menu

Wittgenstein's Mistress - David Markson (1988)

Alternatieve titel: Wittgensteins Minnares

mijn stem
4,17 (3)
3 stemmen

Engels
Ideeƫnliteratuur

240 pagina's
Eerste druk: Dalkey Archive, McLean (Verenigde Staten)

In 'Wittgenstein's Mistress' lezen we de schrijfsels van Kate, de laatste persoon op aarde. In aforistische zinnen schrijft ze telkens opnieuw over onderwerpen als seks, Wittgenstein, haar menstruatie, het huis dat ze abusievelijk verbrand heeft. De roman onderzoekt hoe het zou zijn om in de wereld te leven die Wittgenstein in zijn Tractatus Logico-Philosophicus beschrijft; en dat is een wereld zonder enige connectie tussen wat dan ook in de wereld.

zoeken in:
5,0
Waan, waanzin of werkelijkheid

David Markson (1927-2010) voltooide in de tachtiger jaren van de vorige eeuw zijn volstrekt unieke boek Wittgenstein's mistress, maar geen enkele uitgever durfde zijn vingers eraan te branden, zodat hij er vierenvijftig langs is geweest in een poging om zijn boek op de markt te krijgen, voordat hij uiteindelijk in 1988 zijn zoektocht eindigde bij Dalkey Archive Press die hij bereid vond om zijn postmodernistische werk uit te geven.

Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat dit boek geschreven is door het enige personage dat de auteur ten tonele brengt. Kate - zo is op de achterflap te lezen, want de oplettende lezer zal maar éénmaal haar naam ontdekken - bevindt zich in een desolate wereld en naar het schijnt is ze het enig overgebleven, levende wezen op aarde. Of de setting een post-apocalyptische, dystopische of sience fiction is, wordt niet meteen duidelijk, maar mysterieus doet het zeker aan. Is er iets met haar aan de hand? Zelf zegt ze; 'Al was ik een groot deel van de tijd behoorlijk geschift natuurlijk.' Ook rijst de vraag hoe betrouwbaar de woorden en beweringen van deze ik-verteller zijn. Aangezien ze een monoloog houdt en helemaal alleen is, is er ook niemand die zegt aan haar woorden te twijfelen. Wat we lezen is dus geheel en al de waarheid van Kate.

Ze heeft een huisje aan het strand gevonden en, omdat niemand haar kan waarnemen, leeft ze geheel zoals ze dat wil. Overal zijn er auto's - met het stuur aan de rechterkant - te vinden waarmee ze de wereld rond is gereden en voornamelijk in musea heeft gewoond, zoals het Louvre, National Gallery, Hermitage, Galleria Borghese, waarbij ze onderweg ook Troje heeft aangedaan. De richting waar de neus van de volgende auto naartoe wees, was leidend voor de richting die ze ging. Ze geeft de indruk gedesoriënteerd te zijn in tijd, aangezien ze zeventien horloges om de beurt af laat gaan en niet precies weet hoelang het geleden is dat ze helemaal alleen over is gebleven. Sp vertelt ze iets over haar leven voor dit leven: ze is gescheiden en heeft een vroeg gestorven zoontje wiens graf ze graag wil bezoeken.

'De zonsondergang van gisteren was een Vincent van Gogh, met wat angst erin.'

Op een typemachine is ze haar gedachten aan het documenteren en ordenen. Lustig strooit ze met feitenkennis over onder andere Homerus' Odyssee, mythologische figuren, kunstenaars, klassieke auteurs en dito muziek en oudheidkundige gebeurtenissen, maar dat klinkt niet altijd even coherent. Ze filosofeert er lustig op los en schrikt er niet voor terug om haar beweringen ook weer te ontkrachten, soms pas na een aantal bladzijden en roept zichzelf direct tot de orde wanneer ze aan het generaliseren is.

Is ze werkelijk alleen of zit ze gevangen in haar eigen hoofd?
Ze schrijft dat ze te maken heeft gehad met depressies en gek was. Is haar wereld letterlijk leeg of zit Kate opgesloten in haar eigen hoofd? Heeft ze misschien last van psychiatrische problematieken? Ze geeft de schijn intelligent te zijn en is universitair geschoold.

'Er is een ruimte. Veel planken hierboven zijn half leeg. Hoewel ik ongetwijfeld, als ik zeg dat ze half leeg zijn, moet zeggen dat ze half vol zijn, aangezien ze vermoedelijk helemaal leeg waren voordat iemand ze voor de helft vulde. Aan de andere kant is het niet onmogelijk dat ze ooit helemaal vol waren en alleen maal half leeg werden toen iemand de helft van de boeken naar de kelder verhuisde. Ik vind de tweede mogelijkheid minder waarschijnlijk dan de eerste, hoewel je haar niet helemaal buiten beschouwing moet laten.'

Volstrekt uniek is Markson's werk zeker te noemen. Het lijkt eerst heel verwarrend en het heeft even tijd nodig om aan de schrijfstijl te wennen, om vervolgens tot de conclusie te komen dat je het begin de door Wittgensteins taalfilosofie geïnspireerde schrijfstijl niet goed hebt opgenomen en begrepen. Het werk is verstoken van hoofdstukken en witregels, en bestaat uit een doorlopende tekst, waarbij elke alinea bestaat uit één zin, of elke zin vertegenwoordigd één alinea. Kate's relaas is een onafgebroken stream of conciousness, waarin ze vloeiend van de ene bewering in de andere glijdt, voortborduurt en filosofeert.

Wittgensteins minnares, voorzien van een uitgebreid nawoord door Lieke Marsman, is een heel rijk boek, vol verwijzingen die ontegenzeglijk niet allemaal opvallen bij een eerste lezing. Daarom is het ook een boek om zeker een tweede kans te geven. Het is geen gemakkelijk werk en het eist behoorlijk de aandacht door het filosofische experimenteren. Slow reading lijkt in dezen het toverwoord, want op de meeste zinnen is het heerlijk kauwen. Kate's gefilosofeer is soms ontroerend en regelmatig heel geestig te noemen. De manier van schrijven maakt het een spannende leeservaring. Wat het zo uniek maakt is dat het in feite een boek is zonder plot: verrassend, bedwelmend, geestig, ontroerend, bijzonder intrigerend, pakkend en vreselijk goed.

Opgenomen in de lenteactie 2020 van Schwob en terecht een moderne klassieker!

David Foster Wallace (1962-2008), hoogleraar Engelse literatuur en filosoof, was idolaat van het werk van Markson en in het bijzonder van Wittgensteins minnares, welke hij tot op de draad heeft ontleed en er een essay over heeft geschreven.

avatar van handsome_devil
3,5
Ik heb veel verschillende filosofische werken gelezen, maar de Tractatus van Wittgenstein is wel het meest ondoorgrondelijke waar ik mee in aanraking gekomen ben. Ik kan er letterlijk niets mee. Zijn woorden krijgen op geen enkele manier vat op me. Ik was dan ook een beetje huiverig voor dit boek, daar ik het omschreven zag als een uitwerking van Wittgensteins eerdergenoemde werk, maar dat bleek volledig onnodig te zijn.

Ja, het is in dezelfde aforistische stijl als de Tractatus geschreven, en ja, er sijpelen wat ideeën van Wittgenstein in door, zoals bijvoorbeeld de gedachte dat de grenzen van de taal ook de grenzen van de wereld zijn, of het idee dat de wereld dat wat het geval is, is. Ook de diskwalificatie van metafysica komt terug, in de zin dat het hoofdpersonage op een gegeven moment aangeeft dat het eigenlijk onmogelijk is om aan de hand van taal iets zinnigs te zeggen over het innerlijk leven, wat dus resulteert in 240 pagina's aan opsommingen van feiten die al dan niet waar zijn.

De thema's van dit werk zijn taal en herinnering, maar ze staan in dienst van het grote thema van dit boek: eenzaamheid. Het hoofdpersonage is alleen in de wereld (of is in ieder geval overtuigd van dat idee) en heeft alleen nog haar (soms foute) herinneringen en taal die haar identiteit omlijnen. Ik heb het gevoel dat dit gegeven op de een of andere manier een uitwerking van de consequenties van Wittgensteins filosofie uit de Tractatus is, maar daar snap ik het werk niet goed genoeg voor dus daar kan ik verder weinig zinnigs over zeggen.

Als ik toch aan wat nattevingerwerkfilosofie zou mogen doen, zou ik zeggen dat de zinnen 'de wereld is alles wat het geval is' en 'je kunt alleen spreken over dat wat het geval is' niet te rijmen vallen met het postmoderne idee dat voor niemand de wereld hetzelfde is, omdat iedereen vanuit een volledig uniek perspectief de wereld beziet. Als je dus vanuit postmodernistische ogen kijkt naar deze zin van Wittgenstein (wat in dit geval logisch is om te doen, aangezien dit boek gezien wordt als een postmoderne roman), is de logische consequentie dat iedereen volstrekt alleen is in de wereld en niet in staat is contact te maken met de ander, omdat ieders wereld en 'dat wat het geval' is voor iedereen compleet anders is.

Maar goed, het boek. Ook al is de stijl compleet anders, het deed me ontzettend denken aan Ducks, Newburyport van Lucy Ellmann. Je krijgt in ieder geval op dezelfde manier een inkijkje in de belevingswereld van een vrouw: een van de hak op de tak springende stream of consciousness waarbij de vrouw in kwestie kaas probeert te maken van de wereld om haar heen (of het gebrek daaraan in het geval van dit boek). Ik moet wel zeggen dat de stijl me hier wat minder lag dan de ontzettend vloeiende stroom woorden die Ducks, Newburyport is. Bovendien had ik op de een of andere manier veel meer affiniteit met de vrouw uit dat boek dan met de vrouw uit Wittgenstein's Mistress, hoewel op papier die laatste stukken interessanter is dan de typisch Amerikaanse huisvrouw uit Ducks, Newburyport.

Desalniettemin heb ik het boek grotendeels met plezier gelezen en zeker het laatste deel, waarin het allemaal lekker meta wordt, tilde het boek voor mij naar een hoger niveau. Er zitten wel een paar taaie stukken in, bijvoorbeeld dat geijl over kunstschilders, maar dat komt nu eenmaal omdat mijn interesse daar niet ligt, in ieder geval niet pagina's lang. Uiteindelijk ben ik toch overwegend positief, niet alleen vanwege de uniciteit van het uitgangspunt en de verdere uitwerking daarvan, maar ook vanwege de indringende stukken over alleen zijn en eenzaamheid. Met dank aan www.schwob.nl waar dit een van de boeken van het kwartaal is. Zonder die site was ik waarschijnlijk nooit op dit boek gestuit.

Gast
geplaatst: vandaag om 16:52 uur

geplaatst: vandaag om 16:52 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.