Az Ellenállás Melankóliája - László Krasznahorkai (1989)

Eindelijk vertaald!
Ook bekend van zijn samenwerking met filmer Bela Tarr (o.a. TheTurin Horse)

Aha, ik dacht de synopsis al te herkennen van Tarrs "Werckmeister Harmonies" Ik houd het liever bij de films, geen tekst die het daarbij kan halen.

*****

Volkskrant recensie

****

NRC recensie

Na het zien van de prachtige film (op 35mm) nu ook het boek aangeschaft.

Mevrouw Pflaum is op een avond onderweg naar huis met een gammel treintje. Ze wordt tijdens de rit te ternauwernood aangerand. Bij aankomst sneeuwt het, blijkt de laatste tram al weg te zijn, valt de straatverlichting plots uit jaagt een bende ongure mannen mevrouw Pflaum de schrik op het lijf. De toon is gezet. De tweede roman van de Hongaar László Krasznahorkai is onheilspellend, duister en grimmig.

De verhaallijn. Een circus duikt plots op in het stadje met als hoofdattractie de grootste walvis ter wereld. Er zou ook een dwerg meereizen met drie ogen. De nacht na de aankomst ontstaan relletjes en lijkt de stad te zijn ingenomen: er wordt brandgesticht, geplunderd en gedood. Sommige mensen ruiken macht, anderen plegen verraad. Sommigen kankeren op de vreemdelingen, anderen zuipen zich te pletter. Wat heeft het circus met dit alles te maken?

‘Ze voelde zich onnoemelijk moe.’ is de kortste zin uit het boek. De auteur schrijft het meanderde proza met erg weinig interpunctie dat we onder andere kennen van de romans van Bohumil Hrabral en António Lobo Antunes. Het bekendste is wellicht de monoloog van Molly Bloom aan het einde van Ulysses. Dergelijk proza stoot mensen vaak af: het is te moeilijk, te complex, te diepgaand, te veel laagjes. Maar overgave aan de taal, zonder alles te willen begrijpen, is wellicht de meest simpele manier om De melancholie van het verzet te lezen.

De afwisselende stijlregisters maken het boek nog sterker. Nu eens een filosofisch traktaat, dan weer een scheldtirade van Thomas Bernhard of een Kafkaëske sfeerzetting. Ook is er een verwijzing naar de madeleines van Proust: een herinnering wordt opgeroepen door het eten van kersen in rum. Het boek is wat mij betreft nu al een klassieker over universele thema’s en menselijk gedrag. Waarom niet meerdere boeken van Krasznahorkai zijn vertaald, is onbegrijpelijk. Zijn eerste roman, die wel naar het Nederlands is vertaald, Satanstango, heb ik reeds gekocht. Ongetwijfeld opnieuw schitterende literatuur.

Wat over de inhoud?

Het hoofdthema van dit boek is "Angst"

Enerzijds de fundamentele angst van de mens voor het onbekende ( hier in de vorm van een circus en de meereizende meute in haar kielzog) en anderzijds de eveneens fundamentele angst om te verliezen wat men verworven heeft, de angst voor verandering maw.

In economisch slechte tijden zijn er meestal een groot aantal individuen in de samenleving die door deze angst verlamd worden maar evengoed zijn er altijd individuen die hieruit garen spinnen ter eer en glorie van zichzelf. Maw de geparalyseerde massa tgo de machtswellusteling die die angst misbruikt.
Het is algemeen geweten, een angstige maatschappij is de ideale voedingsbodem om een coup te plegen. De coupplegers ( Mevr. Eszter) wakkeren eerst zelf de angst nog wat aan, omringen zich met marionetten die hen blindelings volgen (Mr. Harrer) vooraleer toe te slaan. Op zich is dit thema van alle tijden en kent tal van voorbeelden in de geschiedenis. (ook zeer recente trouwens!!)

Wat over de stijl?

Het is al meermaals gezegd, de schrijver schrijft in hele lange meanderende zinnen. Met veel bijzinnen tussen haakjes of liggend streepje, vrijwel geen alinea's, zelfs zo goed als geen hoofdstukken... Dit deed mij vermoeden dat dit proza quasi onleesbaar zou zijn, maar.... niets is minder waar!!!
Ik noem mezelf een beginnend geoefend lezer en ik heb, tot mijn eigen verbazing, moeten vaststellen dat deze stijl nergens storend of moeilijk overkomt.

Wat over het leesplezier?

Het moet gezegd, soms vraagt de schrijver wel een serieuze inspanning van zijn lezers. Sommige, filosofische passages zijn vrij, om niet te zeggen, zeer taai. Ik vond deze passages dan ook best wel moeilijk. Toch weet de schrijver perfect zijn lezer op tijd te ontlasten door af te wisselen met passages die heel erg beeldend en humoristisch zijn. Een genot om te lezen. De openingspassage is er zo ééntje.
De grimmige dreiging van een treincoupé, waar de bekakte, goed van oren en poten voorziene, Mevr Pflaum zich bevindt op weg naar haar veilige appartement, krijgt een zeer humoristisch kantje als de dame in kwestie tot haar verbijstering vaststelt dat haar bh is losgeschoten, met alle gevolgen van dien....
Of de passage waar de matrone Mevr Eszter haar sexy oranje lingerie na een vrijpartij heeft ingewisseld voor een knusse pyama en ze beschreven wordt, liggend op haar bed in al haar glorie, terwijl de muizen onder haar bed rondsnorren.

Héél erg sterk boek dat een beetje doorzettingsvermogen vraagt.

En als laatste, wat een vertaling! Petje af.

En eindelijk zijn dan de gewenste herfstachtige weersomstandigheden aangebroken om dit boek te gaan lezen en mede dankzij de prettige bladspiegel van dit mooi vormgegeven boek, waardoor de ellenlange zinnen van Krasznahorkai makkelijker te verteren zijn, voel ik me onmiddellijk thuis in deze klamme sfeer waar paradoxaal genoeg een zekere warmte vanuit gaat...

Tot mijn verbazing is er geen sprake van enige nattigheid maar extreme kou voor de tijd van het jaar in deze prachtige roman van Krasznahorkai. Ik had dat natuurlijk wel kunnen weten, want ik heb de verfilming van Bela Tarr gezien en net zoals bij Satanstango kwamen bij het lezen de beelden van de film weer voor ogen.
De zinnen zijn in deze roman misschien nog wel langer dan in Satanstango, toch had ik minder moeite om in het verhaal te komen. Het zit allemaal wat overzichtelijker en chronologisch in elkaar. De lengte van de zinnen en de soms ingewikkelde constructie ervan vereist wel een stille omgeving en de nodige concentratie om in het verhaal te komen.
De stijl van Krasznahorkai is een beetje maniëristisch te noemen en de personages zijn soms karikaturaal en daarom wat afstandelijk. Dat deed me het boek af en toe opzij leggen om in Vorst van Thomas Bernhard te lezen (een zo mogelijk nog grotere pessimist dan Krasznahorkai). Bij deze schrijver is alles meer "voelbaar" voor mij.

Krasznahorkai is in de eerste plaats de schrijver van "het verval" en het laatste hoofdstuk van De melancholie van het verzet is fantastisch. Het beschrijft daar tot in detail het vergaan van het lichaam na de dood en na het lezen van deze beschrijving kwam voor mij het hele boek tot leven...

Ik was pas echt onder de indruk toen ik het uit had.

Ben blij je reactie te lezen. Ik was ook onder de indruk en een boek dat blijft 'hangen'. Heel die sfeer, de manier van schrijven. Dat kan ik niet van elk boek zeggen dat ik hoge waarderingen gaf....

Tijdens het lezen moest ik ook alsmaar aan "de gele hesjes" denken.

Misschien is de jachtige sfeer wat me nog het meest zal bijblijven van deze roman. Van het eerste hoofdstuk, als een vrouw lastiggevallen wordt in een trein, tot het laatste hoofdstuk, als doodskistdragers zo voortvarend te werk gaan dat de begrafenisstoet zich moet inhouden niet rennend te volgen. Het slot is inderdaad een waardige afsluiting, als herinnering aan waar elke loop der dingen onvermijdelijk eindigt. De gejaagdheid lijkt te zijn ingegeven door nieuwe ontwikkelingen waar personages zich voor geplaatst zien, die vragen om een transformatie die ze vaak niet in zich zullen hebben. Krasznahorkai houdt die aanstaande omwenteling in het duistere, trekt het in het bizarre, zodat de lezer al net zo’n moeite heeft de situatie te duiden als de personages.

Hij doet dat in lange zinnen die opvallend genoeg juist uitblinken in helderheid. Daarin vind ik Krasznahorkai afwijken van menig berucht soortgenoot. Ik ben er zelfs van overtuigd dat zijn zinconstructies belangrijk bijdragen aan de jachtige sfeer. Ik betrapte me er herhaaldelijk op snel door een zin te razen, in een poging de zin als één geheel te kunnen bevatten. Zodoende voelde ik me als het ware gemanipuleerd sneller te lezen dan ik normaal zou doen. Het ritme is dan ook stuwend; de lengte van de zinnen wordt niet bepaald door eindeloze preciseringen van details zoals je zo vaak ziet, de zinnen zijn als korte opeenvolgende shots die samen een volwaardige scene vormen. Dialogen zouden dit ritme natuurlijk compleet vernielen, maar dat heeft Krasznahorkai geweldig opgelost door vaak alleen de belangrijkste zinsneden als terzijdes in de zinnen te verweven.

In een van de sterkste staaltjes van Krasznahorkai stijl volgt een paginalange beschrijving van een jacht op een vluchtend gezinnetje door een meute losgeslagen mannen; de eindeloze zinnen bieden een haast sadistisch uitstel van het onvermijdelijke, als een droom waarbij vluchters maar niet vooruit komen.

Midden in de winternacht.....

Ik heb hier maar een soort leesproject van gemaakt en die eerste 150 bladzijden wel nog gingen en het zonde was toen te stoppen, anders was ik al eerder gestopt. Ik vond hier echt helemaal niets aan. Grotendeels ligt het echt aan de stijl. Lange meanderende zinnen. Wel echte zinnen, niet zoals Marieke Lucas Rijneveld in Mijn Lieve Gunsteling waar ze allerlei komma's plaatste waar punten horen te staan. Nee echte zinnen met heel veel bijzinnen die je als een geheel moet lezen en doorlopend moet lezen, anders loop je vast. Maar hoe ik ze ook las (ofwel gejaagd, ofwel rustig en elk woord proevend), de taal ging nooit leven. En erger: de inhoud ging (mede daardoor) nooit leven.

Ik ben sowieso niet echt fan van dit soort lange zinnen. Soms, als die vanuit het niets komen zoals in Honderd Jaar Eenzaamheid ergens en ze dan (mede daardoor) naturel aanvoelen. Dat je ineens na een halve pagina langzaam het besef krijgt dat je al een tijdje wacht op een punt. Net als tracking shots in films, prachtig, maar niet als de hele film eruit bestaat. Dan merk je dat men zoekt om maar het een en ander te verlengen waardoor het nep aanvoelt. Ook in dit boek is dat het geval. Te vaak wordt gezocht naar nog meer bijzinnen.

Erger nog is, zoals gezegd, dat de inhoud hierdoor niet gaat leven. De stijl eist te veel de nadruk op. Het eerste hoofdstuk in de trein is nog wel aardig (ook niet meer dan aardig) en de gehaaste leesstijl past daar goed bij, ook het tweede hoofdstuk met wat gedachten over ratten is wel oké. Maar eigenlijk alles daarna vond ik dodelijk saai. Hetgeen gezegd wordt en getoond wordt blijft leeg, de personages boeien niet en het is een grote woordenbrij zonder zeggingskracht. 1,5*.