Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde - Robert Louis Stevenson (1886)

Leuk geschreven en intrigerend verhaal, dat in de Engelse literatuur wel een bijzondere status heeft. Helaas niet meer dan een leuk geschreven boeiend verhaal over een leuk onderwerp: echt exceptioneel wordt het niet. 3,5*

Erg onderhoudend, en bijzonder leesbaar. Niet echt wereldschokkend goed. Leuk om een keer gelezen te hebben, hoewel de lengte van het verhaal een herlezing absoluut niet zal tegen houden.

3,5 *

Een verhaal dat mij enigszins teleurstelde. Waar ik hoopte dat The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde de psychologie van de gespleten persoonlijkheid zou verkennen, blijft dit aan de oppervlakte hangen. Het een komt niet voort uit het ander door onderdrukte angsten of trauma's, maar door een wetenschappelijk experiment met een drankje.

Jekylls bewuste interesse in het splijten van zijn goede en kwade kant komt hiermee onlogisch over; het kwijtraken van een schuldgevoel moet fijn zijn, maar dat hij als intelligent en 'goed' man zijnde geen verantwoordelijkheid voelt voor de daden van zijn slechte wederhelft, is lastig te bevatten. Ook het feit dat hij zeer goed op de hoogte is van de daden van Hyde is vreemd: hoe zit deze gespleten persoonlijkheid eigenlijk in elkaar?

Niettemin is het een interessant verhaal en zeker een originele twist op het horrorverhaal, zeker gezien de tijd waarin het geschreven is. Het thema lijkt echter meer potentie te hebben dan hier beschreven is, waardoor het mij ook minder kon boeien. 3*

erg leuk boek, met een interresant ondewerp, Robert Louis Stevenson heeft een erg fijne schrijfstijl ik heb er van genoten.

4*

Sterk geschreven en goed opgebouwd, alleen jammer dat de plot (de dubbele identiteit van Jekyll) algemeen al bekend is.

Mooi, goed geschreven boek. Maar inderdaad jammer dat er niet dieper ingegeaan wordt op de psychologie van de gespleten persoonlijkheid. Goed, leuk en diverterend, maar niet écht bijzonder.

Ik sluit me erbij aan: ik vind het vooral mooi geschreven (als je het in het Engels leest): de stijl is helder en toch bijzonder beeldend. Het verhaal heeft een fascinerende kern, maar wordt niet erg diepgaand uitgewerkt. Ik ga hierna ook enkele van Stevensons andere korte verhalen (novellen) proberen om te zien of er andere verhalen zijn die een grotere diepgang kennen qua karaktertekeningen, zoals The beach of Falesa en The ebb-tide.

Wilde ik aanvankelijk, tot aan bladzijde 89, dit boek 3 sterren geven (Stevensons schets van
het 19e- eeuwse Londen is naar mijn smaak te karig en te simpel, geef mij maar het zowel
sfeervolle als rauwe Londen van Dickens, en echt eng werd het ook maar niet), komt dat
schitterende slot (de getuigenis van Dr. Jekyll)...

De transformatie in Regent's Park: Er was geen wolkje aan de hemel en het park was vol
gekwinkeleer van wintervogels en rook al heerlijk naar de lente. Ik zat in de zon op een bankje,
het beest in me likte verlekkerd aan de brokken van mijn herinneringen...ik werd plotseling
afschuwelijk misselijk en er trok een dodelijke siddering door me heen.

In een koets: Ik tandenknarste in een opwelling van duivelse razernij en de glimlach gleed
van zijn (de koetsier) gezicht - gelukkig voor hem - maar nog gelukkiger voor mijzelf. Als het
nog even geduurd had, zou ik hem zeker van de bok gesleurd hebben.

En 's nachts op straat: Een keer sprak een vrouw hem aan om hem, geloof ik, een doosje
lucifers aan te bieden. Hij gaf haar een klap in het gezicht en ze vluchtte weg.

Ik ben het hier eens met de voorgaande reactie; het hele boek loopt op tot de twintig laatste pagina's die het verhaal zo geweldig maken. In het Engels is Dr. Jekyll and Mr. Hyde überhaupt prachtig geschreven, maar een hoogtepunt behaalt het verhaal niet, totdat Dr. Jekyll zijn verklaring af gaat leggen. Een geweldig hoofdstuk. Echter, vijf sterren vind ik het boek niet waard, dus ik houd het op drie en een half, ruim voldoende.

Dat laatste hoofdstuk deed mij denken aan de gedachtenwereld van Patrick Bateman uit American Psycho.

Ik heb dit boek vooral gelezen omdat het verhaal van de 2 persoonlijk heden in 1 lichaam mij erg aanspreekt. Er zit voor mij duidelijk een herkenning in.
Het is bizar om te lezen hoeveel dat het eigenlijk over een komt...
Ik wil hem ook nog eens kopen al is het maar als symbool

4 sterren

Ik ben het helemaal eens met jouw, ik heb dit boek ook gekozen omdat het verhaal er anders uitzag en ook omdat dit boek zeer bekend is. Ik vond het verhaal zeer goed uitgewerkt en ben zeer tevreden dat ik dit verhaal heb gelezen. Het einde van het verhaal vond ik het beste want heel het verhaal leidt tot dit moment van het verhaal. Ik hoop echt dat zoveel mogelijk mensen dit meesterwerk gaan lezen en ook een exemplaar kunnen bemachtigen ookal is zoals je zei het voor een symbolische betekenis.

Hier had ik me aan een goed en solide boek verwacht maar ik vond het eigenlijk beter dan ik had gedacht. Omdat het een dun boek is, draait het verhaal nooit echt rond de pot. Ondanks het jaartal waar deze is in verschenen, is dit boek duidelijk en mooi geschreven.

Had ook me ook verwacht aan een tragisch ik-verhaal maar het is eigenlijk een mysterieus 'detective-verhaal' met een compleet ander persoon als hoofdpersonage. Zeker niet slecht! Het ik-verhaal (alhoewel ... ik ) doet zich dan voor in de laatste (sterke) twintig bladzijden van het boek. Ook het voorlaatste hoofdstuk, een relaas van een ander personage, vond ik heel sterk.

4*

Robert Louis Stevenson was vooral bekend van z'n spannende zeeavonturen, maar hier ging hij een heel andere kant op. Het is opgebouwd als een mysterie, verteld door de nieuwsgierige notaris Utterson. Ontmoetingen, gesprekken en brieven brengen hem stapsgewijs naar de oplossing. If he be Hyde, I'll be Mister Seek, is zijn woordspeling op de niet toevallig gekozen naam.

Als je het letterlijk leest, is het een absurd scifiverhaal over een excentrieke wetenschapper. Typerend is dat deze in z'n eentje een ontdekking doet waarvan de rest van de wereld geen idee heeft, en dat toeval hier een rol bij speelt.

Interessanter is een symbolistische interpretatie. Het speelt zich af in het victoriaanse tijdperk, toen burgers vaak een masker op moesten zetten om aan de maatschappelijke normen te voldoen. Dr. Jekyll slaagt er 90% van de tijd in te conformeren en zich respectabel te gedragen. Daarvoor moet hij echter een klein deel van zichzelf verborgen houden. Mr. Hyde is het verborgen deel van z'n persoonlijkheid. Je kunt het vergelijken met wat Jung later de schaduw zou noemen. Mysterie, humor en psychologie zitten naadloos verweven in deze novelle.

Dit verhaal stond al op mijn leeslijst maar omdat Borges in 1944 Stevenson noemt als een van zeven schrijvers die hij voortdurend herleest, heb ik het voorrang gegeven. Iedereen kent het verhaal – net als Frankenstein waarschijnlijk door middel van een van de vele verfilmingen die vaak geen recht doen aan de rijkdom en gelaagdheden van de oorspronkelijke tekst – maar weinigen kennen het hoge literaire niveau van z’n werk. In z’n eigen tijd was Stevenson een beroemdheid met dit verhaal als een bestseller waarbij hij werd geprezen door de grootste collega-schrijvers, waaronder Proust, Hemingway, Nabokov en vele anderen, maar in de 20ste eeuw werd z’n genie grotendeels miskend – hij werd gereduceerd tot een tweederangsauteur van horror-, reis- en kinderliteratuur – maar sinds het einde van de 20ste eeuw wordt z’n genie weer erkend. Ik neem aan dat deze opvallende fluctuatie te maken heeft met Stevensons antirealisme: hij beoogde niet het banale bestaan realistisch weer te geven maar de lezer weg te voeren uit dat dagelijkse bestaan naar een interessantere wereld. Dat past bij de 19de eeuwse gothic novel, waarvan ook dit verhaal een klassiek (en net als Dracula van Bram Stoker een laat) voorbeeld is, maar ook bij het postmodernisme en diens terugkeer naar de fantasie zoals in het magisch realisme (dat Borges anticipeerde). Alleen in de modernistische periode daartussen werd hij verdoemd, met name door Virginia Woolff, en uit de canon van de literatuur geworpen.

Stevenson schrijft prettig; z’n stijl is niet verbluffend (in de vorm van bv. paradoxen) of direct poëtisch maar wel bijzonder uitgekiend en zeer fraai. Hij weet de lezer mee te nemen in het verhaal waardoor je het verhaal in één ruk wilt uitlezen. Het lukt hem aldus om de lezer weg voeren uit z’n dagelijks bestaan naar – in dit geval – een mistig, halfduister Londen waar iets vreemds gebeurt. Dat het verhaal zich aldoor afspeelt in de schemering, in de mist of in de met lampen verlichte straten van nachtelijk Londen, zal bedoeld zijn te benadrukken dat dr. Jekyll en mr. Hyde een combinatie of gespletenheid in licht (het goede) en donker (het kwade) vormt. Het verhaal bestaat uit drie delen met ieder een eigen perspectief.

Het eerste deel is de vertelling door de notaris Utterson die het mysterie van de onfrisse Hyde en z’n relatie met dr. Jekyll wil ontrafelen (wie is die onaangename Hyde en wordt de doctor door hem gechanteerd/afgeperst?) en door welk mysterie ook de lezer wordt gedreven om door te lezen. Wat bij deze zoektocht opvalt is Jekylls terugtrekking in isolement en Hyde’s angst om door iemand gezien te worden: de thematiek is die van het geheim en de moderne noodzaak van privacy. Oscar Wilde suggereert in The Picture of Dorian Gray (1890) dat wij zo dol zijn op geheimen – en ik denk dat je dat kunt doortrekken naar de hedendaagse populariteit van complottheorieën en gossip-media – omdat de moderne wereld niet meer mysterieus is (mede doordat wetenschap en een materialistische filosofie de plaats van religie en geloof in spirituele krachten hebben ingenomen). Ook deze roman speelt in op ons verlangen het geheim, dat Jekyll en Hyde duidelijk koesteren, te vinden. In feite heeft elk modern mens geheimen – al was het maar zijn of haar naaktheid – waardoor hij privacy blieft met in het verlengde de typisch moderne, burgerlijke schone schijn en hypocrisie waarmee men het ware – niet zo fatsoenlijke – zelf voor de ander verbergt. Maar ook de Staat – en in het verhaal is Utterson als notaris/advocaat ook een vertegenwoordiger van die Staat c.q. wetten – kan die privacy niet accepteren (zie Benthams panopticon) want wie weet wat voor duistere, illegale praktijken daar wel niet plaatsvinden.

De eerste ontknoping van deze spannende detective c.q. onthulling van het geheim wordt geleverd door “Dr Lanyon’s Narrative” (hoofdstuk 9), dat aldus een nieuw perspectief geeft, en portretteert Jekyll als een drugsverslaafde die aldus inderdaad misschien niet direct illegale maar in ieder geval duistere praktijken uitvoert in z’n zelfgekozen isolement waarbij de drugs hem veranderen in de afschuwelijke Hyde. Stevenson beschrijft treffend de drugsverslaving waardoor een man alles – niet alleen z’n vrienden en sociale leven alsmede de fatsoenlijkheid en rechtschapenheid maar ook z’n lichaam en geest – opoffert om maar het witte poeder te bemachtigen met alle schaamte van dien waardoor de verslaafde heimelijk in het duister z’n zaakjes regelt en zich aldoor terugtrekt in z’n privacy om zich niet aan anderen te hoeven laten zien (maar het staat tegelijk voor alle andere redenen die men kan hebben zich niet aan de buitenwereld te willen tonen zoals in onze tijd bv. obesitas).

Het verhaal plaatst zich daarmee in een rijke 19de eeuwse traditie van ‘drugsliteratuur’ (een vroeg en zeer invloedrijk werk is Confessions of an English Opium-Eater uit 1821 van Thomas De Quincey) waarbij de auteurs zelf ook drugs gebruiken uit interesse voor hoe psychoactieve stoffen het bewustzijn verruimen of veranderen maar ook voor de donkere (zelf)kant van het leven om de burgerlijke schone schijn door te prikken en de afzichtelijke waarheid te tonen (sommigen menen dat Stevenson zelf onder invloed van drugs het verhaal heeft geschreven). In dat opzicht anticiperen deze 19de eeuwse auteurs de veel latere Beatnik-auteurs waaronder William S. Burroughs, maar in de 19de eeuw was de hang naar drugs enerzijds nog romantisch – het ontsnappen aan de banaliteit van het moderne leven en reiken naar een hogere werkelijkheid (Charles Baudelaire: “de echte werkelijkheid bestaat slechts in de droom”) – en anderzijds antiromantisch in de fascinatie voor de dood en het verval dat drugsmisbruik en verslaving veroorzaken (en die samen kwamen in het decadentisme van het fin du siècle). In het postmodernisme spelen drugs overigens ook vaak een grote rol, maar vaak om te laten zien dat we allen aldoor in een trip of bubbel leven zodat het onderscheid tussen werkelijkheid en droom of fictie niet te maken is dan wel doordat een drug ons naar een andere of hogere levensvorm brengen zoals in de strip Superman. Stevensons verhaal toont echter de moderne fascinatie voor drugs: Hyde wordt enkele malen beschreven als ‘misvormd’ op een ondefinieerbare manier zodat Hyde – wat men wordt als men drugs gebruikt – Jekyll in gedegenereerde vorm is.

De drugs verminken Jekylls ziel en lichaam waardoor hij Hyde wordt, maar daarbij ziet Jekyll – net als Frankenstein een wetenschapper die de moderne middelen hanteert voor het oude dus voormoderne doel om op zijn beurt het geheim des levens te ontsleutelen – de door hem gemaakte drug als een steen der wijzen (“transcendental medicine” die “a new province of knowledge and new avenues of fame and power” blootlegt) maar welke transformerende kracht de “bekrompen en materialistische” Lanyon moreel verafschuwt.

De tweede ontknoping c.q. onthulling van het geheim is Jekylls eigen verklaring waarmee het inwendige perspectief wordt gegeven. Jekyll beschrijft dat hij altijd twee persoonlijkheden heeft gehad: de een houdt van plezier terwijl de ander zich ernstig voordoet. Dat is echter geen hypocrisie, volgens hem, want beide kanten zijn oprecht. Zijn wetenschappelijk onderzoek dat zich op “the mystic and the transcendental” richtte en dat het lichaam als slechts een gordijn voor de krachten van de ziel ziet, maakte het nu mogelijk om verlost te raken van die eeuwige tweestrijd tussen goed en kwaad die in elk mens zit: “man is not truly one, but truly two”. In feite vermoedt hij dat “man will be ultimately known for a mere polity of multifarious, incongruous and independent denizens”: dit postmoderne idee heeft hij gemeen met de filosoof Nietzsche uit diezelfde tijd maar ook met Oscar Wilde die een paar jaar later in The Picture of Dorian Gray een romanpersonage laat zeggen dat het zelf (ego) niet is “a thing simple, permanent, reliable, and of one essence. To him, man was a being with myriad lives and myriad sensations, a complex multiform creature (…)”). De verdeling van de ziel is natuurlijk niet nieuw: Plato onderscheidde al drie zielendelen en later zou Freud iets vergelijkbaars uitdrukken met het onderscheid tussen das Es, das Ich en das Über-ich (Hyde is dan das Es: niet de duivel in filosofische zin maar het natuurlijke egoïsme dat z’n instincten en lusten direct wil bevredigen zonder te worden belemmerd door de morele en sociale restricties van het Über-ich). Wat wel nieuw (en postmodern) is, is dat het rationele deel van de ziel of het ego (das Ich), dat bemiddelt tussen das Es, das Über-ich en de beperkingen van de externe wereld (het realiteitsprincipe), faalt en de eenheid uiteenvalt: de ziel wordt verscheurd (waarmee ook de werkelijkheid uiteenvalt: Stevenson beschrijft hoe Jekyll en Hyde verschillend denken en de wereld waarnemen).

Van belang is dat het experiment slechts half lukt omdat de drug hem niet helemaal splitst: er is nog steeds z’n oude dubbele zelf en de zuiver kwaadaardige Hyde waardoor hij geniet om Hyde te zijn, temeer nu diens misdaden geen repercussies hebben omdat Hyde eenvoudig kan verdwijnen, en hij aldus de drug blijft gebruiken (ofwel: omdat het kwaad in ons zit, blijven we ertoe neigen). Maar daardoor treedt er (omgekeerde) gewenning op: waar hij eerst dubbele doses moest nemen om Hyde te worden, wordt het later steeds moeilijker om terug te keren naar Jekyll. Jekyll beschrijft daarbij de oorspronkelijke ervaring van de drug als een typische (psychedelische) drugervaring: er is een doodsstrijd, gevolgd door een geboorte en ontwaken met vreemde, nieuwe ervaringen en “a current of disordered sensual images running like a mill-race in my fancy” maar later wordt de transformatie geruislozer. Het verwijst daarmee naar de ervaring dat druggebruik zowel voortkomt vanuit het verlangen naar genot als naar de transformatie van de drugmisbruiker tot een asociaal persoon.

Jekyll vermoedt dat Hyde jonger, energieker en kleiner is dan hijzelf omdat die kwaadaardige kant van hem minder ontwikkeld is: Jekyll noemt zichzelf ‘ik’ en Hyde ‘hem’, niet alleen omdat hij tegen die tijd Hyde verafschuwt, maar het benadrukt ook de verslaving die er immers in is gelegen dat men niet uit vrije wil handelt omdat men onder een vreemde macht is gekomen. Freudiaans gezegd bezwijkt das Ich (Jekyll), dat eerder nog de controle had, onder de macht van das Es. Ondanks de morele keuze van Jekyll om Jekyll te willen blijven blijkt de drang (verslaving) sterker, waarbij het effect van de drug na een tijd van abstinentie extra sterk maar daardoor ook desastreus is maar zelfs dat redt Jekyll niet meer: Hyde heeft zijn persoonlijkheid overgenomen en hij heeft nu voortdurend de drug nodig om nog even Jekyll te kunnen zijn (dat eraan herinnert dat ook opiaatverslaafden het middel aanvankelijk gebruiken voor een rijkere ervaring maar weldra het middel juist nodig hebben om zich normaal te voelen), welke overmacht van het kwaad ook lijkt op een bezetenheid door de duivel waardoor – in de ziel – een strijd op leven en dood ontstaat. De horror van het verhaal is niet gelegen in het uitwendige – een gevaarlijk monster dat de straten van Londen onveilig maakt – maar in het verlies van de controle over je lage lusten: het verhaal heeft zo een kern gemeen met Joseph Conrads Heart of Darkness uit 1899 die eveneens de transformatie beschrijft van de mens in een moreel monster (Stevenson en Conrad hebben ook gemeen dat ze een avontuurlijk leven leidden en vooral reisliteratuur schreven).

Het verhaal lijkt simpel – zeker als je het van een film kent die vooral het uitwendige perspectief kan laten zien – maar ondanks z’n geringe lengte is het verhaal buitengewoon rijk en gelaagd. De wijze waarop Stevenson het psychologische degeneratieproces vanuit verschillende perspectieven beschrijft is aldoor zeer treffend en realistisch – met een duidelijke analogie naar drugsmisbruik – maar verhaaltechnisch brengt hij alles eveneens meesterlijk tot een eenheid waarbij op de laatste pagina’s alle stukjes in elkaar vallen waarmee het verhaal ook als detective-verhaal z’n volledige ontknoping krijgt (waarbij de lezer wel zelf het laatste stukje moet leggen om het mysterie van Hyde’s dood op te lossen).

Stevensons verhaaltje Markheim heeft geen eigen entry op de site, maar de thematiek ervan past zo goed bij Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde dat ik m'n stukje erover ook wel hier kan plaatsen:

Het korte verhaal is literair een parel waarbij elke zin een juweeltje is die ook inhoudelijk interessant is. Het begint met een eigenaardig maar intrigerend gesprekje in een winkel op Kerstmis dat plots verandert in een (roof)moord. Vervolgens volgen we de gedachten en gevoelens van de moordenaar, Markheim, die even indrukwekkend als realistisch zijn – het doet wat denken aan een verhaal van Edgar Allan Poe maar ook op Fjodor Dostojevski’s Misdaad en Straf (1866) – waarbij hij onder meer een scherp contrast observeert tussen hoe het verstrijken van elke seconde en elk geluid voor hem urgent is terwijl de door hem gedode persoon “was sunk beneath seas of silence” en diens leven “had been arrested, as the horologist, with interjected finger, arrests the beating of the clock”.

Z’n hyperalertheid maakt hem paranoïde en in de aldoor bewegende schaduwen van het flikkerende kaarslicht in de halfdonkere winkel en in elk geluid meent hij de aanwezigheid van een persoon te ontwaren. Juist als hij enige rust vindt, verschijnt er een bezoeker die vreemd genoeg alles van hem weet en hem wil helpen om het geld te vinden en niet gepakt te worden: de suggestie, die ook Markheim zelf maakt, is dat hij de duivel is (maar tegelijk is het ook mogelijk dat hij nog steeds met zichzelf in gesprek is en in z’n paranoia een geestverschijning voor zijn geweten ziet) waarbij deze hem enigszins als de geesten in Charles Dickens’ A Christmas Carol (1843) – het verhaal vindt niet voor niets plaats op Kerstmis – elke illusie ontneemt dat hij toch zou deugen ondanks zijn misdaden want Markheim wijt zijn zonden aan zijn omstandigheden (“I was born and I have lived in a land of giants; giants have dragged me by the wrists since I was born out of my mother – the giants of circumstance.”) en meent dat hij wel de medemens maar niet Gods oordeel hoeft te vrezen. Volgens Markheim zit het goede en het kwade beide in hem zoals in elk mens (“Evil and good run strong in me, haling me both ways”), welk thema Stevenson in Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde (1886) nader heeft uitgewerkt. De bezoeker merkt op dat hij de mens niet op z’n daden beoordeelt (zonden en deugden zijn voor hem beide “scythes fort he reaping angel of death”en op deontologisch-ethische wijze merkt hij op dat “the bad act, whose fruits, if we could follow them far enough down the hurtling cataract of the ages, might yet be found more blessed than those of the rarest virtues”). Het karakter van Markheim is echter steeds ongevoeliger en slechter geworden waardoor geen enkele misdaad hem nog afstoot en redding niet mogelijk is (“downward, downward, lies your way”). Daarop concludeert Markheim dat, ook al is hij dan misschien gedoemd tot het kwade, hij nog altijd “my hatred of evil” heeft en “If my life be an ill thing, I can lay it down”. Daarop vervaagt de bezoeker.

Markheim kijkt terug op zijn leven als “a scene of defeat” en besluit rust te vinden door de ontsnapping, die de duivel hem gaf, niet te volgen maar zich aan te geven bij de politie. Door zo tot inkeer te komen (dat mogelijk is doordat hij zelf meent van binnen goed te zijn, zoals elk mens zal doen), doet het verhaal opnieuw denken aan zowel Dickens’ A Christmas Carol als Dostojevski’s Misdaad en Straf, waarbij het verhaal tegelijk zijn eigen Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde anticipeert.