Emlékiratok Könyve - Péter Nádas (1986)

Mag ik vragen waar deze boekcover vandaan komt? Ik heb me namelijk rot gezocht naar de hongaarse, maar heb me uiteindelijk neer moeten legen bij een engelse. Gelukkig staat nu de goede erop en ik ben dus benieuwd waar ik deze tegen had kunnen komen...?

Google afbeeldingen.

Nou ja, dat is raar, het is gewoon één van de eerste daar. Terwijl ik daar gisteren toch echt heb gekeken, doe ik altijd namelijk... Heb ik blijkbaar toch iets anders gedaan gister. Nou ja, de goede afbeelding staat er in elk geval op. Bedankt, zanacht!

De ambitieuze titel, waarmee dit boek mij al een paar jaar aansprak vanuit boekenkasten in verschillende bibliotheken, dekt eigenlijk verrassend goed de lading. Het boek der herinneringen kent weinig narratieve ontwikkeling, heeft een behoorlijk gecompliceerde structuur en meerdere hoofdpersonages. Eigenlijk laat het zich inderdaad alleen lezen als een verzameling herinneringen.
En dat is de moeite best waard. Niet in de laatste plaats door de soms schitterende stijl van Nádas. Hij toont zich met name een meester als het aankomt op beschrijvingen van lichaamssensaties. Sowieso is het hele boek buitengewoon fysiek getoonzet, wat een mooi contrast vormt met de titel.
Aan de andere kant moet ik ook zeggen dat Het boek der herinneringen onder meer vanwege de lengte nogal taai is. Saai wordt het nooit, maar het is niet zo gemakkelijk om hier in een beetje acceptabele tijdsspanne doorheen te komen. Voor degenen die bereid zijn hiervoor tijd uit te trekken is dit geheugendocument echter zeker een aanrader.

Nádas heeft maar liefst tien jaar geschreven aan zijn magnum opus. Her resultaat is een boek geschreven in brokstukken, scherven of dichter bij de waarheid: facetten van een diamant. Het bestaat uit herinneringen aan emoties, relaties en gebeurtenissen uit het leven van enkele personen en legt de ziel van een land tijdens grote onzekerheid bloot. Een mens kan immers niets vergeten, aldus Nádas. De snelle lezer heeft weinig aan het boek en kan het gemakkelijk afdoen als intellectuele Spielerei. Een dergelijk boek moet echter met geduld worden gelezen. Onthoud de namen, want ze komen terug. Onthoud de plaatsen, want ze komen terug. Onthoud de data, want ze komen terug.

Laten we niet de gebeurtenissen, maar wel het motto nemen als sleutel tot het boek: “Maar hij sprak over de tempel van zijn lichaam”. Het citaat komt uit het Nieuwe Testament (Johannes 2:21) en vertelt over Jezus in de tempel. In de Statenvertaling lezen we, nadat Jesus de handelaars en geldwisselaars uit de tempel had gegooid: “17 En Zijn discipelen werden indachtig, dat er geschreven is: De ijver van Uw huis heeft mij verslonden. 18 De Joden antwoordden dan, en zeiden tot Hem: Wat teken toont Gij ons, dat Gij deze dingen doet? 19 Jezus antwoordde en zeide tot hen: Breekt dezen tempel, en in drie dagen zal Ik denzelven oprichten. 20 De Joden zeiden dan: Zes en veertig jaren is over dezen tempel gebouwd, en Gij, zult Gij dien in drie dagen oprichten? 21 Maar Hij zeide dit van den tempel Zijns lichaams.” Jesus verantwoordt zich hier voor het buitengooien van de geldbeluste mens en belooft dat hij na drie dagen uit de dood zal herrijzen.

Indien we het motto van het boek zonder de context van het Johannes-evangelie lezen, worden we opgeroepen om het boek op een zinnelijke manier te lezen. Dit kan betekenen dat we het boek niet zozeer met het verstand moeten lezen, maar wel met ons lichaam: het intellectuele is dan ondergeschikt aan de ervaring. Nádas doelt zeker ook op het erotische gehalte van het boek: de erotische passages zijn talrijk en variëren: heteroseksuele seks, homoseksuele seks, masturbatie, incest. Met Marquis de Sade en George Bataille kunnen we daar ook aan toevoegen: moord. Maar zinnelijk betekent uiteraard ook zintuiglijk: we ruiken, voelen en luisteren mee met vele talrijke passages. Een kus of een aanraking wordt soms pagina’s lang beschreven, doorweven met herinneringen uiteraard.

Het opstaan uit de dood zou met enige verbeeldingskracht kunnen duiden op de hoop van vele Hongaren dat ze eindelijk vrijheid zouden krijgen na de dood van Stalin en de desillusie, drie jaar later, door de mislukte Hongaarse opstand. In dit opzicht duidt Nádas het citaat negatief. Lezen we het citaat dus in de context van de Johannes passus dan komen we uit bij het politieke: de opstand tegen het communisme met typische thema’s als loyaliteit, vriendschap, wraak, spionage.

Het boek is uiteraard veel rijker dan dit. Elke lezer zal er zijn eigen weg in vinden. Elk hoofdstuk, elk facet kan immers naar om het even wat leiden. De auteur legt immers niets op en wil op die manier geen ultieme duiding geven. Het voorlaatste hoofdstuk wordt zelfs geschreven door een vriend van het ik-personage waarin hij expliciet verwijst naar het relativisme: “Het gemeenschappelijke hoeft niet noodzakelijker uit het gezichtspunt der gelijkheid te worden benaderd, men kan ook de nadruk leggen op de verschillen. Ik zal me daarbij op het extreme standpunt van het meest extreme ethisch relativisme stellen en geen kwalitatief onderscheid maken tussen leugen en waarheid.” Ik volg de recensenten die dit boek een meesterwerk vinden. Literatuur mag best een intellectuele uitdaging zijn.

Af en toe trek ik een avondje uit om nieuwe boeken te ontdekken. Een van de dingen die ik dan doe is op zoek gaan naar mijn favoriete boeken op deze site, vervolgens de users op te zoeken die dat boek ook hoog waarderen, en ten slotte de boeken bekijken die diezelfde user ook hoog heeft zitten. Door op deze manier inspiratie op te doen, heb ik een groot deel van mijn favorietste boeken ontdekt. Vooral de user Freud ben ik dankbaar voor zijn mooie lijst.

Drie weken geleden las ik het heerlijk beklemmende, met zoveel helderheid geschreven boek Satanstango uit, dat ik ontdekte dankzij de user TomWaitz. Ik had hier zo van genoten dat ik nog tijdens het lezen besloot om zijn lijst verder uit te spitten. Zo kwam ik al bij dit boek uit: Het Boek der Herinneringen. Mijn hart ging meteen sneller kloppen. Ik wist, net als toen ter tijd bij Mircea Cartarescu - De Wetenden, dat ik dit boek moest aanschaffen. Meteen! Zodat ik het daarna kon verslinden. En verslonden heb ik het!

Dit boek staat vol met herinneringen over een man met een zeer complex gevoelsleven en waarvan we werkelijk alle facetten te zien, maar vooral te voelen krijgen. Het tragische verhaal van iemand die de liefde vindt maar het ook vrij snel weer kwijtraakt. En daar is hij zo kapot van dat hij vlucht naar een belangrijke badplaats en daar met gedachtes over zelfmoord rondloopt. Op dat moment valt de persoonlijkheid van de man uiteen:



Dan gebeurt er iets bijzonders. Door het boek heen krijgen we afwisselend drie verhalen te lezen die zich afspelen in verschillende tijden: het verleden, het heden, en de toekomst. Wat hebben de verhalen met elkaar te maken en wat heeft ervoor gezorgd dat de man in deze situatie is beland? Via subtiele aanwijzingen leer je steeds meer connecties tussen de verhalen. We krijgen daarbij de ene herinnering na de andere herinnering voorgeschoteld, elke gedachte kan geassocieerd worden met een andere gedachte, en het boek gaat af en toe werkelijk alle kanten op, om uiteindelijk toch weer terug te keren naar die eerste gedachte. Dit allemaal is verpakt in een aaneenschakeling van wonderbaarlijke zinnen, die tal van gebeurtenissen beschrijven die in eerste instantie gewoon lijken, maar door de belevenis en het gevoelsleven, uitermate rijk aanvoelen. Er was zoveel herkenning. Er waren zoveel originele gedachtes die ik nooit eerder zo helder op papier las. Ik kon niet anders, dan doorlezen tot ik niet meer verder kon.

Een van de mooiste hoofdstukken, die ik daarom twee keer achter elkaar las, vind ik ‘Aantekeningen bij een antieke muurschildering’. In dit hoofdstuk wordt een schilderij beschreven waarop een paar mythische figuren staan afgebeeld. Door alle tegenstrijdige details die het schilderij herbergt, kan de hoofdpersoon van dit hoofdstuk maar niet duiden wie de mythische figuren voor moeten stellen. Na verschillende mislukte pogingen, beseft hij zich dat het hem eigenlijk niet interesseert en maar 1 ding wil weten: wat speelt zich af in het bos waar 1 van de mythische figuren naar wijst maar waarvan de toegang voor ons als toeschouwers ontzegd wordt? Hij maakt zichzelf echter meteen wijs dat dit bos hem eigenlijk toch niet interesseert, maar vervolgens leidt elke opvolgende herinnering weer terug naar dit bos. Wat symboliseert dit onbekende voor de hoofdpersoon?

Zonder twijfel bekroon ik dit boek met vijf volle sterren. Toen het uit was, wilde ik het meteen opnieuw lezen, zo mooi is het. Terwijl ik deze review scheef, heb ik alweer tal kleine stukje herlezen met grootse vreugde en wonder. Ik zal er niet vreemd van opkijken als ik het niet kan laten dit boek nog een keer op te pakken binnen het jaar. Maar nu eerst: Het Martyrium van Elias Canetti.

Na dit boek in de Top 10 van Geerard te hebben aangetroffen (op zoek naar iets op het niveau van Mircea Cărtărescu) raakte ik gefascineerd door Péter Nádas en dit werk en Parallel Stories. Jammer genoeg beiden niet makkelijk verkrijgbaar, maar ik zag per toeval dat de originele hardcover (Engelstalig) op voorraad was bij De Slegte - en ik ging toevallig vandaag naar Amsterdam! In de winkel het boek opengeslagen en terechtgekomen op een passage dat ik maar niet kon stoppen met lezen. Heel veel zin om hier helemaal in te duiken. Oftewel, dank, Geerard! Zo ontdek ik nog eens iets.

Mooi hoe deze Hongaarse roman mannelijkheid en homoseksualiteit bespreekt en verkent (met twee homoseksuele - biseksuele? - hoofdpersonages) - zeker in zo’n groot werk (11 jaar aan gewerkt) in een land dat vrij homofoob is (met in recente jaren nieuwe wetgevingen die homoseksuelen verder inperken in hun doen en laten en het onderwerp verder stigmatiseert).

Ik denk niet dat Orban dit boek gelezen heeft.

BobdH, ga je nog wat mooie woorden schrijven over dit boek om anderen te inspireren dit ook te gaan lezen

Ha, ik zat al even te broeden op een tekstje, maar het is lastig om iets bij te dragen dat jullie hierboven nog niet gezegd hebben.

Laat ik er dan dit aan toevoegen: mocht je hier, bij dit boek terechtgekomen zijn en het schrikt je ietwat af - door zijn omvang misschien, de lange zinnen, of door het feit dat het meerdere vertelperspectieven heeft en je heen en weer springt door de tijd, je glijdt als het ware van de ene herinnering naar de ander - als dit alles je doet vermoeden dat het een boek is waar je voor moet werken (zoals ik dacht), dan wil ik je bij deze geruststellen: A Book of Memories (ik kan alleen spreken voor de Engelse vertaling van Imre Goldstein) leest heerlijk en is verrassend helder. Zelfs wanneer Nádas in een hele pagina ‘stilte’ beschrijft, of 5 pagina’s wijdt aan hoe een jongen naar een meisje kijkt, hang je aan zijn lippen.

En ik schreef het al even kort hierboven, wat mij het meest verraste (en wat weinig besproken wordt in recensies) is dat Nádas, voor mij, een pakkend portret heeft neergezet van een jongen die worstelt met zijn mannelijkheid, zijn seksualiteit, met prachtige passages waarin de tederheid en de verlangens van twee mannen wordt beschreven (hoewel het een complexe relatie is), in een tijd van onrust en onzekerheid - het boek heeft als rode draad de donkere wolk van het verleden van de Tweede Wereldoorlog enerzijds, de aanwezigheid van de Muur in Berlijn, en (zeker in de laatste akte) de Hongaarse revolutie anderzijds. Ik ben ervan overtuigd dat ik van dit laatste meer had meegekregen had ik er meer van geweten, maar Nádas vertelt genoeg om je een beeld te geven van de impact op bijvoorbeeld gezinnen.

Gezien hoe vaak ik in recensies inmiddels ben tegengekomen wat de invloed van Marcel Proust op dit werk is, wil ik nu ook Op Zoek naar de Verloren Tijd lezen, maar ik ga ook zeker verder met het lezen van Nádas. Eind dit jaar verschijnt zijn memoires met meer achtergrond over die Hongaarse revolutie, wat wellicht een nieuw licht schijnt op de laatste 100 pagina’s van Memories, maar voor eenieder die een nieuwe grote schrijver wil ontdekken, dit is zowaar een prachtige instapper.

Yes, geweldig, dank je wel voor je bijdrage Bob! Door jouw recensie gaat iemand, of het nu binnen 1 dag of 10 jaar is, dit boek ook lezen, dus ook namens die persoon alvast bedankt

Leuk om te lezen trouwens dat TomWaitz het hierboven over Nadas' magnum opus heeft terwijl de schrijver daar wat anders over dacht toen hij nog 2 boeken schreef die dit boek in lengte en complexiteit overtreffen. Peter had zeker geen zin om op zijn lauweren te gaan rusten

En ja, Proust schrijft ge-wel-dig (meteen door naar de volgende schrijver met interesse voor het eigen geslacht haha), al haakte ik tijdens boek 3 compleet af door eindeloze salon scenes waar ik jeuk van kreeg. Maar die eerste twee boeken vind ik smullen. Suggestie: lees het eerste boek in de vertaling van de Haan en Hofstede. Voor mij de beste vertaling.

Ha, dat zou inderdaad mooi zijn! Ik ben op zich geen vreemde met het schrijven van recensies alhier, maar ik had het al een tijdje niet meer gedaan, dus dank voor de aanmoediging.



Haha, dat bedacht ik mij inderdaad ook al, 3 magnum opussen (opi?) op zijn naam, er zijn weinig hedendaagse schrijvers die dat kunnen zeggen (Alan Moore komt bij mij op, met From Hell, Watchmen en zijn meesterwerk Jerusalem waar hij allemaal 10 jaar aan heeft gewerkt).



Ik zag je recensie al bij een van de boeken hier, en dat maakte mij ietwat nerveus, haha. En toch heb ik als toxic gedachte dat ik alle boeken wél kan lezen (al was het maar omdat ik Sodom en Gomorra wil lezen), haha. Eind dit jaar komt De Bezige Bij met een prachtige box (ik vind hun uitgaven sowieso prachtig), maar dan moet ik ze inderdaad allemaal lezen. Het wordt een project, zullen we maar zeggen. En bedankt voor de tip, ik ga even uitpluizen welke uitgaven die vertalers hebben (ik hoop dat het die nieuwe uitgaven zijn).