi moment om Boekmeter te noemen in je videorecensie!

Dat was ik wel van plan, ja.

Lijkt mij best lastig, 5 minuten zonder haperen over een boek vertellen, al zijn er ook boeken waar me dat waarschijnlijk wel probleemloos lukt.
Het ziet er bij jou in elk geval soepel uit.

Erg leuk om je videorecensie te bekijken handsome_devil, ga zo door!

Haha dank, ik ben zelf wat kritischer maar ik vind het ook niet erg om er wat schoonheidsfoutjes in te laten zitten voor nu. Leuk om te zien hoe het over een paar maanden gaat. Hoop er in ieder geval wel nog wat beter in te worden.

nieuwe abonnee op youtube alleszins

Als je goed oplet dan zie je dat bij veel reviews op YouTube de filmpjes behoorlijk zijn bewerkt. Dus 5 minuten zonder haperen over een boek lullen zal inderdaad wel lastig zijn.

Ik houd het heel ouderwets nog bij een handgeschreven review

Boeken geschreven vanuit het perspectief van een kind blijven voor mij vaak iets problematisch houden; is de gedachtewereld van een kind wel door een volwassene te simuleren? Nee natuurlijk, want een kind bekommert zich niet om een literaire structuur of beeldspraak, en daar getuigen dergelijke romans over het algemeen wel van. Meer nog dan dat wordt de kinderlijke blik zélf geweld aan gedaan; overdreven naïef of juist van een vroegwijsheid waar je alleen een volgroeid brein achter kunt vermoeden. (De Avond is Ongemak bevat tal van voorbeelden van beide extremen.) Het is een kleine tragedie dat kinderen intellectuele volgroeiing missen om literatuur te bedrijven, terwijl volwassenen schrijvers gehinderd worden door hun volwassenheid om echt te raken aan de blik van een kind. Het is daarom dat Het Achterhuis zo’n zeldzaamheid is, van een schrijfster die met pre-volwassen blik toch literair volwassen componeerde.

Maar goed, dit soort overwegingen kun je eenvoudigweg naast je neer leggen als je er voor kiest het vertelperspectief als een puur literair construct te beschouwen, los van ‘realisme’ of ‘geloofwaardigheid’. Je zou dan kunnen bedenken dat die doorgeslagen naïviteit het stokken van de mentale groei omtrent thema’s als de dood, liefde en seksualiteit van Jas symboliseert. En dat het vroegwijze inwendige geklets iets zegt over de rijkdom van haar geestelijke wereld. Iets waar ook de overdaad aan beeldspraak van getuigt. Die is vaak knap gevonden, en altijd terug te voeren op haar eigen belevingswereld. Maar ik ben ook wel van de school ‘overdaad schaadt’, en vind die vergelijkingen op een gegeven moment repetitief en saai worden.

Jas is met haar gekke grillen een boeiend hoofdpersonage. Ze is als een zwart gat, waar indrukken en materie in verdwijnen, onmachtig die een plekje te geven. Letterlijk, gezien de verzameling objecten die haar jas in verdwijnen. Haar ordening van de dingen is een geheel andere, uit evenwicht gebracht door de dood van haar broer en de wijze waarop haar ouders daarmee omgaan. Als een rode draad door de roman loopt een soort obsessie met dingen ergens instoppen waar ze niet altijd horen, en ja, dat slaat ook op haar seksuele ontwikkeling. Alsof je naar een kind zit te kijken dat maar niet snapt dat het vierkante blokje niet in de driehoekige opening van de blokkendoos past. Terwijl er een non-conformisme uit spreekt die aantrekkelijk is. Zeker als die niet drammerig en idealistisch, maar meer tragikomisch getoonzet is zoals Rijneveld dat hier doet. Prima persoonlijke roman waar ook literair genoeg aan te beleven is.

Ongemak

is mijn allesomvattende gevoel tijdens het lezen van 'De avond is ongemak'. Zoals Raskolnikov aangeeft kun je het vertelperspectief van het twaalfjarige meisje 'Jas' als literair construct beschouwen, los van geloofwaardigheid en realiteit. Dat heb ik gedaan.
Wat gebeurt er wanneer binnen een gereformeerd boerengezin, met zwaardere en lichtere kanten in het geloof; een gezin met twee dochters en twee zonen, grote verliezen worden geleden, onder andere het overlijden van een van de kinderen. Wat gebeurt er als daar niet over gesproken mag worden, er zonder meer amper gesproken wordt behalve de woorden Gods.

Als lezer krijg ik een kijkje in het hoofd van Jas, door de gedragingen van de overige gezinsleden en Jas zelf kan ik opmaken wat de gevolgen van verliezen zijn.

'Toen alles nog goed was' kon ik nog wel genieten van de originele vondsten, de zeer beeldende beschrijvingen van Marieke Lucas Rijneveld. Toen nog kon ik wel invoelen wat voor bijzondere indruk zij op de jury van de Booker Prize heeft gemaakt.
Echter, allereerst ben ook ik van de school 'overdaad schaadt'; na het eerste verlies komen de aanvankelijk functionele beschrijvingen op een boerderij van onder andere mest, poep, pies, kippenstront of anders de darmproblemen van Jas zoveel en voor mij overbodig aan de orde dat de poepgaatjes, pisbroeken me ontiegelijk gaan tegenstaan, dusdanig dat het me belemmert lekker door te lezen. Regelmatig heb ik het boek opzij gelegd.
Dan ook zijn het niet zozeer getroebleerde gedachten of de eerste opmerkelijke seksuele gedragingen op zich die mijn ongemak veroorzaken, het verdere verloop roept of qua herhaling of nieuw detail weerzin op.
Dit alles overgoten met een flinke saus duistere sfeer heb ik eindelijk de overkant van dit boek ofwel laatste pagina van dit boek bereikt. Geen opluchting. Integendeel. Het macabere einde dat ik ergens in het boek al zag aankomen maar waarbij ik tot op het laatst hoopte dat het tij zou keren. Door de beeldende beschrijving van het hóe zag ik voor me hoe dit verder zou gaan, voor de vader, de moeder, de broer en zus. Een slot waaraan ik als lezer niets, maar dan ook niets kan doen. Hoe graag ik dat ook wil.

In gevecht met mezelf: ga ik voor het talent dat MLR zeer zeker is of weegt mijn afgekalfde leesplezier zwaarder?
Het laatste.

3*

Als ik de recensie van psyche lees dan vind ik het toch jammer dat juist dit Nederlandse boek de Man Booker wint. Klinkt vooral als oude wijn in nieuwe zakken. Maar misschien is het voor een internationaal publiek wel frisse thematiek, dat kan.

Ik moest tijdens het lezen denken aan Jan Wolkers wat blijkens een stuk in De Groene Amsterdammer niet vreemd is.
Ik begrijp echt wel dat door de herhaling van door mij bepaalde genoemde zaken een auteur een gevoel wil oproepen, de lezer het wil laten beleven. Ik vond het niet alleen teveel, hierdoor raakten bepaalde m.i. prachtige details ‘ondergesneeuwd’, bijvoorbeeld het gegeven dat Jas wenste dat haar broer zou dood gaan i.p.v. haar konijn Dieuwertje, zodat hij zou hij ontsnappen aan het kerstdiner of anders het gegeven dat Jas naliet de priem aan haar broer te geven die hem het leven had kunnen redden.
Nu wordt de informatie en passant aangestipt, terwijl het een flinke lading heeft, dat had wat mij betreft meer uitgewerkt of meer belicht mogen worden.
Maar goed, ik ben niet de maat der dingen, de auteur maakt eigen keuzes; mogelijk is de inhoud van het héle boek internationaal gezien niet gebruikelijk, ongekend, misschien vernieuwend.
Tegelijkertijd in het begin dacht ik aan juist het treffend schilderen door MLR van een boeren gezin, voor mij toch origineel; een beetje zoals Orhan Pamuk over onder andere ‘gewoon’ dagelijks bestaan in Istanbul schrijft, niet de eerste de beste.
Maar behalve de mest etecetera in ‘De Avond is Ongemak’ vond ik ook bepaalde gedragingen steeds sadistischer worden, weerzin oproepend.
Daarentegen vond een Amerikaanse jounalist dit boek juist zo goed, want zo ellendig smerig kan het leven zijn.
Ineens schiet mij nu een allesbehalve innemend personage van Philip Roth te binnen: deze stond onder andere op het graf van zijn geliefde te plassen. Schokkend kan je zeggen maar behalve dat het ergens op sloeg het werd het (in mijn herinnering) gedoseerder gebracht.
Het rot einde van het debuut van MLR vond ik wèl heel origineel, echter ik was toen zo overvoerd dat ik het er niet meer bij kon hebben.

Ik heb ooit een topic geopend over dit type literatuuropvatting, dat viel toen niet bij je in goede aarde kan ik me herinneren.

Ik denk naast Wolkers ook dingen te herkennen van Jan Siebelink (gruwel) en eigenlijk een groot deel van de Nederlandse literatuurtraditie, of het nu Reve is of Grunberg of Gerbrand Bakker.

Maar qua inhoud is toch niets meer uniek en alles al wel een keer eerder gedaan?

Ik zou weinig plezier uit het lezen meer halen als ik alleen maar zou kijken naar hoe dit soort verhaal al eerder verteld is.

Op mij had deze roman een effect dat ik niet kan vergelijken met bovenstaande namen.

Denk dat het aan het vertelperspectief (vanuit Jas) ligt, maar ook aan hoe Rijneveld heel zijdelings dingen kan aankaarten die zich ongemerkt vastzetten in je hoofd. Ik vond het echt wel een knap en dapper romandebuut.

Ik wilde citeren in de zin van verschillende visies op het boek

Wat ik dan weer goed vind van MLR dat het geloof weliswaar in het gezin speelt maar mij niet stoort. Ze is geen Maarten 't Hart...

Wat wel belangrijk is, wat ik niet gezegd heb is dat haar stijl authentiek is, ook al kun je vergelijken ...