De Avond Is Ongemak - Marieke Lucas Rijneveld (2018)

Zeer zeker waar



Dit verhaal is zeer zeker niet al eerder verteld op deze manier



Vergelijken kan denk ik altijd, maar, zoals ik al aan eRCee aangaf heeft ze ondanks ik aan andere schrijvers moet denken, een authentieke stijl.



Ook dat zeer zeker. Maarrr zie mijn laatste zinnen, ik ben echt in gevecht geweest, ga ik voor het talent of voor mijn leesplezier.
Omdat het voor mij echt doorbijten was hier en daar is de waardering lager uitgepakt.

Ja, ik begrijp de lage(re) scores ook heel goed, hoor. Of juist dit boek nou de International Booker had moeten winnen kun je ook over twisten, maar zonder dit gelezen te hebben dit boek afdoen als 'oude wijn in nieuwe zakken' vond ik wat te ver gaan.

Wat ik nog wil aanvullen op de al gemaakte punten, en al een beetje beschreef in mijn review, is de blik van Jas op de wereld. Zij plaatst voor ons heel vanzelfsprekende zaken vaak totaal anders dan we gewend zijn, of beter gezegd; dan de norm is. Nonconformistisch zou je kunnen zeggen, maar dat impliceert een zekere rebellie die niet aan de orde is. Het is meer hoe je naar de wereld zou kijken los van conventies en hokjes; niet per se een bevrijdende ervaring, want het kan je ook een buitenbeentje maken. Ik weet weinig van Marieke Lucas Rijneveld af, maar kan me voorstellen dat hierin veel terug te zien is van zijn/haar persoonlijkheid. Hoewel genderidentiteit niet expliciet als thema aan bod komt, is het vastomlijnde denken in man/vrouw bij uitstek zo’n ‘hokje’ waar een persoonlijkheid als Jas voorbij zou kijken. Met alle worstelingen die daar dan mee gepaard gaan, want daar is de roman eerlijk en niet geïdealiseerd in. Daarmee is het een roman die mijn inziens echt bij deze tijd past, misschien wordt dat breder zo ervaren.

Psyche, snap je punt over het voorslepen in de tweede helft, dat had ik ook wel. Na lezing was ik dat echter al snel weer kwijt en is het een roman waar best nog een tijdje op te kauwen blijkt.

Ja, het ‘nare’ gevoel ebt wel weg. Wat jij schrijft over niet conformeren van ‘Jas’ snijdt hout, op geheel persoonlijke wijze.
Als je het interview hier Marieke Lucas Rijneveld leest vind ik het bijzonder knap dat MLR het gedeeltelijk autobiografische weet te vertalen naar fictie. In die zin dacht ik gelukkig is het slot verzonnen
Ja, met een tijdje kauwen stijgt toch wel de waardering wat ... maar of ik die 4* haal handsome_devil dat vind ik een te grote sprong ... ik denk aan je vraag in de videorecensie. Nu ik samen aan het herkauwen ben denk ik dat ik me wel teveel heb laten meeslepen door emotie.

Wat een rakker die MLR ...

Tegenvaller. De mix van Wolkers (een compliment) en Siebelink (minder fijn) zie ik ook wel, dit boek doet heel Nederlands aan maar mist ook een beetje een eigen toon. En erger, er is geen enkele focus. Het boek begint als rouwverwerking, maar er komen ook allerlei andere zaken naar voren rond opgroeien en andere zaken die niet per se daarmee te maken hebben, zoals de MKZ-crisis. Alsof Rijneveld heel wat thema's uit haar eigen jeugd in dit boek wilde verwerken.

Het boek begint dus sterk maar begon steeds meer grip te verliezen, ook door kleine zaakjes zoals de hoofdpersoon die haar jas niet wil uitdoen (allicht symbolisch en veel wordt er niet mee gedaan, maar af en toe komt Rijneveld erop terug, wat vooral raar overkomt) en de hele bildung van de hoofdpersoon was eerder weer gemaakt om een plot vooruit te helpen en niet vortkomend uit de situaties. Weer zo'n typische hoofdpersoon met problemen die vooral vanuit haarzelf komen (en vanuit de auteur). Ik kan daar weinig mee. Net als dat hele slot. Of die incest (?) van de vader? Rijneveld benoemt het, maar laat je als lezer vooral achter in verwondering en je denkt: wat is dit? Was puur bij die rouwverwerking gebleven en had daar een strak personage om geschreven, dan was dit stuken beter geweest.

Betere delen zijn vooral het beschrijven van de bleuheid van de hoofdpersoon, die niks weet van seks en zulke dingen (vooral vanwege het streng-christelijke milieu waar ze uit komt) en langzaamaan op een kleine ontdekkingstocht geraakt. Dat soort momentjes doen wel heel geloofwaardig aan.

Opvallend zijn enkele anachronismes. Dit boek speelt volgens mij in 2000 en 2001 af, althans in 2001 was er de MKZ-crisis. Maar men betaalt al met de Euro en en konijn aan het begin van het boek is genoemd naar Dieuwertje Blok van het Sinterklaasjournaal, terwijl dat journaal pas vanaf 2002 bestaat en zijzelf pas eind 2001 bij het Sinterklaas-gebeuren op tv betrokken raakte. Ik vraag me vooral af of dit een slechte redactie is geweest, of bewust zo geschreven. Maar in dat geval versterkt het mijn idee dat Rijneveld dus heel veel uit haar eigen jeugd in dit boek wilde verwerken. 2,0*.

Hoe treurig het leven kan zijn, verteld door de ogen van een aanstaande puber met een hoop kinderlijke onwetendheid en een bijzonder referentiekader. Niet helemaal mijn ding, zo bleek. Alleen al die eindeloze hoeveelheid fantasierijke beelden en vergelijkingen kwam me binnen de kortste keren de strot uit. Negen van de tien metaforen leidt meer af dan het weet toe te voegen, waardoor de rake, tiende vergelijking niet eens meer in het oog springt. Waar de tijd eigenlijk al zo een beetje stil lijkt te staan zorgen de vele mijmeringen ervoor dat de vaart die er in het verhaal zit er meermaals onnodig uit wordt gehaald. Het betreft een inkijkje in een rouwverwerkingsproces − ik weet het − maar daarbinnen speelt zich mijns inziens te weinig interessants af. De aantrekkingskracht van het boek ontgaat me hierdoor simpelweg. Sommige boeken lees je snel uit omdat je je, al dan niet bewust, laat meeslepen. De Avond Is Ongemak doorlas ik steeds sneller om aan een volgend boek te kunnen beginnen.

Mijn lieve gunsteling werd me aangeraden, maar aangezien ik blijkbaar niet de enige ben die dit wil lezen, kwam het andere werk van Marieke Lucas Rijneveld De avond is ongemak mee terug uit de bib.

Het is voor mij een boek dat een 'goed, maar...' beoordeling meekrijgt. Volgens sommigen zou het door deze maar constructie niet goed zijn, wat ik te streng vind.

In bulletvorm dan maar:
- Jas wordt door zichzelf en anderen Jas genoemd, daar hou ik niet van. Een bijnaam is ok, maar ik snap niet waarom ze zichzelf zo zou noemen.
- Jas is een meisje van 10, later 12 en heeft wel erg poëtische bedenkingen. Hoewel sommige ervan erg mooi zijn, komt het merendeel geforceerd op me over.
- de opzet met de Joden in de kelder is zwak uitgewerkt
- de duimspijker is een raar aspect en komt verder nergens meer functioneel terug
- het einde geeft me "en daarmee basta" gevoel, alsof de auteur er genoeg van had.

In sommige stukken voel je het ongemak echt uit de tekst vloeien, dat is een knap staaltje schrijfwerk. Bovendien denk ik (hoop ik) dat de overkant bereiken voor Jas en Hanna met opzet iets anders betekende. Indien wel is dat fantastisch gedaan, maar ik ben er niet zeker van of dat wel zo is.

Genoeg elementen om naar het tweede werk van deze auteur uit te kijken, al hoop ik dat ze het allemaal net wat duidelijker brengt dan in deze roman. 3*

Wederom een titel voor de leesclub, en wederom een bestseller. Je moet bijna onder een steen hebben geleefd om "De Avond Is Ongemak" te hebben gemist. Zowel de schrijfster als het boek zelf zijn immers voortdurend in het nieuws. Zo las ik afgelopen weekeinde nog een groot interview met Marieke Lucas Rijneveld in het AD Magazine. Ook de internationale belangstelling naar dit boek maakte mij extra nieuwsgierig.

Onder de prachtige hoes en het interessante plot gaat echter een ontzettend zwak boek schuil. Ten eerste is de schrijfstijl extreem gefixeerd op metaforen. Ik ben een groot liefhebber van deze taalvondst, zolang het maar in dienst is van het verhaal. Rijneveld grossiert echter in overbodige beeldspraak en vergezochte vergelijkingen. Heel af en toe tovert ze een mooie zin uit de hoge hoed, maar net zo vaak slaat ze de plank volledig mis. (Beetje flauwe woordkeuze...)

Ten slotte is het verhaal zelf ook weinig pakkend. De thematiek is aanwezig, maar het duurt veel te lang voordat de schrijfster overgaat tot de kern van het verhaal. Er hangt daardoor nauwelijks spanning in de lucht terwijl deze juist om te snijden zou moeten zijn. En de seksuele handelingen? Tja...ik ben niet preuts maar ik vind ze vooral smakeloos, ongeloofwaardig en vaak totaal niet in het plaatje passen.

Rijneveld lijkt choqueren belangrijker te vinden dan de karakters geloofwaardig vorm te geven. Hierdoor ontstaat een boek dat vaak ronduit vervelend is om te lezen en waarin ik als lezer totaal geen binding krijg met ook maar één van de hoofdpersonen. Eeuwig zonde dat een dergelijk veelbelovende setting zó weinig oplevert. Er resteert vooral een geforceerde stijloefening met een onevenwichtige balans tussen taal en verhaal.

2*

avdj schreef:
En de seksuele handelingen? Tja...ik ben niet preuts maar ik vind ze vooral smakeloos, ongeloofwaardig en vaak totaal niet in het plaatje passen.

Ja, had ik precies zo. Dat gedoe met die anus (en later met die kaasboor in die koe), zucht...
Ik vind wel dat ze goed en beeldend kan schrijven, al werd ik er op een gegeven moment wel moe van dat zo’n beetje alles met iets anders vergeleken moet worden. De eindeloze stroom aan metaforen begonnen me tegen te staan.

Heb het boek niet gelezen, en dat zal ook wel niet gebeuren denk ik. Afgaande op de reacties die ik hier lees is het mij een raadsel dat dit boek de Man Booker Prize heeft gewonnen.

Niet de Man Booker Prize, maar de International Booker Prize.

Misschien omdat de jury naar alle waarschijnlijkheid niet de voorafgaande Nederlandse literatuur heeft doorgeploegd?

Ik denk dat het buiten Nederland (het is toch een Britse prijs) ook als best gedurfd ervaren wordt. Wij worden hier toch niet warm of koud meer van zoveel ellende en narigheid en ongemakkelijkheid.

Zou de achtergrond van de schrijfster een rol spelen? Dat gendergedoe is toch een beetje hipster momenteel. Bij recensies is het onderscheid tussen smaak van de recensent en de objectieve kwaliteit van een boek niet altijd eenvoudig te zien, maar ik lees hier toch wel wat kritiekpunten die aannemelijk maken dat het een vrij matige roman is. Maar ja.. kennelijk verkoopt het dus wie ben ik

Denk niet dat dat een echt grote rol speelt, want het is als thema ook niet (of echt heel erg impliciet, als je ernaar gaat zoeken) aanwezig in de roman. Rijneveld maakt er zelf ook niet echt een ding van geloof ik. En als je naar de long- en shortlist kijkt van de International Booker Prize van vorig jaar hadden ze ook nog wel voor andere boeken kunnen kiezen van auteurs die behoren tot bepaalde hippe minderheden.

Ik vind het nog steeds een heel sterk boek. Er zit heus wel een aantal schoonheidsfoutjes in, maar aan de andere kant ben ik me ook enorm aan Jas gaan hechten en las ik het einde met een brok in mijn keel. Ik vind Rijneveld zeker een van de grote talenten van dit moment (en dat ze nog beter kan laat ze m.i. zien met Mijn Lieve Gunsteling). Wat ze doet is niet altijd even geslaagd, maar wat betreft vertelstijl heeft ze op jonge leeftijd al een heel eigen stem gevonden en durft ze risico's te nemen. Logischerwijs wordt dat niet door iedereen gewaardeerd, maar ik snap aan de andere kant de positieve kritieken zeker wel.

Ik vind de zuurtegraad van sommige berichten bij dit boek toch wel erg hoog, alsof we met zijn allen bij voorbaat al een stuk strenger zijn wanneer het een populair, prijswinnend boek betreft.

Weet niet of dat een rol speelt. Misschien hebben lezers hogere verwachtingen wanneer een roman een prijs heeft gewonnen, dan begrijp ik wel dat ze zuur zijn als het blijkt tegen te vallen.

Eigenlijk zou ik het boek moeten lezen om er eerlijk over te oordelen, maar dat gaat hem toch niet worden. Heb sowieso al weinig met Nederlandse literatuur en in De Avond is Ongemak komt alles terug waar ik juist een afkeer van heb.

Weinig met Nederlandse literatuur? Sorry, maar dat klinkt wel als een zuurpruim.

Ik doelde ook vooral op de mensen die het niet gelezen hebben. Zoals ik al eerder zei: ik kan de negatieve commentaren van de mensen die het wel hebben gelezen goed begrijpen.

Hoezo? Wanneer ik reflecteer op wat ik tot nu toe heb gelezen, bespeur ik geen voorkeur voor Nederlandse literatuur. Dat kan toch? Sommigen hebben weinig met Angelsaksisch.. anderen weer met andere taalgebieden.

Het is wel erg kort door de bocht om alles over één kam te scheren. Er zijn vast Nederlandse schrijvers die je geweldig vindt. Het is ook niet zo dat alle Nederlanders in hetzelfde genre schrijven. Maar uiteraard kan het dat jij het zo ervaart.

Ik scheer niet alles over één kam hoor, heb inderdaad een voorkeur voor een aantal Nederlandse schrijvers. Maar over het algemeen lees ik liever niet-Nederlands, kennelijk omdat ik dat soort literatuur hier niet vind. De 'Nederlandse Steinbeck' bestaat bijvoorbeeld niet. Anderen zijn weer gek van 'de grote Russen'.. dat soort literatuur kennen wij ook niet. Dus tsja..heb niks tegen Nederlandse literatuur maar bovenop de stapel ligt het niet vaak.

Prachtig boek!

Bijzonder dat een boek met een dergelijk zware thematiek, me eigenlijk nergens weet te raken. Met enige doorzettingsvermogen uitgelezen, maar ben er in de loop van het boek steeds minder enthousiast over geworden. 2,5

Dit boek van de week uitgelezen. Hoewel mijn cijfer een gemiddeld boekje doet vermoeden is dat het zeker niet. Het begon heel sterk, maar allengs gingen bepaalde zaken me tegenstaan. Laat ik beginnen met het positieve.

Leuk zijn de herkenbare zaken van 'mijn vroeger': Fireballs, Hitzone, het wit uit de Duo Penotti scheppen, snake op de Nokia. Weer eens wat anders dan de verhalen over spelen met een hoepel en een stok.

Ook het leven op de boerderij wordt mooi beschreven. Een voor mij vrij onbekende omgeving komt echt een beetje tot leven. Duidelijk wordt meteen hoe klein de wereld van Jas eigenlijk is, helemaal in combinatie met het relatief strenge geloof. Beklemmend. Als door het tragische ongeval met Matthies de ouders, broer en zusje langzaam instorten, als de pilaren van die kleine wereld instorten, dan kan je nergens heen, dan komt het dak naar beneden (of in dit geval, uiteindelijk, de deksel van de vrieskist).

Hoe eenzaam dat is voor iedereen in het gezin en hoe niemand bij machte lijkt om op een constructieve manier met het rouwproces om te gaan. Heel treurig. De kinderen aan hun lot overgelaten, ontsporing tot gevolg. De enige controle, als je het zo mag noemen, want het is misschien eerder onmacht, lijkt nog het eigen lichaam te zijn: wat trek je aan, wat stop je erin, wat mag eruit.

En dat ontsporen vliegt wat mij betreft uit de bocht: punaise in je navel, een half jaar, jaar, twee jaar? niet poepen, colaclipjes in de vagina van het zusje, groene zeep en vingers van broer in de kont, tongen met je zusje, een hamster in de broek van je broer, je vinger in de stierensperma dopen en dan proeven, een vriendinnetje insemineren met datzelfde sperma, een kaasboor in de kont van een koe. En dan vergeet ik vast nog wel iets. Too. Much.

Een ander aspect waar ik weinig mee kon, hoewel het minder was dan bij andere boeken die zich afspelen in een soortgelijke context: de bijbelcitaten. Ik lees er overheen als de referenties in een wetenschappelijke tekst en ga weer verder waar ze stoppen. Ik snap de functie ervan wel, want het is, samen met het leven op de boerderij, de dieren, de gewassen, de seizoenen, het referentiekader van Jas, meer heeft ze niet. Maar die gereformeerde benauwdheid ken ik nu wel, zelden komt er een nieuw of verrassend perspectief uit naar voren.

Een sterk begin, maar halverwege het boek begon het veel van hetzelfde te worden. Toch blijf ik wel benieuwd naar ander werk van Rijneveld. Kijken of dat me constanter weet te boeien.

Ondanks initiële scepsis wist De Avond is Ongemak mij geleidelijk toch te overtuigen. Inderdaad, de thematiek is erg bekend en in het algemeen blijft het jammer dat de Nederlandse literatuur de worsteling met een streng-christelijk verleden vaak niet weet te overstijgen.

Maar dat voor nu even terzijde. Enerzijds lijkt deze roman van Rijneveld misschien een vrij typische verwerkingsroman, een boek waarin een strenge opvoeding en worsteling met identiteit en emoties een grote rol spelen. Tekenen hiervan zijn dan de soms overdadige details uit de jeugd, van tv en actualiteit tot streng-gereformeerde tradities, die velen zullen herkennen, maar die al snel tézeer als gimmick kunnen aanvoelen. In het algemeen kun je stellen dat de vele details met vaak onuitgesproken schrijnendheid, net als die van seksuele ontluiking (ook al zo'n uitgemolken thema) getuigen van effectbejag.

En toch vind ik dit een goed boek. Mijns inziens moet men dit boek allereerst zien als het werk van een schrijver die ook dichter is. De Avond is Ongemak is geen standaard lamentatie van de ik-persoon over de worsteling met een strenge jeugd. Het beschrijft de angsten, fantasieën en associaties van de hoofdpersoon wiens familie geconfronteerd wordt met het overlijden van de oudste zoon, maar doet dit op unieke wijze door taalgebruik, een intense focus op de emotionele belevingswereld, en spelen met perspectief.

Allereerst Rijnevelds buitengewone schrijftalent. Haar rijke taalgebruik is daar een teken van, maar ook het opvoeren van talloze metaforen die ze op zo'n manier in het verhaal verwerkt dat ze je in de belevingswereld van het hoofdpersonage zuigen. Ze zijn verre van cliché, vaak zelfs niet makkelijk te begrijpen, maar ze worden vloeiend in het verhaal verwerkt en uiten in de eerste plaats het associatievermogen van Jas zelf. Ze krijgen daarmee een sterke literaire functie. Ik vond met name de metaforen uit het boerderijleven erg goed en beeldend (bijvoorbeeld de gierput die slechts 1x per jaar geleegd wordt, of de observatie dat ze nooit echt in het seizoen leven maar altijd bezig zijn met het volgende, geweldig gevonden).

Verder is Rijneveld sterk in het onuitgesproken laten van gebeurtenissen en de betekenis daarvan. Heel vernuftig kan ze situaties presenteren, bijvoorbeeld over vreemde seksuele handelingen, zelf-mutilatie of handelingen met de padden en andere dieren op de boerderij, zonder daarvan de betekenis uit te spreken. Op zulke momenten lukt het haar heel sterk om de belevingswereld van de tiener te laten spreken die zich niet bewust is van wat die handelingen impliceren, en tegelijk laat het de lezer ongemakkelijk achter. Stilte, leegte en afwezigheid van liefde en begrip zijn de vaak onuitgesproken, soms expliciete thema's. Op andere momenten komt Rijneveld namelijk met bijna analytische passages die juist de emotionele impact van het verlies van haar broer of het gedrag en gebrek aan liefde van haar ouders behoorlijk expliciet duiden met het inzicht van een volwassene, middels vaak korte, maar schitterende literaire metaforen, die de schreeuw om begrip en liefde krachtig doen voelen. Zeer sterk vond ik bijvoorbeeld de passages waar ze haar hoop vestigt op de veearts, die als enige in staat zou zijn om haar gebrokenheid waar te nemen en haar te helen. Of simpele zinnen als 'Niemand kent mijn hart. Het zit verborgen achter jas, huid en ribben.', en de passages over een reus die op haar hart zit. - Dit zijn spiegelende observaties die vrijwel onmogelijk uit het brein van een tiener ontspruiten, maar zeer effectief zijn en doelbewust met het vertellersperspectief spelen. Ik vind dit dan ook niet problematisch zoals sommige anderen, integendeel, ze vullen effectief de leegte op die de onuitgesproken ellende en gebeurtenissen achterlaten, en het tilt de roman naar een hoger niveau.

De Avond is Ongemak biedt naast een boeiend maar schrijnend verhaal veel observaties die getuigen van diepgang. Vermeldenswaardig is bijvoorbeeld de observatie over de enorme paradox in de omgang met lijden: men moet lijden, zo heeft God het nu eenmaal bedoeld, maar wel in stilte. Tegelijk wordt fictie en fantasie op tv, bijvoorbeeld in het Sinterklaasjournaal, niet gewaardeerd omdat dit het lijden in de wereld zou ontkennen. 'In ongemak zijn we echt', zegt de dominee.

De impact van een strikt gereguleerd emotioneel leven op het omgaan met het bestaan, ingegeven door een streng-gereformeerd en agrarisch milieu, is voelbaar, indringend en inzichtelijk. In het spectrum van verwerkingsromans en de Nederlandse literaire traditie van streng-gereformeerde lamentaties is dit een prachtige aanvulling die weinig op heeft met ouderwets schoppen, en door vooral op de emotionele belevingswereld van de hoofdpersoon te focussen een waardevolle dimensie inbrengt. Rijnevelds taal vertoont een buitengewoon observatievermogen en literair talent.

LuukRamaker en avdj nemen me de woorden uit de mond:
Negen van de tien metaforen leidt meer af dan het weet toe te voegen, waardoor de rake, tiende vergelijking niet eens meer in het oog springt. Waar de tijd eigenlijk al zo een beetje stil lijkt te staan zorgen de vele mijmeringen ervoor dat de vaart die er in het verhaal zit er meermaals onnodig uit wordt gehaald. Het betreft een inkijkje in een rouwverwerkingsproces − ik weet het − maar daarbinnen speelt zich mijns inziens te weinig interessants af.
Er resteert vooral een geforceerde stijloefening met een onevenwichtige balans tussen taal en verhaal.
Voor mij de geforceerde roman van een getalenteerde maar ook puberaal gefrustreerde scholier...

Nou, het meeste is hierboven al gezegd, maar laat ik ook nog een duit in het zakje doen.

Ik heb behoorlijk geworsteld met De Avond is Ongemak. Vooropgesteld: Rijneveld heeft absoluut schrijftalent. Alleen is het helaas niet gelukt om ook een echt pakkend boek te schrijven.

De Avond is Ongemak is een donker en grimmig boek. Nou is dat voor mij geen probleem, het feit dat er bijna geen progressie in het verhaal zit is dat wel. Het voelde eigenlijk minder als een verhaal en meer als een psychologische schets. Er gebeurt iets (de oudste zoon van een gezin overlijdt) en vervolgens krijgen we een eindeloze beschrijving over wat dit doet met de rest van het gezin. Dit blijkt vooral het startsein voor eindeloze verhandelingen over poep en plas, dierenmishandeling, anale penetratie en wat dies meer zei. In het begin versterkt dit nog wel het beklemmende gevoel van het boek, maar het gaat allemaal zo lang door dat ik er al snel totaal afgestompt door raakte. Het is teveel van het goede (/slechte) en omdat het plot niet veel meer omvat dan dit, werd het op gegeven moment wel echt een sleur om uit te lezen.

Iets anders waar dit boek trouwens teveel van bevat zijn metaforen, er lijken er op elke pagina wel een paar terug te komen en vaak zijn ze veel te vergezocht om treffend te zijn. Jammer, want het boek bevat er ook een paar die wèl goed zijn en die worden zo ondergesneeuwd.

Een pluspunt van het boek was dat ik hoofdpersoon Jas wel aandoenlijk vond in al haar naïviteit, al vond ik ook dit weer te dik aangezet in de zin dat ik haar veel te naïef vond voor een kind van rond de 10-12.

Ondanks bovenstaande minpunten toch een krappe voldoende, want zoals gezegd heeft Rijneveld echt wel talent en is haar proza meestal prettig om te lezen. Het is ook zeker geen 'slecht' boek, ik heb alleen het idee dat als er wat in geschrapt en geredigeerd was, ik het veel meer had kunnen waarderen.