menu

Goeie Mie of De Leidsche Giftmengster - W.K. van Leyden (1936)

mijn stem
4,50 (1)
1 stem

Nederlands
Waargebeurd

58 pagina's
Eerste druk: N.V. Algemeene Boek- en Handelsdrukkerij voorheen Batteljee en Terpstra, Leiden (Nederland)

Beschrijving van het leven en de misdaden van Maria C. Swanenburg (1839-1915), beter bekend als Goeie Mie of de Leidse Gifmengster, die tussen 1880 en 1883 in een arme volkswijk van Leiden meer dan honderd mensen vergiftigde van wie er zevenentwintig overleden. Ze deed dit omdat ze uit was op hun verzekerings- en begrafenisfondsen en erfenissen, maar was deze vrouw inderdaad het monster dat uitsluitend uit geldzucht haar buurtgenoten vermoordde of speelden er nog andere factoren mee? Van Leyden gaat hier dieper op in en doet tegelijk een poging de psyche van deze seriemoordenares te ontrafelen. Ook het proces rond deze beruchte zaak komt ruimschoots aan bod.

zoeken in:
avatar van the Cheshire cat
4,5
Door het bombardement op het Haagse Bezuidenhout tijdens de Tweede Wereldoorlog is het archief van de rechtbank waar de processtukken in de zaak Goeie Mie zich bevonden vernietigd. Dit 50 pagina's tellende boekje uit 1936 van W.K. van Leyden (pseudoniem van journalist W.K. Batteljee?) is daarom best uniek. Overigens zijn de verloren gewaande toxicologische verslagen van de laatste slachtoffers van Goeie Mie onlangs weer teruggevonden. Toch weer een meevaller. Omdat het boek alleen nog maar beschikbaar is in Leiden heb ik het moeten aanvragen bij de bieb; het had een rode linnen kaft met dun vergeeld papier dat heerlijk muffig rook. Later ontdekte ik dat het volledige verhaal gewoon online is terug te vinden. Het deftige, verouderde Nederlands is werkelijk prachtig:

Nog vertellen de oudere grootmoeders uit de Sleutelstad aan hun kleinkinderen van de gruweldaden van Mie, de Leidsche giftmengster, het boosaardige schepsel, dat haars gelijke nimmer heeft gevonden in de annalen der criminaliteit. En de ontaardheid van deze figuur, die zelfs haar naaste familieleden den dood injoeg, was zoo groot, dat de verhalen over haar op deze kleinkinderen niet veel meer indruk zullen maken dan "andere" sprookjes over booze wijven, die grootmoeders aan hun nageslacht plegen te vertellen. Want het moderne kind zal de giftmengster al evenmin kunnen onderbrengen in zijn rijkje der goedmoedige werkelijkheid als Hanzen-en-Grietjes-etende tooverheksen.

Je weet dat het waargebeurd is, maar het is zo bizar allemaal, dat het eerder leest als een horrorverhaal.

Vorig jaar herfst heb ik in Leiden de buurt bezocht waar Goeie Mie heeft gewoond; een warnet van schilderachtige straatjes en grachten. Ooit een arme volkswijk, maar met een beetje fantasie lukte het me wel een voorstelling te maken van het Leiden van weleer. De Groenesteeg, waar veel van haar slachtoffers woonden, is een lange smalle straat met mooie idyllische huizen, maar naar het einde toe zie je toch weer dat er nietszeggende appartementenblokken tussen zijn gekwakt. De Singelstraat, waar het huis van Goeie Mie stond, is in zijn geheel verdwenen. Aan de Hogewoerd zat De Ruyter, de drogist waar Goeie Mie haar gif kocht; dat was te koop onder de naam 'operment', een mengsel van witkalk en arsenicum dat werd gebruikt ter verdelging van ongedierte. Het spul werd zo onzorgvuldig gemengd dat Goeie Mie het arsenicum er zo van af kon scheppen. Helaas wist ik niet op welk nummer die zat. Aan het einde van de Groenesteeg, op een bolwerk, ligt een schitterende begraafplaats die Engels aandoet. Een oase van rust en wat daar meteen in het oog springt is de boom in het midden van de begraafplaats, een gigantische beuk. Op het internet las ik dat die wel tweehonderd jaar oud is. Terwijl ik die enorme boom zo aan het bewonderen was probeerde ik me te herinneren wie er ook alweer op deze mooie begraafplaats begraven lag. Ik had het ergens gelezen, het lag op het puntje van mijn tong... Pas later in de trein terug naar huis schoot het me weer te binnen: de moeder van Vincent van Gogh.

In september 2015 was er in de Veenfabriek te Leiden een voorstelling te zien ("Slotstuk") over de Leidse gifmengster. De schrijver van deze voorstelling, Frank Siera, vertelde op de radio dat de spelers van de voorstelling op zoek gaan naar de drijfveren van Goeie Mie en om dit te illustreren haalde hij de Franse filosoof Michel de Montagne aan die in een essay over sterven schreef: 'Wie de mensen leert te sterven, leert ze te leven', waarna Frank Siera opmerkte dat door ervaring met sterfgevallen te hebben de kwaliteit van het leven omhoog gaat, het vergiftigen van mensen is niet alleen een horrorverhaal, maar hoe moeilijk onvoorstelbaar ook, misschien wel uit een heel nobel streven gebeurd. Waarmee hij overigens niet de indruk wilde wekken dat hij de daden van Goeie Mie goedkeurt. Maar het stemt wel tot nadenken. Voor mij was zij ook geen monster, geen onmens, maar een product van haar tijd. Of zoals Mick Jagger zingt in "Sympathy for the Devil": I shouted out: Who killed the Kennedys? When after all it was you and me. Wie was Goeie Mie? Hoe zag haar jeugd eruit? Daar is vrij weinig over bekend. Het was in ieder geval geen makkelijke jeugd. Maria Swanenburg groeide op onder zeer armoedige omstandigheden, haar vader die fabrieksarbeider was verdiende maar net genoeg om van rond te komen en het beetje geld dat er was verkwistte hij aan drank. Toen Mie twaalf jaar was werd het gezin wegens achterstallige huurschuld uit de woning gezet. Na de verhuizing werd de toestand hoe langer hoe armoediger, zodat zij en haar zuster op een kamertje kousen moesten breien en bijna niet meer de deur uitkwamen. Op 13 mei 1868 trad de 29-jarige Mie in het huwelijk met de 33-jarige grofsmid Johannes van der Linden en ging het echtpaar aan de Singelstraat wonen. Op dat moment waren er al twee van haar kinderen overleden, van de zes kinderen die na haar huwelijk geboren werden, stierven er vier. Volgens Van Leyden is het aannemelijk, hoewel geen bewezen feit, dat ze haar reeks misdaden is begonnen met het vergiftigen van haar eigen kinderen. Ingrid Moerman, schrijfster van dat andere boek over Goeie Mie "Gif als Goede Gave" lijkt dat uiterst onwaarschijnlijk en zijn haar kinderen gestorven aan de gevolgen van cholera. Er heerste in 1866 een cholera-epidemie. Ik ben geneigd om mij aan de zijde te scharen van Van Leyden. De symptomen van een arsenicumvergiftiging lijken sterk op die van cholera. Moerman gelooft ook dat het Goeie Mie aanvankelijk te doen was om het geld en geleidelijk aan om de macht over leven en dood. Dat lijkt me iets te simpel gedacht. Het ligt allemaal veel complexer. Van Leyden trekt een zeer interessante parallel tussen gifmeng(st)ers en pyromanen:

Bij beide groepen bleek het motief vooral voort te komen uit de emoties te beleven, hetzij door het lijden der slachtoffers bij te wonen, die dikwijls, dan weer liefdevol werden gepleegd, hetzij door den aangestoken brand te aanschouwen en niet zelden weer bij het blusschingswerk te helpen.

Het is bekend dat Goeie Mie bij haar slachtoffers in de buurt bleef en zich als een hulpverlenende verpleegster over hen ontfermde. Ik weet weinig af van psychologie, maar is dit niet het syndroom van Baron van Münchausen by Proxy? Tegen een kennis zou ze gezegd hebben, over Marie en Hendrik Frankhuizen die ze net had vergiftigd, dat het 'om te brullen van het lachen was geweest zoals die twee daar op den grond lagen; zij braakten mekaar bijna in de keel.' Een ander slachtoffer, het 5-jarig meisje Suzanna Aben weigerde op haar sterfbed nog van Mie's melk te drinken (waarschijnlijk omdat het zo onaangenaam rook), waarna de kat per ongeluk van de melk dronk en vrijwel meteen brakend ter aarde stortte.

Van Leyden laat zich niet verleiden door onderbuikgevoelens en zoekt de sensatie niet op zoals veel kranten deden in die tijd, maar tracht de ziel van deze vrouw te ontrafelen. Hij bespreekt de ziekteverschijnselen bij arsenicumvergiftiging, beruchte gifmoorden uit het verleden en de strafzaak van Goeie Mie, waar zowel binnen- als buitenland enorm veel belangstelling voor bestond.

Een gesmoorde kreet van afgrijzen ging uit het publieke op toen de gifmengster tusschen twee veldwachters in de zaal verscheen en naar de beklaagdenbank werd geleid. Er was echter aanstonds verwondering bij datzelfde publiek - voor zoover het de vrouw althans niet van aanzien kende - omdat haar type niets misdadigs of afschrikwekkends had.

Ook heel merkwaardig is het feit dat er op de tafel voor de president een groot aantal verzegelde potten en flessen stond, die gedeelten van de opgegraven en door de deskundigen op arsenicum onderzochte lijken bevatten. Dat moet toch wel een heel luguber gezicht zijn geweest. Toen de president aan Goeie Mie vroeg of zij de bedoeling had gehad Arend de Hees (een slachtoffer) te doden, antwoordde zij: 'Het was niet om te doden, ik was te suf... ' Een curieus antwoord, maar wel betekenisvol. Als het niet om het doden ging, dan was het haar om het verplegen te doen en de bewondering die zij daarmee onder buurtgenoten verwierf. Met 'ik was te suf' bedoelde ze waarschijnlijk 'onder invloed van drank', omdat ze iedereen wilde laten geloven dat ze alcoholverslaafd was.

Maria Swanenburg overleed in 1915 op 75-jarige leeftijd in de vrouwengevangenis van Gorinchem waar zij werd begraven op de Katholieke begraafplaats.

avatar van dutch2.0
the Cheshire cat schreef:

Vorig jaar herfst heb ik in Leiden de buurt bezocht waar Goeie Mie heeft gewoond; een warnet van schilderachtige straatjes en grachten.


Dank voor de gratis reclame die je maakt voor mijn mooie historische stad! Helaas sla je in jouw beschrijving nu wel het huisje over waar Goeie Mie is geboren, namelijk aan de Oostdwarsgracht. In dat huisje hebben zowel mijn broer als zus gewoond (na elkaar) en mijn nichtje is er geboren. Onmogelijk te begrijpen dat er indertijd een gezin van een stuk of 12 in woonde, want het was een piepklein dingetje. Geen excuus om later gifmengster te worden, maar toch...

Het huis is inmiddels tegen de vlakte gegaan, al was er een fanatieke Goeie Mie actiegroep die het huis wilde bewaren als monument. Het mocht niet baten. Maar iedere keer dat ik de naam Goeie Mie hoor moet ik aan dat huisje denken, aan de gezellige avonden en de godsgruwelijke kou, omdat dat huis niet warm te krijgen was. Ik woon er nog altijd maar zo'n paar honderd meter vandaan, dus mocht ik ooit de geest van Goeie Mie tegenkomen, ik laat het weten!

Ted Kerkjes
dutch2.0 schreef:
Ik woon er nog altijd maar zo'n paar honderd meter vandaan, dus mocht ik ooit de geest van Goeie Mie tegenkomen, ik laat het weten!
De vraag is wel of je dan nog in staat bent het te laten weten...

avatar van the Cheshire cat
4,5
dutch2.0 schreef:
(quote)


Dank voor de gratis reclame die je maakt voor mijn mooie historische stad! Helaas sla je in jouw beschrijving nu wel het huisje over waar Goeie Mie is geboren, namelijk aan de Oostdwarsgracht. In dat huisje hebben zowel mijn broer als zus gewoond (na elkaar) en mijn nichtje is er geboren. Onmogelijk te begrijpen dat er indertijd een gezin van een stuk of 12 in woonde, want het was een piepklein dingetje. Geen excuus om later gifmengster te worden, maar toch...

Het huis is inmiddels tegen de vlakte gegaan, al was er een fanatieke Goeie Mie actiegroep die het huis wilde bewaren als monument. Het mocht niet baten. Maar iedere keer dat ik de naam Goeie Mie hoor moet ik aan dat huisje denken, aan de gezellige avonden en de godsgruwelijke kou, omdat dat huis niet warm te krijgen was. Ik woon er nog altijd maar zo'n paar honderd meter vandaan, dus mocht ik ooit de geest van Goeie Mie tegenkomen, ik laat het weten!


Een ontzettend leuk verhaal dutch, en heel erg bijzonder! De Oostdwarsgracht, klopt, vlakbij de Gasfabriek. Dat was ik inderdaad vergeten te vermelden in mijn bericht, maar ook daar ben ik geweest. Heb nog een foto gemaakt van de plaquette die daar hangt.

Is het toevallig één van deze 2 huisjes: Langegracht - erfgoedleiden.nl?

avatar van dutch2.0
the Cheshire cat schreef:

Is het toevallig één van deze 2 huisjes: Langegracht - erfgoedleiden.nl?
Yup, het is dat kleine witte huisje op de hoek. Achter alles wat zich daar binnenin bevond kon je het verkleinwoordje 'je' plakken. Woonkamertje, keukentje, badkamertje, zoldertje (diende als slaapkamertje). Er was nauwelijks plaats voor een eetafeltje, bankje of normale stoeltjes. Klaverjassen deden we aan het barretje, dat (voor zover ik me kan herinneren) ook dienstdeed als eettafeltje. En maar zeggen dat vroeger alles beter was

avatar van the Cheshire cat
4,5
Ongelooflijk, het is echt een piepklein dingetje..

(en eeuwig zonde dat ze het hebben gesloopt )

avatar van the Cheshire cat
4,5
the Cheshire cat schreef:
Op dat moment waren er al twee van haar kinderen overleden, van de zes kinderen die na haar huwelijk geboren werden, stierven er vier. Volgens Van Leyden is het aannemelijk, hoewel geen bewezen feit, dat ze haar reeks misdaden is begonnen met het vergiftigen van haar eigen kinderen. Ingrid Moerman, schrijfster van dat andere boek over Goeie Mie "Gif als Goede Gave" lijkt dat uiterst onwaarschijnlijk en zijn haar kinderen gestorven aan de gevolgen van cholera. Er heerste in 1866 een cholera-epidemie. Ik ben geneigd om mij aan de zijde te scharen van Van Leyden. De symptomen van een arsenicumvergiftiging lijken sterk op die van cholera.

Wat dit stukje betreft ben ik toch van mening veranderd, wat ik trouwens al vrij snel was na het plaatsen van de recensie, maar toen kon ik het niet meer aanpassen. Misschien heeft Moerman inderdaad gelijk en heeft Swanenburg haar kinderen niet vermoord, maar zijn ze 'gewoon' overleden aan cholera. Het zou kunnen dat haar vergiftigingsdrang zich pas op latere leeftijd, zo rond haar veertigste, manifesteerde.
Moerman gelooft ook dat het Goeie Mie aanvankelijk te doen was om het geld
Hierin verschil ik echter nog steeds van mening.

Maria Swanenburg overleed in 1915 op 75-jarige leeftijd in de vrouwengevangenis van Gorinchem waar zij werd begraven op de Katholieke begraafplaats.

Dat was ik dus ook nog vergeten te vertellen, dat ik kort na Leiden ook op deze begraafplaats ben geweest. Had het nummer van Swanenburgs graf op het internet opgezocht en onthouden, maar eenmaal daar aangekomen zag ik dat de nummers niet overeenkwamen en moest ik dus op eigen houtje gaan zoeken.
Ik weet nog dat er die dag een harde wind stond en dat alles er heel spookachtig uitzag door de vervaarlijk waaiende bomen. Ik denk dat ik wel zo'n twee uur heb lopen zoeken, van een foto had ik begrepen dat het een klein graf betrof, beetje weggemoffeld zo, maar na zo'n vier keer dezelfde ronde te hebben gelopen, zonder resultaat, op een tamelijk grote begraafplaats, hield ik het voor gezien en mijn hond had er trouwens ook schoon genoeg van. Die waaide telkens bijna weg.
Pas veel later ontdekte ik dat er helemaal geen grafsteen is, enkel een paaltje in de grond met een nummer erop.
De vrouwengevangenis aan de Keizerstraat waar Swanenburg dertig jaar van haar leven heeft vastgezeten is overigens in zijn geheel weg, daar staat nu een fantasieloos appartementencomplex.

Gast
geplaatst: vandaag om 08:04 uur

geplaatst: vandaag om 08:04 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.