Ottsy i Deti - Ivan Toergenjev (1862)

Ondanks mijn liefde voor Russische literatuur had ik nog niets van Toergenjew gelezen dan enkele kortverhalen. Vaders en Zonen, wellicht zijn belangrijkste roman, stond daarom hoog op mijn lijst. En het is me goed bevallen. De kloof (of eigenlijk zijn het diverse kloven, wellicht zoveel kloven als er mensen zijn) tussen generaties wordt fraai uitgewerkt, grotendeels tussen de regels door maar soms met scherpe contrasten aan de oppervlakte komend. Ook daarnaast heeft het boek behoorlijk veel inhoud. Wat bijvoorbeeld te denken van een citaat als dit:
"De mens kan alles begrijpen - aethertrillingen en wat er op de zon gebeurt; maar dat een ander mens anders zijn neus kan snuiten dan hijzelf, dat gaat zijn begrip te boven."
Het verhaal zelf kabbelt wat voort, zonder duidelijke hoofdpersoon, zonder duidelijke richting. Dat is wel een klein nadeel. Er zijn mooie passages maar er wordt nergens naartoe gewerkt lijkt het wel. Het eind, waarin nog even kort wordt samengevat hoe het verder gaat met alle personages, vind ik zelfs vrij zwak.
Desondanks een fraai boek waarvan de grootste kracht ligt in de personages. Zo zie ik het graag. 3,5*

Ach en de laatste pagina(s) zijn weer zo ontroerend.

Behoorlijk saai boekje, eigenlijk, ondanks zijn kleine tweehonderd pagina's maar moeilijk doorheen te komen. Ik weet niet wat het is met Toergenjev, maar hij lijkt er maar moeite mee te hebben een volwaardige scène op te trekken: vrijwel elke gebeurtenis wordt met een zinnetje of vijf afgedaan en dan door naar de volgende gebeurtenis, lijkt het wel. Op zich is dat niet erg, gezien het duidelijk is dat Vaders en Zonen meer om de personages draait dan de verhaallijn, het valt daarom dan ook spijtig te noemen dat geen enkel personage me echt aansprak. Dan wordt het maar een voortkabbelend zooitje met een conflictje hier en daar en een liefdesavontuurtje tussendoor. Saai.

Het kon mij eigenlijk ook niet echt boeien; het was allemaal iets te stug. De tegenstellingen tussen de oude en jonge generatie wordt niet echt goed uitgewerkt. Naar mate het boek vordert wordt het wel iets beter, en vooral het einde maakte wel wat goed. Ik voel dat ik dit boek wel wat tekort doe, omdat ik het waarschijnlijk ook in zijn tijd moet zien. Maar ik heb me gewoon niet echt vermaakt tijdens het lezen en dat speelt ook voor mij een grote rol.

Het taalgebruik komt helemaal niet gedateerd over, maar de klassieke status ontgaat mij een beetje, het is wellicht ietwat gedateerd. Het is bovendien op (te veel) momenten, wat al eerder gezegd is, een beetje stug. Niettemin een aardig boek

Het is met name de figuur van Bazarov (de nihilist) die de aandacht trekt, want van hoofdpersoon Arkadi moeten we het niet hebben. Hij mag van mij de klassieke literatuur ingaan als de meest gezichtsloze figuur ooit. Die afwezigheid van Arkadi als volwaardig karakter maakt dat zijn vriendschap met Bazarov er niet eens is met veel scherpe randjes. Er vindt wel eens een conflictje plaats maar dat mag zelden een naam hebben. Toch is het bij vlagen een ontroerende roman wanneer het de interactie beschrijft tussen Bazarov en zijn vader, als symbool voor onbegrip en ontroering tussen een voorbije generatie en een generatie die bezig is met zijn idealen Ik snap ook niet zo goed waar dit zijn status vandaan haalt als zijnde een klassieker.

Het boek is overigens zeer goed te lezen voor lezers uit onze tijd. Dus als je een boek zoekt om je reis door de Russische literatuur mee te starten, dan is dit geen slechte keuze,

Geweldig boek van Toergenjev. Tijdje terug dat ik weer een Russisch boek had gelezen, en het werd een blij weerzien.

De typische elementen zijn weer aanwezig. Het leven op het platteland van voornamelijk de adel, het luie leven, de beschrijving van karakters, de denkbeelden en discussies: de sfeer. En Toergenjev toont zich hier in alles een bovengemiddeld schrijver. De liefde wordt prachtig weergegeven, elk personage is volledig en genoeg uitgewerkt om er binding mee te krijgen. Heel raak worden hun gedachten weergegeven. Ook de karakterschetsen zijn mooi uitgewerkt. Beschrijvingen van steden en huizen blijven beperkt waardoor de vaart erin blijft. De ideeën van de verschillen tussen generaties, het weg groeien van je ouders, maar ook de dood en liefde zijn van alle tijden en ook geheel niet verouderd. Dus ook tegenwoordig prima te lezen om haar inhoud.

Lang vraag je je af waar Toergenjev heen wil, en een plot is er ook niet. Lang kabbelt het dan ook voort. Eerder een flard, zij het een belangrijke, uit enkele levens dan een verhaal is dit. Enkele personen staan op een belangrijk kruispunt in hun leven. Wat dat betreft is het zeker inzake Arkadi ook een simpel coming-of-ageverhaal. Ook dat is niet altijd een duidelijk verhaal, maar vaak een schets. Daarnaast staat dit alles symbool voor heel Rusland van toen (zoals Dostojevski ook deed in Karamazov. of ook in Oblomov gebeurde): de jeugd en haar ideeën, het geloof, de adel en de aristocratie die toch overleeft (althans, volgens Toergenjev). Soms is hij iets te uitleggerig, dat hij weer zo duidelijk noemt dat de vaders de splitsing tussen hen en hun zonen zien. Dat haal ik er zelf ook wel uit. Had Toergenjev weg kunnen laten. Maar eigenlijk is dat het enige dat er op aan te merken is.

Goed, die absolute status die het boek geniet is voor de hedendaagse lezer niet helemaal duidelijk. Niet dat de denkbeelden verouderd zijn, maar toentertijd sloeg het meer in. Daarnaast moet je ook wel weten in wat voor tijd het is geschreven, met onder meer de afschaffing van de lijfeigenen en de jeugd en haar denkbeelden van toen. Maar voor mij anno domini 2012 is het ondanks dat nog steeds heerlijk te lezen. 4,5*

Dit vat kernachtig samen wat ik van 'Vaders en Zonen' vond: enerzijds kreeg ik het toch aangename idee dat ik iets tijdloos aan het lezen was, met mooie contrasten en taalgebruik dat nu even duidelijk is als 150 jaar geleden. Anderzijds begreep ik niet waarom dit boek toch zo wereldberoemd is, en waar het de klassieke status aan te danken heeft. Het kabbelt een beetje, er staan weinig prachtcitaten tussen, het springt heen en weer qua scènes en personages, en de opbouw laat ook te wensen over. Kostte me relatief erg veel moeite om me door deze 220 bladzijdes heen te worstelen.

Ik ook niet echt. En de pech is dat veel lezers het bij Vaders en zonen laten, terwijl Turgenjew beduidend mooier werk heeft geschreven. Asja, Een koning Lear van de Steppe en dan ook nog verhalen in velerlei gedaanten (waaronder een paar spookverhalen!). De faam van Turgenjew is wat mij betreft dan ook wel terecht, alleen niet op basis van deze roman.

Veel genoemd in bovenstaande reviews is, vrij vertaald, de gezapigheid van de roman. Dat klopt wel en ik denk dat dat een paar oorzaken heeft:

1- De thematiek van de generatiekloof is simpelweg niet urgent genoeg. De jongens in deze roman zijn pubers op leeftijd, met de bijbehorende grillen die wel weer overgaan. Ten minste, zo herkennen we dat vandaag de dag, in een tijdperk waarin generatiekloven kleiner dan ooit zijn. Zo blijkt het deels ook uit te komen. De dood van Bazarov lijkt er dan ook met de haren bijgesleept, om toch nog iets van dramatische impact aan de thematiek te verbinden.

2- De thematiek en personages zijn niet doorleefd genoeg. Vergelijken met Tolstoj en Dostojevski is altijd oneerlijk, maar bij 19e eeuwse Russische literatuur voor de hand liggend. Beide schrijvers waren meesters in het tot het extreme uitdenken van radicale standpunten en personages daar naar laten handelen. Bij figuren als Raskolnikov, de Karamazovs en Pozdnysjev voel je gelijktijdig het aantrekkelijke én het foute van de ingeslagen denkrichting. Die spannende ambivalentie houdt Bazarov, laat staan de rest, helaas niet in. Daarvoor staat er te weinig op het spel.

3- De schrijver is niet doorleefd genoeg. Ok, dit is wat gevaarlijk, want ik ben geen kenner. Maar de indruk die oprijst uit levensbeschrijvingen van Turgenev, van rijke komaf, is dat het een betrekkelijk onbezorgd leven was, afwisselend in Rusland en Europa doorgebracht. Bevriend met Flaubert enzo. Dat maakt Vaders en Zonen voor mij toch een beetje wat we tegenwoordig ‘white people problems’ zouden noemen. Terwijl het, wederom misschien niet eerlijk, in de handen van Dostojevski een zaak op leven en dood had geleken. Ik durf dit toch te zeggen omdat een eerdere leeservaring met Turgenev precies hetzelfde probleem kende.

Met deze euvels hebben we het gelukkig ook wel gelijk gehad, want voor de rest is er veel positiefs. De structuur is heel aardig, bijna een roadnovel anno 1860, met dat uitzichtloze gedraaf van de 2 studenten tussen de diverse landgoederen. De gedachte aan On The Road schoot me meermaals te binnen. Het leest dan ook vlot weg. De clashes die er voortdurend zijn geven de boek een bepaalde energie. Datzelfde geldt voor het personage Bazarov, die met zijn bravoure de boel eens flink opschudt. Misschien is dat dan wel de les van Vaders en Zonen; met jongere generaties valt over van alles van mening te verschillen, ze zijn daarmee ook een olie tegen roestige patronen bij oudere generaties.

Een magistrale roman over het eeuwige generatieconflict (●●●●●) - NRC

Het boek snijdt een opvallend actueel thema aan, namelijk de huidige strijd tegen de gevestigde privileges en de vraag of dat beter radicaal of geleidelijk kan plaatsvinden. Het is in het boek, ook net als nu, zowel een conflict tussen culturen als tussen generaties.
Ik vond dat de pijnlijke gevolgen van het generatieconflict heel liefdevol werden beschreven: Arkadi en zijn vader houden overduidelijk heel veel van elkaar en toch worden ze uit elkaar gedreven.
Bazarov, de vriend van Arkadi, speelt hierin een grote rol, want hij is erg radicaal en ontleedt de hypocrisie van de generatie van de vader genadeloos.

Vaders en Zonen las ik voor het eerst zo’n tien jaar geleden en sindsdien staat de roman in mijn top10 boeken aller tijden. Gek eigenlijk, want ik kon me eigenlijk al heel lang niks meer herinneren van het verhaal, behalve dat het iets met nihilisme en generatiekloven van doen had. Tijd dus om dit boek te herlezen en te kijken of het nog steeds die plek in mijn top10 verdient.

Ivan Toergenjevs Vaders en Zonen gaat over de jongelieden Arkadi en Bazarov die op bezoek gaan bij hun vaders en in de tussentijd ook nog kennis maken met de liefde. Arkadi en Bazarov noemen zich nihilisten en stuiten op veel onbegrip bij de oudere garde, maar zelf worden ze ook geconfronteerd met gevoelens en ideeën die niet direct lijken te passen in hun levensvisie.

Lees verder