Nesnesitelná Lehkost Bytí - Milan Kundera (1984)

Ik ben wel benieuwd wat je van De verliefden van Javier Marías zou vinden, handsome_devil Als ik jouw beschrijving van De ondraaglijke lichtheid van het bestaan zo hoor/lees zijn die twee boeken wel vergelijkbaar (ideeënromans), maar ik vond De verliefden zelf wel sterk. Hoewel Marías ook heel (lees: heeeel) veel ruimte neemt voor lang uitgesponnen gedachtes, staan mij toch ook veel sterke scènes en interessante personages bij.

Nu ben ik ook benieuwd wat ik ervan zou vinden. Door de reacties bij het boek in ieder geval wel nieuwsgierig geworden.

Het is wel grappig dat bij beide boeken wordt gezegd dat er nauwelijks een verhaal/plot is. Wat volgens mij bedoeld wordt is dat zich weinig gebeurtenissen voordoen in het verhaal of plot. Maar gebeurtenissen in fictie zijn in zichzelf betekenisloos. De inhoud van beide verhalen zit hem in de manier waarop de menselijke relaties worden uitgediept. Bij Kundera is de context daarvan een totalitair regime; het gaat niet alleen om de verhouding met de ander als individu maar ook de ander als totaliteit. Zo zijn er meer gebieden waar het concrete en het abstracte met elkaar botsen, oftewel de ondraaglijke lichtheid van het zijn. Qua vorm (het ontbreken van de zgn 'plot'!) en ideeën is het boek juist enorm rijk en ik heb er meerdere dingen uit meegenomen.

PS. De suggestie dat het te maken heeft met de leeftijd waarop je dit leest wijs ik ook van de hand; ik leende het boek laatst uit aan een begin/mid-dertiger en die vond het geweldig. Wat het ook is trouwens.

Ik zeg nergens dat je dit boek niet leuk kan vinden als je ouder bent. Maar ik weet zeker dat ik, vlak voor de start van mijn studie of net begonnen aan mijn studie, veel meer met dit boek had gekund. Mijn smaak, manier van denken en lezen en tegen de wereld aan kijken zijn dermate veranderd in de afgelopen tien jaar dat ik er nu bijna niks interessants uit kon halen. Dat was, mezelf toen kennende, destijds wel anders geweest. Ik vind Kundera op basis van dit werk op dit moment noch een overtuigend schrijver, noch een overtuigend denker.

Ik noem het gebrek aan gebeurtenissen ook geen punt van kritiek op zich, maar deze roman steunt volledig op de (filosofische) ideeën en vragen die opgeworpen worden. Als die oninteressant zijn (en dat zijn ze in mijn ogen, met de aanmerking dat ik tegenwoordig bijna alle filosofische kwesties oninteressant vind, vandaar dus ook dat ik het in een andere levensfase boeiender had gevonden) blijft er weinig over van het boek.

Volgens mij steunt de roman op hoe de filosofische ideeën verbonden zijn aan de personages. Je moet Kundera niet als een filosoof benaderen, want dat is hij eigenlijk niet, maar echt als romanschrijver. De romankunst is zowat het hoogste goed voor hem.

Dit is een van die boeken waar ik nooit aan toe gekomen ben. Vaak heb ik er mee in mijn handen gestaan, maar om de een of andere reden mist het voor mij de aantrekkingskracht om er aan te beginnen. Maar ik sluit niet uit dat in de toekomst nog een moment komt (meestal is een onverklaarbare ingeving of een gebeurtenis de aanleiding) dat ik het ga lezen...

Intrigerend boek! Kundera grijpt je al op de eerste pagina bij de lurven door te reflecteren op Nietzsches idee van de eeuwige terugkeer. Dit soort filosofische bespiegelingen draagt erg bij aan de diepgang van de karakters, maar soms krijg je als lezer toch het gevoel dat het vooral om de ideeën gaat - en minder om de binnenwereld van de personages zelf. (Die ideeën zijn uiteraard bedoeld om de personages uit te diepen, maar soms voelen de personages meer als instrumenten zoals Kosmo ook al schreef.) Uiteindelijk pakte het verhaal me meer op het niveau van alinea/hoofdstuk dan als geheel (vooral het klein woordenboek van onbegrepen woorden). Het plot vond ik soms net wat mager, misschien ook door de vele sprongen in de tijd. Niettemin een fantastisch boek, dat ik zeker nog eens ga herlezen.

Lichtheid betekent vrijheid, toeval, frivoliteit, kortstondigheid. Zwaarte betekent plicht, noodzaak, ernst, langdurigheid. Te veel lichtheid kan leeg en zinloos aanvoelen en bijgevolg ondraaglijk zijn. Dat verklaart het oxymoron in de titel.

Tomas streeft naar lichtheid, maar Tereza brengt zwaarte in z'n leven binnen. Hij wou dat hij twee levens had om een versie met en een versie zonder haar uit te proberen. De eerste twee delen vertellen dezelfde gebeurtenissen; eerst uit het standpunt van Tomas en dan uit dat van Teresa. Deel 4 en 5 doen hetzelfde in spiegelbeeld. Deze subjectieve vertelstijl toont aan dat ze soms een contrasterende visie hebben op dezelfde feiten. Een paar keer vermeldt de schrijver zichzelf als ik-verteller voor een korte bespiegeling over de romankunst.

Tussen Sabina en Franz bestaat een gelijkaardige tegenstelling. Zij streeft naar lichtheid; hij naar zwaarte. Het woordenboek van onbegrepen woorden is een opsomming van termen waaraan ze een verschillende connotatie geven. Duisternis is voor hem positief; voor haar negatief. Als westerling associeert hij het woord optocht met vrolijke studentenprotesten. Voor haar is het een herinnering aan de kuddegeest in communistisch Tsjechoslowakije.

Nog een tegenstelling is die tussen waarheid en leugen. Na de Praagse Lente werd kitsch de norm: een begrijpelijke leugen als propagandamiddel. Dat kon een afbeelding zijn van een modelgezinnetje of van een heilstaat met uitsluitend gelukkige arbeiders. Sabina's schilderijen tonen zo'n begrijpelijke leugen op de voorgrond, met een glimp van de onbegrijpelijke realiteit achter het gescheurde decor. Kundera springt vlot van ernstige beschouwingen over filosofie en politiek naar luchtige en scabreuze anekdotes. Hij bereikt een evenwicht tussen lichtheid en zwaarte.

De tweede keer beviel De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan me toch een stuk minder dan de eerste keer. Ik vind het verhaal net wat te fragmentarisch om echt op emotioneel niveau geraakt te worden door de beslommeringen van de personages. Natuurlijk heeft het boek een enorme diepgang, maar de boeiende observaties van Kundera beklijven bij mij niet echt