De waarde van geschiedenis, in de brede zin des woords, is een interessant centraal thema. Hoofdkarakter Tom Crick is namelijk een geschiedenisleraar met een eigen historie, wat zich paradoxaal genoeg niet in een chronologisch verhaal vertaalt. Het boek is een caleidoscopisch beeld van een man en het landschap waarin hij opgroeide. Crick besluit z'n levensverhaal te vertellen, deels omdat zijn vak wordt geschrapt, maar bovenal omdat zijn vrouw een kind steelt. Een wanhoopactie die op de laatste pagina's van het boek begrijpelijker is dan aan het begin.
Het einde wordt echter, zoals gezegd, niet lineair bereikt.....en nu het woord "einde" toch al ons hoofd zit, kan ik net zo goed hebben over een belangrijk thema van dit verhaal: de eindigheid van de geschiedenis. Met het, in de 80's bepaald niet irreële, nachtmerriebeeld van een nucleaire Holocaust in het achterhoofd wordt de waarde van geschiedenis door beroepsrebel Price openlijk ter kwestie gesteld. Wat rest er immers van het verleden als het enkel resulteert in verval, teleurstelling en uiteindelijk in de dood. Het is ook om deze thema's dat slinks een interessant zijplot wordt ingezet. De geschiedenis van brouwersfamilie Atkinson lijkt aanvankelijk weinig met het centrale plot van doen te hebben, maar is een sterk 'rise en fall'-verhaal waarin het einde van een familie symbool staat voor het einde van een geschiedenis. Vooruitgang wordt hierbij weer afgebroken door irrationaliteit en impulsiviteit. Het is eigenlijk gewoon een novelle op zichzelf.
Geschiedenis en eindigheid, water en land, destructie en opbouw. Swift speelt in dit boek subliem met uitersten die in het dagelijks leven eerder statisch en constant lijken. Zoals een waterlandschap saai oogt, totdat overstromingen en windvlagen het ogenschijnlijk monotone landschap in crisis brengen. Evenals een waterlandschap blijkt geschiedenis een proces van het eindeloos heroveren wat verloren is gegaan. Het enige wat van vooruitgang rest, is dat wat niet door de tijd wordt verorbert. Wat in ieder geval overeind blijft, is dat Waterland een uitzonderlijk sterk boek is dat ik gebiologeerd in een rap tempo uitlas.