Nesnesitelná Lehkost Bytí - Milan Kundera (1984)

Literatuur kan inderdaad niet verfilmd worden zonder dat er translaties naar het andere medium plaats vinden. Uiteraard neemt dat niet weg dat literatuur als bron wel degelijk goede films kan voortbrengen. Ik ben ook niet van mening niet van mening dat een film per definite niet eenzelfde diepgang kan hebben als literatuur. Maar vaak vinden die translaties op een gebrekkige manier plaats, bijvoorbeeld door de narratieve structuur te letterlijk over te nemen, waardoor er sprake kan zijn van een degeneratie.

Overigens heb ik de verfilming van dit boek niet gezien.

Lang geleden dat ik nog zo onder de indruk ben geweest van wat ik las.

Reeds vanaf het begin is het duidelijk dat Kundera je geen alledaags romannetje voorschotelt. Hij steekt meteen van wal met een interpretatie van Nietzsche's 'eeuwige wederkeer' en reflecteert deze op zijn protagonisten. Hiermee weet hij al meteen zijn schepsel te kenmerken, want deze afwisseling van verhaallijnen met levensbeschouwelijke reflecties vormen de rode draad en genialiteit van het boek.

In het begin had ik het er toch even lastig mee. Deze atypische benadering van proza met filosofie leek me eerst nogal hoogdravend en pompeus, en dat hielp ook niet echt om in het verhaal te komen. Maar gaandeweg voelde ik me er toch in gezogen worden en kwam ik tot de overtuiging dat het niets minder is dan een geniale wijze om je personages uit te diepen op psychologisch, emotioneel en filosofisch niveau.
Van communisme tot kitsch, losbandigheid tot dierenliefde, van Es muss sein tot de heilige betekenis van toeval... Kundera gaat met een grote variatie van subjecten aan de slag waarbij je al gauw zou denken dat het verhaal erin zou verdrinken. Maar briljant genoeg weet hij het de andere richting uit te sturen. Niets is overbodig of slechts een toonbeeld van zijn filosofische kennis of wat dan ook, maar alles wordt zijn eigen plaatsje toegewezen in een prachtig samenhangend verhaal. De manier waarop verschillende personages worden uitgespit tot op het bot van de ziel, en hoe hiermee een verwonderlijk, meeslepend verhaal en tegelijkertijd filosofisch én persoonlijk relaas mee wordt gesmeed... Het doet me superlatieven tekort komen.

De film zal ik wellicht ook wel eens bekijken, maar het zou me verbazen als je deze 'literaire rijkdom' van medium zou kunnen verplaatsen

Misschien wel om boek om eens in de vijf jaar te herlezen. Bij deze gedaan, en opnieuw geweldig bevonden. Het inzicht, de details, de karakters...een roman waarin je wilt verdrinken, helemaal opgaan. Het woord "fantastisch", hebben ze dat voor dit soort meesterwerken uitgevonden?
4,25*

Toch een lichte tegenvaller. In een soepele stijl presenteert Kundera ons een breed palet aan mensen, gebeurtenissen en emotie's die schijnbaar iets met elkaar van doen hebben. Maar wat dat precies is - ik ben er nog niet achter, al heb ik wel ideeën. Soms humoristisch, soms zeer teder maar ook vaak heel afstandelijk. Wel geeft hij enkele fijne stukjes filosofie (over kitsch bijvoorbeeld) die het boek een meerwaarde geven. Maar dat ik nu ondersteboven hiervan ben? Nee, dat zeker. Dus wel een ruime voldoende, maar ook niet meer dan dat. 3,5*.

Ze zien eruit als grote, verveelde poezen

Mooie vergelijking vind ik van Kundera, kijk sindsdien toch anders tegen ze aan, niet dat ik nu
elke avond in een lange regenjas over de Wallen struin, marr toch...

Ik heb dit boek afgelopen zomer, nota bene gedeeltelijk in Praag, al eens gelezen. Als tijdverdrijf dan, met name, voor de uren in de trein en de loze momenten, en ik moet zeggen dat het me op dat moment erg tegenviel. Ik voelde een zekere afstandelijkheid tot de gebeurtenissen, ook door de filosofische intermezzo's. Nu heb ik hem na aandringen van een studiegenootje nog maar eens opgepakt, en de stukken vallen nu wel wat mooier in elkaar. Ik merk een zekere drang tot lezen, altijd een goed teken, en kan de filosofie nu ook wat beter plaatsen. Misschien dat een tweede herlezing over een jaartje hier nog eens een echt meesterwerk van kan maken.

De ondraaglijke lichtheid van het bestaan – Milan Kundera | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Dit boek beschrijft het leven van vier hoofdpersonen die door de liefde met elkaar verbonden zijn. Het gaat vooral de verhoudingen tussen deze personen en hun gevoelens voor elkaar. De hoofdpersonen komen uit Tsjechië en het boek speelt zich grotendeels daar af. Het communisme en de gevolgen daarvan vormen dan ook een belangrijk thema. Daarnaast gaat het over esthetiek, als tegenstelling van het communisme.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld: in zeven delen belicht de schrijver de zaken telkens vanuit een ander perspectief en een ander tijdstip. Dat past goed bij de filosofische en poëtische stijl van het boek. Het verhaal is de kapstok om de gedachten van de hoofdpersonen en filosofische overwegingen van de schrijver weer te geven. De korte hoofdstukken zorgen ervoor dat je toch makkelijk verder leest.


Om de sfeer van het boek goed weer geven, volgen hier drie citaten. De eerste gaat over het toeval:

“Je kunt dus niet een roman verwijten dat die gefascineerd is door het mysterieuze samenkomen van toevalligheden, maar je kunt de mens terecht verwijten dat hij in zijn leven van alledag blind is voor dergelijke toevalligheden, waardoor zijn leven de dimensie van schoonheid verliest.”

Het volgende komt uit een hoofdstuk over het communisme:

“En hij vond dat de essentiële vraag niet was: wisten ze het of wisten ze het niet? Maar: is de mens onschuldig, omdat hij iets niet weet? Is een domoor op de troon ontslagen van alle verantwoordelijkheid louter en alleen om dat hij een domoor is? (…) Zit juist niet in dat ‘Ik wist het niet, ik geloofde erin!’ zijn onherstelbare schuld?”

Tot slot een prachtig citaat over twee geliefden in de nacht:

“Hij wist dat hij haar niet wakker mocht maken, maar dat hij haar moest terugbrengen in haar slaap; hij probeerde haar daarom zo te antwoorden dat zijn woorden in haar geest een beeld zouden vormen voor een nieuwe droom.”

Kortom, dit is een prachtig geschreven en goed vertaald boek dat de moeite waard is om te lezen.

Schitterende citaten, Lalage! Van existentieel-filosofisch, over ethisch, tot... poetisch... Inderdaad significant voor het hele boek...

De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan is een eigenaardig boek: in plaats van een verhaal schreef Kundera eigenlijk een filosofisch-psychologische analyse van een verhaal. De grootste verdienste van Kundera is hoe hij die analyse lichtvoetig en vooral prettig om te lezen maakt(neemt u notities, meneer Roth?) zonder het geheel te simplificeren.

Hiervoor kan ik twee redenen aanwijzen. Ten eerste is Kundera een zeer bekwaam schrijver; met sprekend gemak weet hij weinig tastbare zaken helder en inzichtelijk te definiëren. Als geen ander slaagt hij erin datgene wat door zijn hoofd spookt de hoofden van zijn lezers binnen te loodsen. De tweede (en meer zeldzame) reden is de sympathie van Kundera voor zijn lezers. Hij lijkt de leeservaring van zijn lezers, ondanks de zware inhoud, oprecht aangenaam te willen maken(ik verdenk er een aantal vooraanstaande schrijvers van deze ambitie niet te hebben). Zijn primaire ambitie is niet om verstandig of diepzinnig te lijken door zijn ideeën opzettelijk vaag te verwoorden, hij wil net zeker zijn dat de lezers 'het' begrepen hebben. Hij legt zijn filosofische observaties met handen en voeten uit, vaak neemt hij de tijd om de zaken te herdefiniëren, concretiseren of abstraheren naar gelang de specifieke situatie. Dit zorgt ervoor dat hij het tempo van zijn roman perfect beheerst, door de afstandelijke, niet lineaire vertelstijl en de korte hoofdstukjes ligt het tempo aangenaam hoog, door langer stil te staan bij de theoretische mijmeringen geeft hij ons de nodige adempauzes. Daarnaast gebruikt hij ook humor om het verhaal lichtvoetig te houden, het viel mij op dat de stukjes die ik het grappigst vond(het stukje over de verwekking van Tereza en het stuk over de mars naar Cambodja) ook de meest wrange stukken waren, dit lijkt me geen toeval.

Het gevaar van een boek schrijven op deze manier is dat plot en personages al te zeer worden gereduceerd tot instrumenten om de visie van de schrijver te verkondigen. Kundera weet dit grotendeels te voorkomen. De gebeurtenissen voelen nergens gratuit doordat dit boek zo intellectueel geëngageerd lijkt om de waarheid en de ‘juiste’ houding tegenover de Sovjetoverheersing in Tsjecho-Slowakije en de Praagse lente in het bijzonder te achterhalen. Zoals reeds door anderen hier aangehaald voelen de personages net door de heel gedetailleerde psychologische besprekingen van hen ‘echt’ aan. Desondanks ben ik er vrij zeker van de stukken rondom kitsch, rondom lichtheid vs. zwaarte en rondom het belang van toeval mij langer zullen bijblijven dan Tereza en Tomas. Ik ben er nog niet uit of dat positief of negatief is, daarom houdt ik het voorlopig bij 4.5*.

Mooie bespreking, kosmo. Ik krijg direct weer zin om er iets van Kundera bij te pakken.

Wat een goed schrijver, virtuositeit! Het verhaal op zich maakt me niet echt warm maar ik ben onder de indruk van het schijnbare gemak waarmee Kundera erin slaagt erin om dingen te verwoorden waarvan ik dacht dat ze niet in woorden kunnen worden omgezet.

Ik ben nu op bladzijde 180 en zit er toch over na te denken om het gewoon weg te leggen of weg te gooien. Wat zijn dit allemaal voor oninteressante relatieperikelen. Ik moet toegeven dat er hier er daar interessante zaken voorkomen maar het komt zo oninteressant over allemaal zelf met de Russische bezetting en dergelijke. Het probleem voor mij is denk ik de schrijfstijl. Kundera is gewoon stijlloos en schrijft hartstikke saai. Ook de personages vind ik allemaal niet boeiend. Thomas vind ik gewoon een saaie zak en tevens een klootzak en Tereze een labiel mens. O man wat een labiel mens. Wat een gezanik met haar de hele tijd. Kan gewoon niet identificeren met haar op geen enkel vlak. Zelfs het stuk in het bos waarbij er kerels staan die mensen doodschieten als ze erom vragen is ontzettend saai beschreven. Ik vond dat wel interessant en tof maar het stelt niks voor in mijn ogen. Waarom zou ik doorlezen.. Dit boek staat ook nog eens op plaats 25 in de top 250. Ja fijn hoor dat Kundera op een manier schrijft dat iedereen het begrijpt maar daarmee is het meteen niet boeiend en een middenmotor. Maar goed dit boek is niet aan te raden als je voor sfeer en stijl gaat en daar zit mij probleem want dat is wat ik zoek in een boek. Ze zien eruit als grote, verveelde poezen. Dit vond ik nog wel gewoon grappig en krijg ik niet snel meer uit mijn hoofd.

Kundera saai en stijlloos??? Tja, als je alle boeken met "klootzakken" of labiele vrouwen waarmee je je (als man) niet kan identificeren zo bestempelt, schiet er buiten Tarzan en Sex and the city natuurlijk niet veel over...

Kundera schrijft saai en stijlloos inderdaad. Ik druk me een beetje bruut uit maar had gehoopt op een meer intelligentere repliek waarom dit boek dan wel zo goed is. Het is gewoon slecht. Misschien kom ik over als een typische Robert Ledlum thriller lezer die per ongeluk een keer een roman tegenkomt maar dat is niet zo. Kundera legt alles maar dan ook alles uit. En dat is hartstikke saai. Hij overtreedt als het ware de belangrijkste regel in schrijven en dat is 'show don't tell.' Kundera is alleen maar 'tell don't show'. Hij laat helemaal niks zien. De gevoelens van zijn personages komen nergens tot uiting in het beschrijven van beelden. Zijn thema's en content worden nergens beschreven, het wordt alleen maar uitgelegd. Kundera is geen kunstenaar maar een leraar. Ik houd heel erg van een gedetailleerde beschrijving, de details maken voor mij een boek levendig. Kundera schrapt vrijwel alle details.

"Tell don't show"... Is dat niet ongeveer de definitie van literatuur, HankMoody? En misschien meteen de reden waarom Kundera zich zo sterk heeft afgezet van de verfilming van zijn werk...

Nee, natuurlijk niet. Je vertelt niet dat je personage ongelukkig is, je laat het zien door middel van beelden waardoor de lezer zelf meekrijgt dat je personage ongelukkig is. Come on? Ben je aan het trollen?

Grootste nadeel van verfilmingen is vaak dat het maar een oppervlakkige weergave van het daadwerkelijke verhaal wordt waardoor de schrijver als het ware nooit tevreden kan zijn. Gemiddeld gezien is één pagina, één minuut film en daardoor zou de film dus 393 minuten duren. Dus worden er veel concessies gedaan en veel dingen weggelaten, wellicht kleine zaken die voor de schrijver juist heel belangrijk zijn. De verfilming wordt wel heel goed gewaardeerd verder dus zal niet de grootste ramp uit de boek verfilm geschiedenis zijn.

Maar goed, het boek leest heel makkelijk verder dus ga nog wel een poging wagen, misschien reageer ik te overdreven maar tot nu toe pakt de manier van schrijven mij nergens.

Je bent blijkbaar een liefhebber van beeldende taal. Dat is prima, maar om daarmee te zeggen dat Kundera geen stijl heeft gaat nogal ver. De hele constructie van het verhaal is ook een vorm van stijl en dat is zo'n beetje het handelsmerk van Kundera. Verder staan er in dit boektopic niet voor niets veel citaten: het boek brengt dingen met zeer veel klaarheid onder woorden.

Ik weet niet of je al bij de passage bent geweest van 'het woordenboek van onbegrepen woorden', wederom een voorbeeld van 'tell don't show' maar nog nooit eerder zo gedaan (stijl!) en ongenadig diepgaand.

Ik ben zeker een liefhebber van beeldende taal. Schrijven is ook beelden oproepen en niet letterlijk opschrijven wat er gebeurt of hoe iemand zich voelt. Stijl is iets wat je niet kunt leren, het is hetzelfde als ademen en dat is iets wat een schrijver ontwikkeld naarmate hij schrijft, zijn stijl komt vanzelf naar boven. Je zou kunnen zeggen dat de stijl van Kundera 'tell don't show' is maar dat is in essentie redelijk belachelijk. De meest gemaakte fout van beginnende schrijvers is precies dat en daar krijgen ze dan kritiek op als ze het laten proeflezen of dergelijke. Je kan als het ware niet eens boek schrijven als je niet 'show don't tell' hanteert want dan schrijf je waardeloos.

Mijn tweede kritiekpunt is wat Kosmo ook aanhaalt: Het gevaar van een boek schrijven op deze manier is dat plot en personages al te zeer worden gereduceerd tot instrumenten om de visie van de schrijver te verkondigen.

Ik hoor alleen maar de schrijver door zijn personages en niet zijn personages aan het woord. Ik geloof ze niet..

Ik ben het ermee eens dat Kundera dingen met zeer veel klaarheid onder woorden brengt dat veel herkenning teweegbrengt. Dat is zeker wel mooi maar je kan het er niet mee oneens zijn of er zelf verder over na denken omdat Kundera dus alles uitlegt als het ware en de lezer mij dus als een klein kind behandeld dat niet voor zichzelf kan nadenken.

Nu heb ik pas iets meer dan de helft gelezen en heb tot nu toe alleen daar een oordeel over en wellicht ga ik de rest nog verder lezen om dan toch nog van mening te veranderen. Maar tegenwoordig leg ik een boek sneller weg als het me echt niet bevalt en begin ik aan iets anders.

Er is niet één juiste manier om te schrijven, je rechtlijnigheid in dezen is een beetje onzin, sorry dat ik het zeg. Jij houdt van beeldende taal maar dat of welk dogma dan ook is geen noodzakelijke voorwaarde voor literatuur.

Hier moet ik het toch een beetje voor vriend Moody opnemen. Wat hij zegt is helemaal waar: elke beginnend schrijver krijgt te horen: Show, don't tell. Dat krijgt ook iedereen te leren die een cursusje creatieve schrijfvaardigheid gaat doen. En dat krijgt iedere schrijver te horen van het recensentenkorps, wanneer hij toch te veel uitlegt.

Natuurlijk is het niet helemaal zwart-wit, iemand als Marias legt ook veel uit, maar vanwege diens zwierige stijl en diep psychologisch inzicht stoort het minder.

Maar stel je nu eens voor dat José Saramago De stad der blinden had geschreven volgens het adagium Tell, don't show. Dan had het er dus zo uitgezien:

De stad der blinden

De mens verliest iedere vorm van beschaving wanneer de sociale samenhang om wat voor reden ook verdwijnt.

The End

Zou dat echt zoveel beter zijn dan de schitterende verbeelding hiervan die hij ons heeft nagelaten?

De ene schrijver heeft een eigen unieke stem doordat hij dingen op zijn manier niet vertelt maar laat zien, en Kundera heeft een eigen unieke stem doordat hij dingen op zijn manier niet laat zien maar vertelt. Kundera heeft echt geen schrijfcursus nodig.

(Saramago lijkt me geen goed voorbeeld, die vertelt ook heel veel, misschien nog wel meer dan Marías.)

Show don't tell is niet een manier van schrijven maar een manier om je verhaal levendig te maken. Als je dat gewoon overslaat dan ben je alleen maar bezig met informatie over te brengen en dat is hartstikke saai (vind ik persoonlijk) en totaal niet de reden waarom ik romans lees. Show don't tell wordt ook gebruikt in artikelen bijvoorbeeld om de lezer geboeid te houden. Kundera is een goede filosoof maar geen geweldige schrijver.

Dat er geen regels zijn klopt aan de ene kant maar aan de andere kant ook niet. Conflict is bijvoorbeeld heel belangrijk. Wat is een verhaal zonder conflict?

Ik heb er geen probleem mee dat je dit boek niet goed vindt, of Kundera niet goed vindt, maar het lijkt er nog steeds op dat je je eigen smaak uitroept tot de maat der dingen.
Kundera is met zoveel meer bezig dan informatie overbrengen. Dit boek is een prachtig voorbeeld van een vorm die de inhoud versterkt en andersom. Niet door beeldende taal maar wel door de constructie van het verhaal bijvoorbeeld, de zijweggetjes die toch een rol blijken te spelen in het leven van de personages, de chronologie en opbouw, de manier waarop de protagonisten de thematiek uitbeelden. En ook nog eens in een glasheldere taal, speels en diepgaand tegelijk, met een ironisch-ernstige toon die maar weinigen evenaren. Kundera zou zich ernstig beledigd voelen als je hem allereerst filosoof noemde: hij is een romancier, en mijns inziens zelfs een van de besten.

Ik zou zelfs nog verder willen gaan, HankMoody: uitgerekend Kundera is net niét bezig met informatie overbrengen! Wat natuurlijk niet betekent dat je als lezer niet heel veel informatie kunt opdoen! Dat maakt een roman van Kundera juist zo boeiend: de "informatie", en zelfs het "verhaal" zijn eigenlijk bijzaak! Kundera is zoveel méér dan een verhaal, zoals eRCee al aangaf. En dat is ook de reden waarom juist Milan Kundera mij op zeker ogenblik geleerd heeft wat (moderne) literatuur eigenlijk is, of alleszins kàn zijn: kunst in de hoogste zin van het woord...

Ik ga dit boek zeker nog een kans geven. Misschien overdrijf ik te hard in mijn mening en kan ik nog bijstellen. Een discussie is altijd interessant lijkt me.

Ronduit geniaal boek. Ik ben om. Kundera heeft een zeer aangename stijl van schrijven; deed me erg aan het briljante schrijven van Houellebecq denken. Een vorm van romanpoezie. Ik zal naar meer werk van Kundera uitkijken. Vandaag op een rommelmarkt in Oosterend op Texel tijdens mijn vakantie alvast 'Afscheidswals' gescoord. Gek genoeg had ik 'De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan' - schitterende titel trouwens - ook al eerder op Texel in een kringloopwinkel (in het dorp Oudeschild) gevonden. Voltrekt zich een literair parallel?

Nee, je hebt gelijk. Er zijn bepaalde basisregels van schrijven, zoals conflict en show don't tell om, zoals jij zegt, een verhaal levendig te maken. Maar de mensen die boeken lezen, dat zijn toch rare snuiters in mijn optiek. Geen normaal mens dat een boek leest, omdat ze zo saai zijn, precies omdat er allerlei regels worden geschonden: geen conflict, geen show, geen spanning, geen goed uitgewerkte personages, noem maar op. Maar mensen die boeken lezen nemen dat blijkbaar op de koop toe. Wat mij betreft: geen show = geen goed boek, of in elk geval geen echt boek. Tell is geschikt voor columns en nieuwsartikelen, niet voor boeken.

In het laatste deel 'Karenins glimlach' staan echt prachtige, wijze dingen over dieren en onze omgang met dieren. In tegenstelling tot de mens is het dier nooit uit het paradijs verdreven en daarom is het volgens Kundera zo gevaarlijk om een dier te veranderen in een machina animata (van Descartes die stelde dat dieren niet meer zijn dan levende machines), wat nu in de bio-industrie gaande is dus (De wereld heeft Descartes gelijk gegeven, zegt Kundera nog); de mens verbreekt daardoor de draad die hem aan het paradijs bond.
Karenin is overigens een hond, het hondje van Tereza, een teefje, hoewel er steeds over 'hij' wordt gesproken. Karenin is geopereerd aan haar pootje en hinkt. Wanneer een buurvrouw Tereza vraagt wat er met het hondje is zegt Teresa dat ze kanker heeft en ten dode is opgeschreven waarbij ze nauwelijks haar tranen kan bedwingen. De buurvrouw ziet dat en zegt dan bijna boos: 'Lieve hemel, u gaat toch niet huilen om een hond?' En dan zegt Kundera: Liefde voor een hond ergert mensen. Als de buurvrouw wist dat ze een slippertje had gemaakt, zou ze haar vrolijk op de schouder kloppen als teken van een stilzwijgende verstandhouding.

Tot slot nog dit mooie citaat:

De ware goedheid van de mens kan zich alleen in volstrekte zuiverheid en vrijheid manifesteren jegens hem die geen kracht vertegenwoordigt. De werkelijke morele beproeving van de mens, de meeest essentiële (zo diep opgeborgen dat die zich aan onze blik onttrekt), berust op zijn verhouding tot wie aan hem zijn overgeleverd: de dieren.

Ik had zulke hoge verwachtingen van dit boek. Misschien heb ik het op een verkeerd moment in mijn leven gelezen. Als ik het tien jaar eerder had gelezen, had ik het waarschijnlijk fantastisch gevonden. Nu kon ik er heel weinig mee. Noch een meeslepend verhaal, noch een boeiende stijl, noch prikkelende ideeën. Nee, dit was hem niet voor mij.

In mijn videorecensie vertel ik je meer over hoe ik dit boek ervaren heb en waarom ik, ondanks alles, toch een voldoende gaf aan deze roman.

Zo herkenbaar wat je zegt in je videorecensie. 10 jaar geleden heb ik dit boek voor het eerst gelezen, en toen beloond met 4,5* en een top-10 notering. Vorig jaar bedacht ik me dat ik het maar eens moet herlezen, want ik kon me niks meer herinneren van het plot of überhaupt het boek in zijn algemeen. Die herlezing viel me helaas ontzettend tegen. Logisch dat ik me het plot niet meer kon herinneren, want er is nauwelijks een plot. En waar ik 10 jaar geleden de 'filosofische' beschouwingen erg scherp vond, kwamen ze nu vooral vergezocht op me over. Treffend ook wat je zegt over dat je je het grootste deel van het boek al niet meer kunt herinneren. Ik heb het inmiddels dus twee keer gelezen, maar ben bijna alles alweer kwijt.

De top 10-notering is al weg en ik ga binnenkort denk ik ook flink omlaag met mijn score. Jammer maar helaas, in ieder geval leuk om te zien hoe een leeservaring kan veranderen na zoveel tijd.