menu

Hoofden uit de Mist. Over de Moderne Jeugdliteratuur - Sjoerd Kuyper (2004)

mijn stem
geen stemmen

Nederlands
Ideeƫnliteratuur

190 pagina's
Eerste druk: L.J. Veen, Amsterdam (Nederland)

Sjoerd Kuyper windt zich op over recensenten en professoren die de jeugdliteratuur alleen nog maar langs de literaire meetlat leggen. Hij vindt dat er maar één criterium is: kinderen moeten plezier beleven aan boeken. Volgens hem trekken vele collega-schrijvers zich te weinig aan van hun publiek en schrijven ze alleen voor zichzelf. "Kan een timmerman alleen voor zichzelf timmeren? Ik zou niet graag een stoel kopen die een timmerman over zichzelf getimmerd heeft. Misschien is die timmerman wel een kabouter - dan pas ik helemaal niet in die stoel!" luidt zijn commentaar in karakteristieke stijl. Voor dit boek verzamelde Kuyper teksten die hij heeft gepubliceerd in tijdschriften als Literatuur zonder leeftijd, Schrijven en Raster. Hij voegde er een keuze uit zijn brieven aan kinderen toe. Beginnende schrijvers zullen er nuttige adviezen in vinden, want hoewel Kuyper zelf vooral op intuïtie werkt, schrijft hij in zijn voorwoord: "Een vermoeden hoe het moet heb ik wel. Dat wordt steeds sterker. En mijn vermoeden hoe het niet moet steeds grimmiger ... Hoofden uit de mist!"

zoeken in:
Ted Kerkjes
Ofschoon ik dit werkje (nog) niet gelezen heb, ben ik het totaal niet met Kuyper eens. Het klopt in mijn ogen niet. Het zou in ieder geval niet moeten kloppen.
Eerst Kuypers stelling: Kuypers vindt dat recensenten en professoren jeugdliteratuur niet alleen maar langs de literaire meetlat moeten leggen; je moet jeugdliteratuur niet alleen maar beoordelen op literaire eigenschappen. Hij vindt dat er maar één ding belangrijk is, dat maar één ding telt: kinderen moeten plezier beleven aan boeken. Veel schrijvers van jeugdliteratuur trekken zich, volgens de auteur, te weinig aan van "hun doelgroep" en ze schrijven te veel voor zichzelf. In de samenvatting die hierboven te lezen is, gebruikt Kuyper een metafoor. Hij vergelijkt een schrijver met een timmerman en stelt de vraag: " Kan een timmerman alleen voor zichzelf timmeren? Ik zou niet graag een stoel kopen die een timmerman over zichzelf getimmerd heeft. Misschien is die timmerman wel een kabouter - dan pas ik helemaal niet in die stoel!"

Ik ben het hier totaal niet mee eens. Iedere schrijver moet voor voor zichzelf schrijven. Een schrijver moet niet schrijven voor een publiek. Dat vind ik om verschillende redenen: allereerst voor het geluk van de schrijver. Als een schrijver alleen maar voor een publiek schrijft en dus zelf niet volledig achter zijn werk staat, doet hij werk waar hij niet gelukkig van wordt. Wellicht wordt hij indirect wel gelukkig van zijn baan, maar dan vooral met het geld dat het opbrengt. Dit brengt mij meteen bij mijn tweede punt: voor het publiek schrijven is commercieel. Is dat erg? Ja, want het is dan niet geschreven met de intentie om goed werk te maken, maar om veel geld te verdienen en dat gaat ten koste van de oprechtheid van het werk. Tot slot punt drie, misschien wel het allerbelangrijkste punt: schrijven voor een publiek belemmert ontwikkeling in de kunst. Revolutionair werk is nodig voor het verleggen van de grenzen in de kunst. Als die grenzen nooit verlegd werden, zouden we nog altijd tekeningen kerven in grotten, zouden we nog altijd naar gregoriaanse gezangen luisteren, et cetera, et cetera. Natuurlijk stuit vernieuwing onontkoombaar op weerstand. Pionierswerk wordt bijna altijd verfoeit in het begin, neem het werk van de Beatles of Wim T. Schippers. Zo kom je literair ook niet verder als je alleen maar schrijft voor het publiek. Zodoende is het nodig dat een schrijver zich niets aantrekt van het publiek.
Stel je voor dat een schrijver zich voorneemt om boeken voor kinderen te gaan schrijven en niet voor zichzelf. Nee, alléén voor kinderen. Hij zou proberen te gokken wat kinderen goed en mooi vinden, hij zou moeten gokken wat kinderen bezighoudt... Dat zou een behoorlijk geforceerd werk opleveren. Terwijl een goede schrijver schrijft wat hem zèlf bezighoudt. Dat kunnen zaken zijn die ook kinderen bezighouden. (Neem nou Karel Eykman die zijn hele leven al geïntrigeerd is door het fenomeen "verlegenheid". Dit is iets wat dicht bij kinderen staat, wat kinderen herkennen. Daarom zullen die boeken kinderen aanspreken. Het spreekt de kinderen net zoveel aan als de auteur.)
Toon Tellegen zegt dat hij niet zou weten wat kinderen mooi of goed vinden. Hij schrijft voor zichzelf, en blijkbaar spreekt het kinderen ook aan. Echter in het geval van (bijvoorbeeld) Toon Tellegen wordt zijn werk ook erg door volwassenen gewaardeerd. Waarom? Omdat hij schrijft wat hij zelf goed vindt, en het is niet vreemd dat ook anderen volwassenen dit goed vinden. Veel van Tellegens boeken zijn overigens verschenen in zowel een editie voor kinderen, als voor volwassenen. Het enige verschil is de voorkant. Als de boeken van Tellegen gewaardeerd worden door kinderen èn volwassenen, wie bepaalt dan of een boek voor kinderen voor volwassenen is? Meestal bepaalt de uitgeverij dat. Het is echter jammer dat volwassenen hierdoor veel goede boeken missen, omdat ze afgeschrikt worden door de stempel jeugdliteratuur. Ze denken dat dat boek dus niet voor hen bestemt is, terwijl goede (jeugd)literatuur voor iedereen geschikt is. Zoals Peter van den Hoven al stelde: Jeugdliteratuur bestaat niet! Of zoals Jan Blokker die in 1988 voorstelde om het onderscheid tussen kinder- en volwassenenliteratuur maar op te heffen, omdat ‘alle boeken als ze goed zijn gelijkelijk deel uitmaken van wat we literatuur noemen.’ Hier ben ik het helemaal mee eens.
Natuurlijk is het zo dat veel kinderen veel ontgaat. Een boek als Zwart als inkt zit barstensvol referenties naar andere literatuur en naar de bijbel. Verreweg de meeste kinderen zullen deze niet opmerken, omdat ze nog niet zo veel leeservaring hebben, maar dat is niet erg. Kinderen zullen meer voelen dan volledig bevatten. Een goed boek groeit met je mee. Is het niet heerlijk om jaren later een boek uit je jeugd uit de kast te halen om te herlezen om vervolgens tot de ontdekking te komen dat het boek veel meer bevat dan je wist? In het geval van Zwart als inkt is het een mooi sprookje met verschillende lagen. Kinderen lezen het mooie sprookje en later als ze meer ervaring hebben opgedaan lezen ze het mooie sprookje met de verschillende lagen. Hetzelfde geldt voor een kinderserie als Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer?. Toen ik de serie keek toen ik jong was, zag ik het als een spannend, sprookjesachtig verhaal. Nu ik het jaren later terug zie, zie ik pas de symboliek, de briljante taalvondsten, de genialiteit van de liedteksten. Het groeit met je mee en je waardeert het als volwassene zodoende ook, misschien zelfs nog meer dan vroeger. Dat is niet raar, want het is gemaakt door volwassenen die het maakten, omdat ze het zelf óók goed vonden.

Kuyper schreef veel van de stukjes die in dit boek te lezen zijn voor het blad Literatuur zonder leeftijd. De naam van dit tijdschrift verwoordt voor mij prima hoe ik over dit onderwerp denk: literatuur is literatuur en het maakt niet uit door wie het gelezen wordt. Natuurlijk kunnen de meeste kinderen geen boeken voor volwassenen lezen. Dit heeft een puur praktische reden: kinderen hebben minder levenservaring en een kleinere woordenschat. Maar andersom kan het wel.

Kuypers schrijft dat kinderen plezier moeten beleven aan boeken. Waarom moet dit? Je zegt toch ook niet dat volwassenen boeken leuk moeten vinden? Sowieso: waarom het woordje "leuk"? "Leuk" is ontzettend vaag. Een boek kan meer zijn dan leuk. Namelijk "verlichtend" zijn, "ontroerend", "irritant", "onthutsend", "verontrustend"... Als ik Heart of darkness lees, zeg ik toch niet "leuk"? Nee, want dat boek is vooral onthutsend en verontrustend. Niet leuk dus, maar daarom geen minder goed boek. Het belangrijkste is dat een boek "goed" is, en daarom vind ik "goed" ook een beter woord om te hanteren dan "leuk".
Leuke boeken klinken als makkelijke boeken. Boeken waar je geen moeite voor hoeft te doen, boeken zonder literaire pretenties, makkelijk leesvoer, zoals thrillers en detectives of doktersromans. Daar is niets mee. Maar als je alleen dergelijke boeken leest, ben je natuurlijk wel enigszins beperkt, want dat soort boeken zijn weinig verrijkend. Moeten kinderen alleen boeken lezen die makkelijk zijn en boeken waar ze gemakkelijk plezier aan beleven? Veel mensen zullen ja zeggen, omdat ze het belangrijk vinden om kinderen het plezier van lezen te leren, zodat ze later zullen lezen. Hierbij gaan mensen meteen uit van het vooroordeel dat "moeilijkere" boeken meteen saai zijn, terwijl er genoeg voorbeelden binnen de (jeugd)literatuur zijn die het tegendeel bewijzen, als is het natuurlijk een subjectieve kwestie. Als je kinderen de keuze zou geven zouden ze waarschijnlijk alleen maar "leuke" boeken lezen, terwijl de volwassenen eigenlijk zouden moeten zorgen dat kinderen ook de moeilijkere boeken lezen voor de verrijking. Als volwassene lees je toch ook niet alleen maar makkelijke, leuke boeken? Annie M.G. Schmidt kwam eens met de goede metafoor: als je kinderen het eten laat uitzoeken, zullen ze altijd patat kiezen. Het is de taak van de volwassenen om die kinderen wat bijvoeding bij te brengen. Dat is mijns inziens een goede, duidelijke metafoor die nog eens waar is ook.

Daarom ben ik het niet eens met Kuypers stelling.

Kuyper lijkt met dit boek in te haken op de discussie omtrent jeugdliteratuur die vooral in de jaren negentig fel gevoerd werd.

Er zijn veel jeugdschrijvers die aangeven speciaal voor kinderen te schrijven, en dan ook voor kinderen alleen. Paul van Loon, Carry Slee en Francine Oomen zijn voorbeelden van doelgroepschrijvers. Dat zijn ook de schrijvers die veel prijzen van kinderjury's krijgen, maar nooit Griffels en dergelijke. Die schrijvers vinden het vooral belangrijk dat kinderen hun werk goed vinden en ze vinden vaak niet dat je als volwassene hun boeken moet beoordelen. Je mag hun werk dus niet "langs de literaire meetlat leggen".

Gast
geplaatst: vandaag om 06:37 uur

geplaatst: vandaag om 06:37 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.