Max Havelaar, of De Koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij - Multatuli (1860)
Alternatieve titels: Max Havelaar | Max Havelaar, of De Koffieveilingen der Nederlandse Handelsmaatschappij
Nederlands
Sociaal / Autobiografische Roman
296 pagina's
Eerste druk: Jacob van Lennep,
Amsterdam (Nederland)
'Max Havelaar' is een aanklacht tegen het misbruik van het cultuurstelsel, tegen herendiensten en tegen plichtsverzuim door Nederlandse ambtenaren in Nederlands-Indië. In de vorm van een raamvertelling begint het verhaal door de ogen van Droogstoppel, een gierige man van de hogere klasse, die door een zekere Sjaalman een manuscript in zijn handen krijgt gedrukt. Hij besluit het te lezen, waarop het verhaal overspringt naar Max Havelaar, die zojuist een baan heeft gekregen als assistent-resident in Nederlands-Indië. Al gauw komt hij hier achter het onrecht dat de inwoners wordt aangedaan, waarop hij besluit hier tegen te strijden.
In wezen is het natuurlijk een betoog dat vreselijk betuttelend is met een paternalisme dat zijn weerga niet kent, prima passend in de geest van Dekkers tijd. Toen ik het voor het eerst las had ik dat nog niet door. Ik werd alleen gegrepen door een ietwat stijve maar o zo mooie schrijfstijl en de voelbare woede van de schrijver die zich op het eind niet meer in leek te kunnen houden, al zijn personages met een zwiep van tafel veegt en zelf het heft in handen neemt.
Toen ik wat ouder was, las ik de Max Havelaar opnieuw en vielen me de onderliggende motieven wel op. Postuum heb ik me na die tweede leesbeurt een beetje kwaad lopen maken op Dekker (als indo derde generatie zijnde, kun je nagaan). Maar toch. De man had me zo in de greep met zijn romantiek, zijn goudeerlijke oprechtheid, zijn schrijftalent en dat heeft-ie nog. Bovendien was Multatuli vanuit zijn standpunt en die van zijn tijdgenoten zowel vreselijk traditioneel in zijn opvattingen als een rebel. Ik heb het hem uiteindelijk toch vergeven.
Het is dat ik niet meer kan geven, vijf heel dikke sterren.
Postuum heb ik me na die tweede leesbeurt een beetje kwaad lopen maken op Dekker (als indo derde generatie zijnde, kun je nagaan).
Waarom dan precies?
De indrukwekkende aanklacht die in Max Havelaar wordt uitgeschreeuwd vind ik nog steeds de ruggengraat van het boek. Paternalistisch voor mijn part maar wel met reden.
Qua stijl is het door Dionysos genoemde moment wanneer de schrijver zijn personage de mond snoert indrukwekkend. En natuurlijk dat prachtige verhaal over Saidjah en Adinda.
Hopelijk hoeft het dus maar één keer gezegd te worden: dit boek is niet saai. 4*
Inderdaad, met name aan het einde neemt zijn agressie toe, geweldig hoe dat in zijn schrijven merkbaar wordt. De man heeft veel gevoel in het werk gelegd, wat zijn betrokkenheid des te meer aangaf. Zoals je zei, wellicht een van de belangrijkste boeken uit de Nederlandse literaire geschiedenis. 5*
Waarom dan precies?
Hoewel Dekkers stellingname tegen het Cultuurstelsel op zich wel een verbetering voor de Indonesiërs betekende, schijnt duidelijk door dat ook hij weigert hen als een volwaardig volk te beschouwen dat in staat is voor zichzelf te zorgen; in wezen kòn Indië dus geen recht hebben op enige vorm van autonomie. Zoals ik zei past dat geheel in het denken van die tijd, maar vanuit onze contemporaine waarden bezien vond ik het kwalijk.
In dat opzicht is hij dus erg traditioneel, zijn vorm van parternalisme zoals die in zijn boek naar voren komt is pas later door de Nederlandse beleidsmakers overgenomen in de praktijk (vooral onder Drees, meen ik). Dat stond een beetje krom in mijn post hierboven.
De docente heeft het verschrikkelijk geprobeerd, maar dit boek staat zeker in mijn top10 van leesverschrikkingen. 0.5*
Mede hierdoor heb ik jaren het idee gehad dat nederlandse literatuur per definitie minder goed is dan Engelse literatuur, aangezien dit een van de hoogtepunten zou moeten zijn. (rustig maar, ik ben er inmiddels achter dat er ook goede Nederlandse literatuur bestaat )
Het is wel aardig ingepakt, maar daar prik je snel doorheen, zeker omdat het boek zo lang is. Het gaat allemaal wat te lang door, en is me iets teveel een eenzijdige aanklacht tegen het Nederlands-Indië van de man die het zo goed voorhad met het hele gebeuren daar. Er is weinig (goede) humor te bekennen en zoals ik al zei is het geheel een flink stuk te lang. Dat de boodschap toen vernieuwend was kan wel zowezen, maar dat maakt het niet ineens nu een goed boek. Ik las het redelijk makkelijk uit, en het was wel interessant om te lezen, maar meer ook niet. Een twijfelgeval tussen 2,5 en 3,0. Ik begin met 2.5*
Met een onverschillig gevoel begon ik aan dit boek (ik wist niet wat ik kon verwachten van de nederlandse literatuur en uit deze eeuw).
Naarmate ik verder las kreeg ik steeds meer plezier in het lezen, en trok ik er toch wijze lessen uit. Ook kreeg ik een beeld van de Oost-Indische maatschappij uit die tijd.
Mijn conclusie is dat dit een topboek is, echt goede nederlandse literatuur, en plezierig om te lezen. Er zit een goede verhaallijn in en deze wordt redelijk opgebouwd. Terecht staat dit boek op mijn nederlands boekenlijst, en hoog ook!
Uiteindelijk was ik met 5 anderen de enige die het boek tot en met de laatste bladzijde gelezen heb(en het was het waard, want zo heb ik mooi wel een 8,2 verdiend).
Zo slecht als het boek begon, zo goed eindigde het ongeveer. Al vind ik het nog steeds geen topper.
Het is een mooi verhaal, begint alleen belachelijk langdradig en vele dingen vind ik overbodig en vermoeiend om te lezen. Daarnaast is het wel knap geschreven, mooie stijl. Geweldig hoe de schrijver de pen op het einde overneemt, ja wat dat betreft is het geweldig gedaan. Alleen omdat het boek me verder toch niet zó heeft gegrepen, kan ik er niet meer voor geven dan een 3,5.
Alleen dat begin al: met die heerlijk narcistische Droogstoppel, makelaar in koffi - Lauriergracht nr 37 - en zijn aanklacht tegen alle leugens. Had ik die eerste zoveel bladzijden een punt mogen geven, het zouden er zomaar eens 4,5* kunnen worden; ik heb me scheef gelachen.
Daarna verschijnt Max Havelaar - het personage van de titel nota bene! - en maakt het boekje een duikvlucht naar beneden. De ene ellenlange dialoog volgt de andere op en ik wist lang niet altijd mijn hoofd erbij te houden. Gelukkig kwam Droogstoppel, makelaar in koffi - Lauriergracht nr 37 - om de zoveel tijd in beeld om de pijn even te verlichten. Was het boek daarna niet uit haar dalletje omhoog geklommen, dan zou het eindcijfer slechts een 3,0* inhouden.
Maar! Daar kwam het liefdesverhaal van Saidjah en Adinda voorbij, en ik werd er zowaar door gegrepen. Ik hou normaal gesproken totaal niet van liefdesverhalen, maar dit was prachtig geschreven en ontroerend om mee te maken. (En de zin: '...het dorp was door de Nederlanders bezet, en dus stond het in brand', of iets van gelijke strekking is tevens veelzeggend.)
Vanaf hier schiet het boek weer de hoogte in, als Havelaar een einde wilt maken aan het onrecht in Lebak, en men - in plaats van het daadwerkelijk op te lossen - hem overplaatst naar een ander gebied. Geweldig einde, waarin Multatuli zelf de pen van Stern overneemt en oproept tot het beëindigen van het onrecht in Nederlands-Indië.
4,0*
Uit de recensie van Kees van der Pol:
Ik heb begrepen dat de hertaling vooral gericht is op scholieren.
Akkoord, maar zet zoiets dan met vette letters op de omslag, dan is de 'gewone' lezer een gewaarschuwd mens...
Het origineel heb ik zo'n twee jaar geleden voor het eerst gelezen (voor mijn studie). Natuurlijk vond ik Droogstoppel toen een intrigerend en humoristisch personage, natuurlijk erkende ik toen de literaire trucs, en natuurlijk begreep ik dat het boek een aangrijpende aanklacht tegen de toenmalige omgang het Nederlands-Indië was. Maar ik lees toch het liefst over dingen die me nader aan het hart gaan, waar ik uit mezelf voor geïnteresseerd ben. Helaas is Nederlands-Indie juist een van de onderwerpen waartegen ik enige aversie heb (komt misschien omdat een groot deel van de geschiedenislessen er over ging), en zo beviel het boek me niet echt. Ik ben een liefhebber van lange zinnen en archaïsch taalgebruik, maar een roman die ik eigenlijk niet wil lezen, heb ik het liefst zo snel mogelijk uit en die twee uitgangspunten botsen nogal met elkaar.
Recentelijker moest ik (weer voor mijn studie) de hertaling lezen. Daar begon ik met grote vrezen aan: enerzijds beviel Max Havelaar me in de originele taal al niet, anderzijds krijg ik wat allergische reacties bij hertalingen. Maar het bleek mee te vallen: natuurlijk is de taal nu een stuk kaler, en natuurlijk zijn de inleidinkjes boven ieder hoofdstukje nogal stompzinnig, maar Droogstoppel was nog steeds grappig, de literaire trucs werkten nog, en bovendien werd ik minder gehinderd door mijn desinteresse - omdat ik weinig moeite hoefde te doen om er doorheen te geraken.
Qua leesplezier gaat mijn voorkeur dus uit naar de hertaling, al besef ik dat het origineel 'mooier' en 'beter' is. Wat mij betreft is de hertaling zo'n slechte zet dus niet, maar ik vind wel dat iedereen die de hertaling aan iemand anders aanraadt, ook moet wijzen op het origineel. In klassen moeten bijvoorbeeld vergelijkingen gemaakt worden.
Helaas heeft Van Es niet al mijn ergernissen weg weten te poetsen. Vooral van de ongelooflijk zoetsappige manier waarop de relatie tussen Max Havelaar en Tine wordt uitgewerkt krommen mijn tenen, en de overdreven vriendelijkheid waarmee Havelaar door alle ‘goeden’ wordt behandeld geeft ook te denken.
In mijn persoonlijke favorieten lijstjes zal Max Havelaar dus niet te vinden zijn, maar ik vind het boek wel interessant omdat engagement en gevoel voor literaire trucage er zo in samenkomen. Het lijkt me echter niet dat door deze roman veel jeugdigen zullen overstappen naar wereldwinkelartikelen, zoals Van Es hoopt te bereiken. Ik denk namelijk dat literatuur niet (meer) zo’n grote invloed kan uitoefenen op de maatschappij. En daar loopt het ook spaak in de discussies tussen literatuurpuristen en de hertaler: het evenwicht tussen vorm en inhoud is verstoord. Daar heeft de hertaler geen boodschap aan, maar de liefhebber van literatuur wel.
WPG Uitgevers
Overigens, tijd dit weer eens te lezen. Vond het toen knap maar saai, dat zou wellicht weleens anders kunnen zijn nu.