Saturday - Ian McEwan (2005)

Ian McEwan is al jaren een van mijn favoriete schrijvers. Toch moet ik toegeven dat Zaterdag lang niet zijn beste boek is. Het eerste hoofdstuk is eigenlijk ronduit saai. Daarna betert het gelukkig, ook al omdat het verhaal wat spannender wordt, maar echt overtuigen doet McEwan slechts bij momenten. Interessant is evenwel het gemijmer van Henry Perowne (maar dus eigenlijk van McEwan zelf) over de aanstaande oorlog in Irak. De angst voor aanslagen in Londen was er toen al. "Londen (...) ligt wijdopen, onmogelijk te verdedigen, te wachten op zijn bom, net als tientallen andere steden. Het spitsuur zal een gunstig tijdstip zijn. Misschien zal het op de treinbotsing op Paddington lijken - verwrongen rails, gestuikte, rechtop staande forenzentreinen, brancards aangegeven via kapotte ramen, het rampenplan van het ziekenhuis in werking."

Zaterdag moet het vooral hebben van de knappe schrijfstijl van McEwan en van de mooi geformuleerde twijfels van hoofdpersonage Perowne over zijn leven, zijn familie, de moderne samenleving in het algemeen. Als het verhaal zelf even boeiend was als bijvoorbeeld Boetekleed, zou dit een klein meesterwerkje zijn. Nu is het gewoon een mooi boek.

Inderdaad een knap boek. McEwan toont zich een meester in het vertragen van tijd: met momenten die slechts enkele seconden duren kan hij hele pagina's vol gedachten vullen, maar op een geloofwaardige manier. De hele roman beslaat uiteindelijk slechts één volle dag. Hoogtepunt van dit principe vind ik de passage van het auto-ongeluk. Zorgvuldig wordt spanning opgebouwd door een combinatie van allerlei clou's, die steeds onderbroken worden door de actuele setting van een anti-oorlogdemonstratie en de gedachten daarover.
Dat laatste is de tweede pijler onder deze roman; het speelt in een zeer herkenbare wereld, namelijk de huidige. Niet dat daar nou heel veel mee wordt gedaan maar het heeft toch wel wat interessants om een verhaal te lezen binnen een situatie die je (in algemene zin) hebt meegemaakt.
Toch is McEwan niet helemaal mijn schrijver. Net als On Checil's Beach vind ik het een fraai staaltje literatuur, en dat is het dan. Het raakt me niet buiten het kader van het boek. Moeilijk uit te leggen, merk ik. Het is goed, maar wat mij betreft een beetje dertien-in-een-dozijn goed. Dikke 3,5*.

Voor mij komt deze roman dicht in de buurt van mogelijke perfectie. Vanuit het karakter van een neurochirurg bezien wij de oorlog in Irak en de massale demonstraties die erop volgden. Met een gedetailleerd oog voor precisie weet Ewan spanning op te bouwen in alledaagse, triviale handelingen. Een potje squash zal nooit meer hetzelfde zijn na het lezen van deze roman.

Onsympathieke personages hoeven een hoge waardering voor een boek niet in de weg te staan, maar een zeker zelfbewustzijn is dan wel noodzakelijk. Als je een boek leest en je vindt de hoofdpersoon weerzinwekkend, maar je hebt het idee dat het boek juist het tegendeel vindt, dan is dat gewoon niet fijn. En dat had ik dus met dit boek: Henry Perowne vind ik gewoon een strontvervelende man, maar ik had de indruk dat ik hem eigenlijk een held moest vinden of zo.

Sowieso vond ik het milieu waarin het boek zich afspeelt gewoon vervelend. Perowne is een succesvolle neurochirurg, Rosalind (zijn vrouw) is een succesvolle advocaat, Theo (zijn zoon) is een succesvolle bluesmuzikant (hij gaat binnenkort zelfs naar New York!) en Daisy (zijn dochter) is een succesvolle dichter (zij woont zelfs in Parijs!). Blablabla. En dat woont ook nog allemaal (op Daisy na dan) in een villa in Londen, het kan niet op. Het is allemaal helemaal perfect en dat werkte behoorlijk op mijn zenuwen. Waarom zit er niet één mislukt kind in? Waarom is er niet één kind bij dat wel ambities heeft, maar bij wie het gewoon allemaal niet wil lukken? Daar komt ook nog bij dat er ook geen greintje ironie in het geheel te vinden is. Ik vond het behoorlijk irritant en vermoeiend.

En dan de hoofdpersoon: Henry Perowne twijfelt geen moment aan zichzelf. Hij denkt niet na over de consequenties van zijn daden, hij is totaal niet empathisch, en hij denkt eigenlijk alleen maar aan zichzelf.
Om over zijn subtiele ‘casual’ racisme en misogynie te zwijgen: zijn behoorlijk foute, ongemakkelijke interacties met Andrea (‘An African queen.’ - sjezes) en de manier waarop hij zijn eigen dochter Daisy seksualiseert is behoorlijk tenenkrommend. Of die scène waarin ‘ie het eten klaarmaakt: eerst denkt hij ‘Now it turns out that even fish feel pain.’, waarna hij doodleuk de vis bereidt.
Henry’s persoon wordt in het hele boek eigenlijk niet geproblematiseerd. Het boek lijkt hem eigenlijk neer te willen zetten als de held van het boek, terwijl hij alles behalve een held is in mijn ogen.

Maar goed. De stijl van het boek is verder ook niet bepaald denderend. Het kabbelt allemaal een beetje voort met af en toe een kleine opleving, maar met name veel gedachten die niet al te boeiend zijn. Het is opvallend dat de passages die ik het best vond niet zozeer over Henry gingen: de discussie met Daisy over de protesten en de oorlog in Irak vond ik een verademing (vooral omdat er ein-de-lijk een andere 'round character' geïntroduceerd werd die ook nog eens tegengas geeft aan Henry's opvattingen) en dan nog de passage over Henry’s moeder (een erg ontroerende scène).
Maar verder vond ik het boek een hele opgave om door te ploegen. Waar het ook allemaal naartoe wilde, is me overigens een raadsel.

Volgens mij is voor dit soort boeken de term ‘Hampstead novel’ ooit uitgevonden.