menu

Identiteit - Paul Verhaeghe (2012)

mijn stem
3,93 (7)
7 stemmen

Nederlands
Sociaal / Ideeƫnliteratuur

272 pagina's
Eerste druk: De Bezige Bij, Antwerpen (België)

Maatschappelijke veranderingen hebben gezorgd voor een veranderd ik-gevoel. Paul Verhaeghe onderzoekt de effecten van dertig jaar neoliberalisme, vrijemarktwerking, privatisering en de relatie tussen de maakbare samenleving en onze identiteit. Wie wij zijn wordt zoals altijd bepaald door de context waarin wij leven. Die context bepaalt op dit moment: Wie geen succes heeft zal ziek zijn. De dwang tot succes en geluk blijkt een keerzijde te hebben: het leidt tot verlies aan zelfbesef, tot desoriëntatie en vertwijfeling. De mens is eenzamer dan ooit. De liefde is moeilijk te bereiken en betekenisvol leven is diepgaand problematisch geworden. Vanuit zijn klinische ervaring als psychotherapeut laat Verhaeghe zien hoezeer de veranderde maatschappij doorwerkt in de hedendaagse individuele psychische problemen. Mensen komen met andere psychische klachten bij de psychiater dan voorheen.

zoeken in:
avatar van Donkerwoud
4,0
Vlammend psychoanalytisch betoog tegen het reductionistische idee dat mensen gevormd worden door brein/genen tegenover de invloed van de maatschappij en sociale constructies. Verhaeghe redeneert via o.a. Freud, Lacan en Foucault dat 'stoornissen' en bijpassende diagnoses voornamelijk producten zijn van de heersende tijdgeest. Wetenschappelijke objectiviteit is volgens de psychoanalyticus een weerlegbare illusie uit lang vervlogen tijden, maar de misvatting dat alles valt te kaderen lijkt meer dan ooit van zich te spreken in de alom vertegenwoordigde invloedssfeer van instanties voor psychische bijstand.

In eerste instantie is het eigen vakgebied van de psychiatrie gekleurd met diagnoses, labeltjes, kaders, juridisch vastgelegde bescherming en impliciete morele oordelen. Om nog maar te zwijgen over de invloed van marktwerking op hoe zorg wordt geordend en gestructureerd. Hetzelfde geldt voor het onderwijs dat én steeds meer de nadruk legt op afwijkende leerlingen, én dat zijn lesprogramma's aanpast aan de grillen van de markt tegenover klassieke opvattingen van Bildung en pedagogische verantwoordelijkheid. Volgens Verhaege worden identiteiten gevormd rond de zwakke basis van psychiatrische wetenschap en onderwijs als onvoldoende ondergrond om menselijk lijden of falen werkelijk een plek te kunnen geven.

Daarnaast zijn alom vertegenwoordigde cultuuruitingen doordrongen van het 'neoliberale' idee dat afwijken iets is wat zelf hersteld kan én moet worden. Succes en falen zijn in handen van het individu. Eigen voorbeeld: neem een Dr Phil die tips en trucs aanbiedt om ons te leren omgaan met rouw, zwaarlijvigheid, incest, echtelijke ruzies en werkeloosheid. Of denk aan reclamespotjes waarin erectiestoornissen of depressies meteen gekoppeld worden aan de mogelijkheid van medicamenten en behandelmethodes. Of neem het klassieke voorbeeld van photoshop waarmee elk vetrolletje weggeretoucheerd is om vooral geen onvolmaaktheid uit te dragen. Identiteiten van huidige generaties en komende generaties worden steeds gevormd rond een stortvloed aan beelden van maakbaarheid als iets wat binnen handbereik ligt. Die maatschappelijke tendensen vinden óók hun weg in hoe de klassieke instituties zich verhouden tot onderwijs, justitie, (psychische) gezondheidszorg, etc

Vervolgens trekt Verhaeghe de invloed van instituties/beeldvorming door naar een kritiek op een maatschappij waarin de wetten en logica van het neoliberalisme doordringen tot hoe nieuwe identiteiten gevormd worden. Nieuwe generaties groeien op met een zelfbewustzijn, geënt op wat Verhaege neoliberale invloed noemt, dat alles maakbaar is en moet zijn, terwijl vele facetten van mensenlevens op losse schroeven zijn komen te staan. Huwelijken houden geen stand in wisselende liefdesrelaties, arbeidsovereenkomsten zijn zelden van lange duur, regels tot een goede opvoeding worden steeds veranderd of aangepast, uitdragers van autoriteit verdwijnen steeds meer naar de achtergrond en worden niet meer serieus genomen door grote groepen schreeuwers. Maakbaarheid is alleszins geen logische denkwijze in een geglobaliseerde westerse wereld waarin existentiële twijfel religie grotendeels heeft ingewisseld zonder waardig alternatief te bieden.

Voor wie de toegankelijke psychotherapeut tot op de letter volgt, dan zijn we als westerse wereld in een soort overdreven bureaucratische dystopie terecht gekomen à la 1984 of Brave New World. Zelfs als slecht geïnformeerde leek lijkt het mij allemaal een tikkeltje too much. Iedereen met enige kennis over de academische wereld weet hoe ontstellend complex kennisvergaring is doorheen de verschillende disciplines en takken van wetenschap. Verhaeghe gooit termen als 'zelfrealisering' en 'neoliberalisme' in een makkelijk behapbare vorm en verbindt die iets te gemakkelijk met grote conclusies. Vaak zijn die bevindingen niet eens zo wereldschokkend nieuw als de retorisch begaafde psychoanalyticus ze zelf neerpent. Oude wijn in nieuwe zakken.

Toch overheerst bij mij het ontzag voor de retorisch begaafde vorm die op een plezierige manier prikkelt en aanzet tot (zelf-) reflectie. Het is geenszins een oppervlakkig of irrelevant werk, maar het lezen ervan behoeft geen specifieke voorkennis van de complexe materie die erin wordt aangesneden. Verhaege weet psychoanalyse te verkopen* als iets wat een duidelijk relevant tegenwicht biedt aan populaire lifestyle wetenschappers als Kris Verburgh (De Voedselzandloper) of Erik Scherder (Laat je hersenen niet zitten). Het compliceert en zet aan tot denken over nut en noodzaak van dingen die wij allemaal om ons heen wel eens ervaren. Dat hij daarbij zelf chargeert is hem vergeven.

*haha, see what I did there!?

avatar van Lalage
3,5
'Identiteit' is een gestructureerd boek. Paul Verhaeghe herhaalt regelmatig belangrijke inzichten uit eerdere hoofdstukken. Hij geeft veel herkenbare voorbeelden uit allerlei werkgebieden, van fabrieken tot de zorg en het onderwijs. Vaak vind ik de observaties scherp.

Het is gemakkelijk om treurig te worden van dit alles. De balans is zoek tussen gelijkheid en verschil, tussen individu en gemeenschap. Pas op de laatste bladzijden heeft Paul Verhaeghe het over hoe we dit zouden kunnen veranderen door ons gedrag, maar concreet wordt het niet.

Identiteit – Paul Verhaeghe | Lalagè leest - lalageleest.nl

Gast
geplaatst: vandaag om 06:27 uur

geplaatst: vandaag om 06:27 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.