The Underground Railroad - Colson Whitehead (2016)

Shortlist National Book Award for fiction 2016

Erfzondes revisited – De Groene Amsterdammer

Winnaar van de National Book Award voor fictie 2016.

Deze en de andere boeken die Obama aanraadde in een interview op CNN (een jaarlijkse traditie)

KLIK


Ik krijg al koude rillingen als ik eraan denk hoe dit jaarlijks gesprek over boeken er volgend jaar gaat uitzien ....

Het boek is anders dan ik op basis van de beschrijving verwacht had. ik had een spannende kat en muis achtervolging door de Verenigde Staten verwacht en dat is het niet. Het speelt zich eigenlijk maar in 5 staten af. Neemt niet weg dat het een indrukwekkend verhaal is over de gruwelen der slavernij en dat het een weergave is van één van de vele zwarte hoofdstukken uit de geschiedenis van de VS.
De zuidelijke staten kunnen de vergelijking met Nazi Duitsland gemakkelijk doorstaan. Met name het hoofdstuk North Carolina zou zomaar over joden kunnen gaan ipv over slaven.

Het boek bestaat uit vijf lange hoofdstukken die in een bepaalde staat (letterlijk en figuurlijk) spelen met in de hoofdrol een slavin die probeert te ontsnappen.
Daar tussendoor zitten kortere hoofdstukken die handelen over een bepaald personage, de oma van de slavin, de slavenjager, een arts, een vrouw wiens man voor de ondergrondse spoorweg werkt, de man met wie het hoofdpersoon vlucht en haar moeder geven per hoofdstuk meer informatie en achtergrond over wat er eerder in het verhaal gebeurd is.

Een boek over slavernij kan niet anders dan gruwelijk zijn, niet voor niks maakte ik de vergelijking met de nazi's en ik denk dat de slavenhouders en hun sympathisanten misschien nog wel gruwelijker waren dan de nazi's. Maar Colson Whitehead stipt ook die andere schande nog aan, de indianenmoord. De aarde in de VS is verzadigd door bloed. De VS komt er niet echt goed vanaf en dat is gezien de barbaarse bloeddorst en tirannie van een deel van de pioniers ook niet meer dan logisch.

Het leven van een slaaf, de angst op de vlucht en de hoop op een beter leven vormen de ruggengraat van dit boek. Het hoofdstuk waarin alles even koek en ei is is eigenlijk het minste, het verhaal gaat dan wat kabbelen, maar ook dat eindigt weer bloederig en dan gaat het weer los. Een beurtelings spannend en onthutsend boek vol evil personages over een inktzwarte gruwelperiode van de VS, believe the hype en zeker de moeite waard om te lezen.

Bedankt voor je heldere recensie Abubakari.! Op basis daarvan sla ik dit boek voorlopig even over... Na Batavia en Al die tijd de duivel trek ik even geen ellende meer. ?

Ik had erg naar dit boek uitgekeken. Maar uiteindelijk viel het een beetje tegen. Belangrijkste bezwaar is dat het verhaal niet echt 'doorloopt', maar in horten en stoten wordt verteld. Elk hoofdstuk duurt het een paar pagina's voordat je goed en wel begrijpt in welke situatie de hoofdpersoon zich bevindt. Dat is vanuit literair oogpunt wellicht knap, maar leuk is het niet.

Eens met Jasper, alleen op eind is de wisseling van vertelpersoon mooi gedaan. Er zitten wel een paar hele sterke stukken tussen, die ontzettend blijven hangen. Deed me wat dat betreft erg aan de Painted Bird denken.

Ik deel Jaspers mening dat het verhaal met horten en stoten wordt verteld en dat het soms even duurt voordat je er weer in het verhaal zit. Desondanks een indrukwekkend verhaal, waarin hoop en wanhoop van het een op het andere moment kan worden afgewisseld.

Het leven op de plantage is zwaar. Op een gegeven moment is er een man die ontsnapt en wordt gepakt door de vele ‘negervangers’ die in actie komen als bekend wordt dat iemand is weggelopen. Hij wordt een paar dagen lang gemarteld voor de ogen van de andere slaven. Het is gruwelijk om te lezen. Hier zag ik tegenop: het beeld blijft dagenlang in mijn hoofd hangen. Toch komen de emoties van Cora niet helemaal uit de verf. Colson Whitehead kiest duidelijk voor het principe van show, don’t tell en soms moet ik mezelf eraan herinneren hoe erg het is, ook al is Cora gewend aan dit leven.

The underground railroad – Colson Whitehead | Lalagè leest - lalageleest.nl

Het eerste deel van dit boek las als een (ondergrondse) trein. Heel spannend, het moment van ontsnappen van de ellende op de katoenplantage en de achtervolging die volgt. Het 2e deel van dit boek zakte qua spanning in elkaar. Het bleef echter leesbaar, omdat het hier gaat om een heel fascinerende fase in de (bij vlagen inktzwarte) Amerikaanse geschiedenis.

Wat hebben mensen andere mensen toch veel onrecht aangedaan. Onvoorstelbaar vanuit mijn veilige plekje in Nederland.

Ik ben erg onder de indruk van de inhoud van het verhaal, maar qua compositie schortte er voor mij wel wat aan. Het verhaal van Cora leest als een avonturenroman, een zeer ellendige weliswaar. Aan de hand van de verschillende plekken en de verschillende gezelschappen waar Cora terechtkomt schetst Whitehead op indringende wijze het Amerika van toen slavernij nog heel erg in de mode was. Niet zelden keerde mijn maag om bij de zoveelste verschrikkelijke beschrijving van marteling of uiting van racisme.

Het verhaal over Cora wordt nogal eens onderbroken door korte hoofdstukken waarin we door de ogen van iemand anders dan Cora kijken. Ik vond deze hoofdstukken weinig toevoegen en vond dat ze de fijne flow van het boek op irritante wijze onderbraken. Als geheel komt de roman daarom af en toe wat rommelig over. Al moet ik wel zeggen dat ik door een van die hoofdstukjes (die over Mabel aan het einde van het boek) ontroerd werd, wetende wat er zich allemaal in die honderden pagina's daarvoor heeft afgespeeld.

Sowieso vond ik het einde, na een wat minder interessante fase van het boek, redelijk verpletterend en echt een heel mooie conclusie van het boek, met aan de ene kant de diepe wonden en aan de andere kant de hoop. Ja, het verhaal zelf heeft me zeker wel geraakt, maar het is jammer dat die onnodige onderbrekingen het geheel wat verstoorden.

Deze kunnen we niet laten liggen, toch? Even binnenkoppen, wacht even, hier komt ‘ie: een boek dat leest als een trein, juist!

Whitehead springt behoorlijk zuinig om met personages, met de structuur van zijn compositie en met de onderliggende psychologie, waarmee ik bedoel: de lezer ziet het zich allemaal heel netjes ontvouwen, geen woord of uitweiding te veel, elk hoofdstukje schoon op z'n plaats. Is dat de literatuur zoals we haar willen – een strijkertje hier, een intermezzo ginder, een genadeloos crescendo aan het slot? Of voelt dat toch een beetje gefabriceerd aan, te veel kunst uit het laboratorium in plaats van uit het hart? Ik vraag, beweer niets!

Het karakter van een avonturenroman voor een breed (jong?) publiek, waarin bepaalde personages (Rigdeway) op het onwaarschijnlijke af keer op keer ten tonele verschijnen. De beknopte en soms wat houterig vertaalde stijl die erg filmisch aandoet, kortom waarin de handeling meer dan verinnerlijking centraal wordt gesteld. Het portret van een Amerika met een pikzwarte moraal, gekenschetst aan de hand van latent en minder latent racisme zoals het zich in verschillende staten uit. Met tussendoor enkele witte verstrooiingen, mogelijks om niet verweten te kunnen worden eenzijdig een zwart perspectief te hebben gekozen? Ben ik de enige die – ondanks het vakmanschap – de indruk heb dat Whitehead soms doorzichtig te werk gaat? Of is dit schandalig streng voor ocharme een lezer die nooit zelf de pen heeft gevoerd?

Netjes afgerond, vlot verteld, met meerdere emotionele mokerslagen aan het slot…wat is het probleem dan? Welnu, ‘De ondergrondse spoorweg’ lijkt haast een "te perfect” boek, dat hier en daar doet verlangen naar meer weerstand, meer psychologische complexiteit, meer ideeën, kortom meer literatuur en minder cinema, zoiets? Enfin, tegelijk is het een ontzettend belangrijk boek. Meer nog: het zou verplichte kost moeten zijn in vele delen van de wereld, niet in het minst daar waar racisme nog steeds open en bloot kan en mag bestaan – althans de moord op George Floyd doet zoiets vermoeden...

3,25*

Ik heb het boek niet gelezen, maar herken wat je beschrijft wel, dus veel dank daarvoor (nu kan ik het boek met een nog geruster hart dan ik al had links laten liggen).

Erg sterk hoe Colson Whitehead hyperrealistische gruwelen combineert met magisch-realistische lyriek. Het geeft 'The Underground Railroad' (2016) een metaforische lading over de verwantschap tussen vroegmoderne industrialisering en de slavernij. Hoe de Amerikaanse droom gebouwd is op het vergoten bloed van tot slaaf gemaakten; een nalatenschap die zowel imposant groots is als onbevattelijk gruwelijk. Elke keer dat protagoniste Cora zich realiseert wat er van haar is afgepakt en hoe weinig kansen zij heeft om haar lot te keren, komt haar existentiële onvrijheid opnieuw als een mokerslag binnen. De roman volgt dan ook haar groeiende bewustzijn van iemand die hoe meer kennis zij vergaart, hoe meer zicht zij krijgt op een ongelijke positie in alle facetten van haar bestaan. Waar gewoon je vrije zelf zijn politiek wordt en witte mensen zich liever bezighouden met een protofascistisch klik- en opsporingssysteem dan met universele rechten. Ook knap hoe Whitehead 'subtielere' vormen van rassenongelijkheid aankaart door lacunes te tonen in zogenaamde vrije staten. Of plekken waar Cora verraderlijk proeft aan bewegingsvrijheid, terwijl ze tegelijkertijd nooit ontkomt aan onderhuidse vormen van onderdrukking als misrepresentatie of eugenetica. 'The Underground Railroad' (2016) is zo'n historische roman die dat verleden dichtbij brengt en vooral veel vertelt over onopgeloste contemporaine issues.

De fantastische gedachte van een ondergronds tunnelstelsel waar van de slavernij ontsnapte mannen en vrouwen met treintjes naar vrijere gebieden reizen is wat mij betreft een welkome toevoeging op de verder zeer realistische insteek. Het tilt de roman uit boven het al te documentaire, naar een meer beschouwend verhaal over de moeilijke weg naar verlossing van een gruwelijk systeem door een samenleving als geheel.

Dat woord ‘samen’, als de sleutel naar de oplossing, loopt wel als een rode draad door de roman. Meest markant verbeeld dus door de ondergrondse, een monumentaal resultaat van inspanning door velen, zwart en wit. Tegelijk fragiel en continue onder druk ook, verbeeldend dat de strijd voor vrijheid doorlopend en over de hele linie gevoerd moet blijven worden.

Zoals Whitehead slavernij verbeeldt, is verbinding tussen mensen het eerste dat in dit systeem verdwijnt. In slavernij kan het dus zomaar zijn dat een moeder haar kind verlaat, mensen gemarteld en gedood worden zonder dat het tot een opstand komt, is het kortom: ieder voor zich. De lange, lange weg die Cora aflegt na haar ontsnapping van de plantage, wordt gekleurd door het steeds weer aangaan van connecties met mensen. Dat kan haar vooruit helpen, maar steeds weer brengt het ook risico’s met zich mee. Niettemin is het de enige uitweg voor haar, de enige manier ook om weer mens te worden. Hetzelfde zou je toch ook voor de bad guy’s in het verhaal kunnen stellen, weinig menselijke loners met wie het zelden goed afloopt.

Whitehead schetst een groots panorama met allerlei verschillende initiatieven tot herschikking van de maatschappij. Educatie speelt een belangrijke rol, maar ook aanpassing van het economische model. Het gaat Whitehead duidelijk niet om het vluchtverhaal van één, maar om het besef dat alleen een samenleving als geheel zichzelf kan bevrijden. Van begin tot einde meeslepend. Misschien niet zo literair uitdagend en krachtig als bijvoorbeeld een Beloved - Toni Morrison (1987) - BoekMeter.nl, maar dat kan ook een smaakverschil zijn.