Wees Onzichtbaar - Murat Isik (2017)

Het is boeiend om te lezen over de Bijlmer, waarvan het idee zo mooi was: een wijk met veel groen, waar auto’s op verhoogde straten rijden en kinderen zorgeloos buiten kunnen spelen.
Het boek leest als een trein. In elk kort hoofdstuk wordt spanning opgebouwd en is er een ontknoping. Ik kan me helemaal inleven en gun Metin en zijn lieve moeder een mooie toekomst.

Wees onzichtbaar – Murat Isik | Lalagè leest - lalageleest.nl

In etappes las ik Murat Isik’s ‘Wees Onzichtbaar’. Ik had het al vrij lang uitgesteld, jaren ‘80 Bijlmer, een gastarbeidergezin. Het voelde wat zwaar en beklemmend. Zelf groeide ik op in de jaren 80 onder de rook van Rotterdam. Mijn klas was gemengd, tegenwoordig zouden ze het een ‘zwarte school’ noemen. Een scholengemeenschap met een forse MAVO afdeling en een piepklein gym/atheneum. Vanaf jongs af aan wist ik dat ik er weg wilde, studeren, ontsnappen aan de troosteloosheid van Rotterdam, de beklemmendheid van de Zuid-Hollandse eilanden. Het verhaal van Isik bracht me deels terug, ook naar de Bijlmer waar ik in de jaren 2006-2008 inmiddels als arts deels werkte. Het boek greep me, het verhaal voerde me mee. Het lukte Isik om me te blijven boeien. Soms hoopte ik dat de hoofdpersonage Metin het eens zou lukken om voor zichzelf op te komen, Zijn kop uit te steken. Tegelijk snapte ik zijn doel, hij moest onzichtbaar blijven om zijn doel, de universiteit, te halen. Kop onder het maaiveld, niet klagen maar dragen. Het boek is het lezen meer dan waard. Een puntje van kritiek zijn de hoofdstukken die soms meer neigen als korte verhaaltjes dan als onderdeel van deze coming of age roman!

Onzichtbaar zijn. Als kind droomde ik ervan. Zoals ik ook droomde over andere, heldhaftige superkrachten: hoe ik op het punt om er als eerste mens achter te komen hoe ik moest vliegen of hoe ik als tienjarige de jongste debutant in het eerste van Ajax zou zijn. Voor Metin is onzichtbaar worden een ander soort superkracht. Hij moet zich afvragen hoe je je als kind schuil kan houden voor een tirannieke vader.

Zo leren we de Turkse Metin in het begin van het verhaal kennen. Samen met zijn zus, zijn vader en zijn moeder komt hij naar Nederland, naar de Bijlmer. Wat volgt is een afgemeten coming-of-age verhaal van een bescheiden en ruimhartige jongen, op zoek naar de sympathie van en voor zijn vader. We volgen hem in de woelige jaren als puber. Hij krijgt vrienden, wordt verliefd, groeit naar de volwassenheid. Het decor is zoals gezegd de Bijlmer. We leren de wijk kennen. We zien de langzaam groeiende verloedering. Ondertussen zien we op de achtergrond de wereld van eind jaren tachtig en begin jaren negentig voorbij gaan. Op de dag van de beroemde stiftbal van Dennis Bergkamp tegen RKC stort ook een vliegtuig neer in de Bijlmer, iets wat je als lezer al lang verwacht. We zien onze oer-Hollandse Koninginnedag vanuit de bril van een immigranten gezien. Voordat je het weet ben je als lezer ondergedompeld in het leven van Metin en kun je het boek amper nog wegleggen.

Wat uiteindelijk bijblijft en tijdens het lezen onder je huid kruipt, is het karakter van de hoofdpersoon. We voelen hoe moeilijk het is om als zoon te leven met een vader die zoveel ruimte voor zichzelf inneemt. Maar wat we vooral ook voelen, is de onvoorwaardelijke vergevingsgezindheid van een zoon voor zijn van tijd tot tijd barbaarse vader. Het geduld, de compassie en de innige tederheid die Metin in het verhaal tentoonspreid is hartverwarmend. Geleidelijk zien we Metin uit de onzichtbaarheid stappen, niet als een superheld, niet door bovennatuurlijke krachten. Nee, we zien een jongen, een mens die door vallen en opstappen volwassen wordt. Daar kon een jonge Isik waarschijnlijk alleen maar van dromen.

Boekenvriend Slainte_Mhath en ik stammen van hetzelfde bouwjaar, dus ik kreeg dezelfde gevoelens als hem bij het lezen van dit boek. Veel herkenning, maar anderzijds ook weer niet omdat ik zelf ben opgegroeid in een relatief veilige, dorpse omgeving.

Diverse passages in dit boek zijn spannend en leuk om te lezen, met als echte uitschieters de middelbare schooltijd van hoofdrolspeler Metin en dan met name de eindconfrontatie met zijn kwelgeest Dino, het verkopen van Turkse broodjes op Koninginnedag met het hele gezin en de mooi beschreven vriendschap met Kaya. Ook zijn onzekere gevoelens herkende ik zo goed. Zowel qua leerstof als qua omgang met meisjes...

De kracht van dit Turkse gezin maakte indruk op me. Een moeder die ijzer- en ijzersterk is, ondanks haar man die een enorm (negatief) stempel drukt, iedere dag weer. Wat een heldin. Metin die knokt en bovenkomt. Een zus die op school hoge cijfers scoort. En dat alles in en om de befaamde Bijlmermeer, waar diverse markante figuren kort of iets langer de revue passeren.

Ik nam 2 dikke boeken mee op vakantie en dan hoop je op voltreffers. Je wil immers niet met tegenzin lezen tijdens je (welverdiende?) Vakantie. Met The glass castle en Wees onzichtbaar mocht ik gelukkig mijn handjes dichtknijpen.

2020 is al met al weer een heel leuk lees jaar!

Interessante discussie wel naar aanleiding van het stukje van Jamal Ouariachi. Zijn voorbeelden vind ik vrij ongeukkig gekozen en zoeken naar spijkers op laag water, dutch2.0 verwoordt dat goed. De term 'ambtenarenproza' vind ik dan wel weer zeer treffend gekozen. Want stilistisch is dit allemaal weinig bijzonder wat Isik ons geeft. Vooral wordt dit boek zwak als hij in de psyche duikt, soms sterk en invoelbaar maar vaak wordt elke emotie nog drie zinnen lang op vier manieren uitgelegd. Als kijker hoef je niks te doen, dat maakt dit boek op dat vlak enorm ergerlijk en vooral vol gemiste kansen.

Het maakt het geheel makkelijk leesbaar en ondanks dat het boek lang niet altijd even boeiend is krijg je ook weinig kans op verveling, ondanks die 750 pagina's (600 in mijn versie trouwens). Daar speelt ook mee dat Isik kiest voor veel korte hoofdstukjes die steeds een anekdote geven. Heb je af en toe een minder hoofdstukje, dan is het ook zo weer klaar. Omgekeerd weet Isik je ook nooit helemaal mee te nemen. Soms wel, in langere hoofdstukken zoals het enorm vermakelijke hoofdstuk rond Koninginnedag. Maar een stuk rond de Bijlmerramp wordt haast terloops, bijna in een voetnoot, gebracht en maakt nauwelijks indruk.

En zo is dit hele boek, hit and miss, in mooi Nederlands gezegd. Als geheel krijg je wel een beeld van de Bijlmer en opgroeien daar, maar voor m'n gevoel had dat veel meer gekund in zulke hoeveelheid bladzijden. Pas tegen het eind komt er wat melancholie, maar dat is dan al wel na 500 pagina's dat je bezig bent als lezer. Ook als Isik, bij monde van een buurman, vertelt wat er mis is aan de Bijlmer en waarom deze wijk gedoemd was te mislukken wordt het ineens enorm boeiend. Maar dat is een zeldzaam hogtepuntje, want al snel is dat deel weer afgelopen. Je krijgt na 600 pagina's een beeld van die buurt en leven daar doordat je inmiddels er 600 pagina's in zit, niet omdat Isik dat nu zo geweldig vertelt. Ook veel personages helpen daaraan mee. Die buurman is goed getroffen, enkele klasgenoten zijn veel overdreven neergezet als ofwel Satan ofwel de Messias.

Even nog terugkomen op die beginzin: "In de tijd dat de eerste springers te pletter vielen van onze flat, begon mijn vader aan zijn nachtelijke pleziertochten door Amsterdam." Ik vind dat Ouariachi hier wat moeilijk over doet. Het vervelende is alleen dat er met de zin uiteindelijk weinig gebeurt. Misschien omdat Isik heel veel uit zijn eigen jeugd wil vertellen, maar daardoor focus mist. Dit is een boek over opgroeien in de Bijlmer, maar ook niet helemaal. Een boek over problemen in de Bijlmer, maar ook niet helemaal. Een boek over de relatie met de vader, maar ook niet helemaal. Die pleziertochten? Die boeien eigenlijk nauwelijks in de rest van het boek.

3,0*.