Im Westen Nichts Neues - Erich Maria Remarque (1929)

10 mei 1933, maar ook op andere data, vonden door heel Duitsland boekverbrandingen plaats. In Berlijn, op de Opernplatz, het plein dat tegenwoordig Bebelplatz heet, werden de boeken onder luid gejuich van de zeventigduizend aanwezigen in de vlammen geworpen. Een orkest speelde daarbij vaderlandse liederen en alsof het een feest betrof werd er uit volle borst meegezongen.
Het ging om zo'n 20.000 tot 25.000 boeken van 94 verschillende schrijvers, onder meer van Thomas Mann, Franz Kafka, H.G. Wells, maar ook van wetenschappers als Freud en Einstein die niet aan de eisen van de cultuurkamer voldeden; subversieve literatuur, boeken met een 'onduitse geest', wat dat ook moge betekenen. Het verbranden van de boeken werd uitgevoerd door nazistische studenten en voorafgegaan door zogeheten 'vuurspreuken' als 'Tegen klassenstrijd en materialisme, voor volksgemeenschap en een idealistische levenswijze! Ik overhandig de geschriften van Marx en Kautsky aan de vlammen!'

Erich Kästner, schrijver van het populaire kinderboek Emil und die Detektive, was als enige van de Duitse schrijvers aanwezig bij de verbranding van zijn eigen boeken, waaronder de roman Fabian. Toen hij door omstanders werd herkend, zette hij het op een lopen, uit angst gemolesteerd te worden. Toen Joseph Goebbels tegen het einde verscheen om een toespraak te houden was van de boeken niets meer over dan een hoop as. Goebbels was zeer tevreden met de boekverbranding, volgens Kästner vooral omdat de nazi-propagandaminister op een verholen manier wraak kon nemen voor zijn mislukte schrijverscarrière.

Ook dit boek van Erich Maria Remarque ging die dag in 1933 in vlammen op. Het anti-oorlogsboek ging duidelijk in tegen de alom in Duitsland aanwezige nationalistische tijdgeest. In kranten en tijdschriften woedde een ongekend heftige polemiek tussen de voor- en tegenstanders van het boek. Toen op 4 december 1930 de Amerikaanse verfilming van het boek in Berlijn in première ging waren de rapen helemaal gaar natuurlijk. De nationaal-socialisten voelden zich tot op het bot gekwetst over wat men zag als een buitenlandse parodie op het Duitse leger.

Dit prachtige boek heeft me dagen, zo niet weken in de greep gehouden. Stoere taal, eenvoudig verteld, zonder opsmuk, korte duidelijke zinnen, geheel pretentieloos, heel toegankelijk ook; het boek is het rauwe relaas van een jonge soldaat die de oorlog wordt ingestuurd. De verschrikkingen van de oorlog omgezet in kunst; Im Westen nichts Neues is het Guernica van de literatuur.
Wanneer de soldaten het front bereiken is aan de donkere hemel de hel losgebarsten. Remarque beschrijft dit fantastisch:

Daarbovenuit stijgen lichtkogels op, zilveren en rode ballen die uit elkaar spatten en in een regen van witte, groene en rode sterren neerdalen. […] Minutenlang zweven ze voor ze zijn opgebrand. Meteen daarna stijgen er nieuwe op, aan alle kanten, en daartusen dalen de groene, rode en blauwe sterren. […] Soldaat Kat kijkt peinzend naar het front en zegt: 'Prachtig vuurwerk, het moest alleen niet zo gevaarlijk zijn.'

Of gewoon iets heel simpels, bijvoorbeeld wanneer Paul die verlof heeft in zijn geboortestad onder de kastanjes op het terras zit met een glas bier voor zijn neus, wordt zeer beeldend beschreven. De passage die Limelou hier al aanhaalt, met de soldaat die een uiterst langzame en pijnlijke dood sterft, was inderdaad erg heftig. Maar ook het stuk met het zwaargewonde paard, sneed recht door mijn ziel, en wat fijn dat Remarque de dieren niet is vergeten.

Detering loopt vloekend weg: 'Ik zou wel eens willen weten wat die voor schuld hebben.' Even later komt hij weer terug. Zijn stem klinkt opgewonden, bijna plechtig, als hij zegt: 'Ik zal jullie eens wat zeggen: het is een grof schandaal dat ze dieren de oorlog in sturen!'

A Remarqueable piece of Art!

Ik wou dat ik meer kon geven dan een like voor dit bericht. Het leest als een boek.

O, dank u Ercee!

Onwerkelijk, denk je bij jezelf als je dit boek tot je neemt, terwijl Remarques beschrijving juist beelden oproept die de waanzinnige werkelijkheid van oorlogvoering tot de lezer laten doordringen. Het zijn de details die de ervaringen van de hoofdpersoon levensecht doen overkomen. Vooral omdat deze, ondanks zijn ontstane onbegrip voor het gewone en alledaagse, een contrast weet te schetsen tussen de absurde realiteit waarin het front verkeert en de vanzelfsprekende vooroorlogse onwetendheid van de vergane jeugd of de nietsvermoedende burgers in de harmonieuze binnenlanden ten tijde van de oorlog. Zowel gedachteloze emoties als emotieloze gedachten krijgen vorm in dit verhaal, dat geenszins een droog verslag is, maar leest als een deprimerende doch springlevende getuigenis van een van een oorlogs vele onfortuinlijken.

Op de middelbare school heb ik Im Westen nichts Neues gek genoeg nooit gelezen. Deze nalatigheid inhalen door nu alsnog het boek in het Duits te lezen, heb ik 10 bladzijden volgehouden. Toen ben ik maar verder gegaan in het Nederlands.

Geen spijt van gehad. Je weet precies wat je kan verwachten: een hoop narigheid die op een mooie manier is beschreven. Nieuw is het allemaal niet, maar Erich Maria Remarque slaagt er mijns inziens goed in de waanzin en het surrealisme van de loopgravenoorlog, de verwoestende effecten op geest en lichaam, in woorden te vatten.

Ik las dat Remarque na de verschijning van het boek kritiek kreeg omdat de beschreven verschrikkingen en gebeurtenissen 'overdreven' en 'niet realistisch' zouden zijn. Dit soort hoogmoedige en ietwat zure reacties krijgen literatuur en films wel vaker. Die recensenten vergeten voor het gemak dat we te maken hebben met een kunstwerk: fictie die hooguit gebaseerd is op werkelijke gebeurtenissen. Bij mijn weten is kunst geen wetenschap en pretendeert kunst ook niet de werkelijkheid nauwkeurig weer te geven. Kortom, kritiek op Im Westen nichts Neues is elitaire flauwekul van mensen die het niet zo goed begrijpen. Misschien speelt jaloezie een rol bij degenen die het destijds bekritiseerden, gezien het enorme succes.

Mooi boek. 4.5 sterren

https://cdn.bitlanders.com/users/galleries/279932/image4234_fa_rszd.jpg

Met bidden ga je heus niets oplossen. Oorlog blijft bestaan. En ik ben het namelijk ook niet eens met jouw recensie! Het is een oorlogsverhaal en een avonturenverhaal (hoe realistisch het ook is). Dat kan toch plezierig zijn om te lezen. Niet dat je moet bulderen van het lachen ("hahahaha, Kemmerich is dood.."), maar het kan toch vermakelijk zijn? Als je er geen plezier aan hebt, dan stop je toch gewoon met lezen. Niet? #mijnpersoonlijkemening

In het kader van #mijnpersoonlijkemening: leuk boek. Of niet leuk? Naja, vier sterren.

Ergens zo rond het einde vertelt de hoofdpersoon over de steeds sterker wordende tegenstanders en hoe de Duitsers langzaamaan aan het verliezen zijn. Boeiend, want dat is vaak geen blik die je te zien krijgt in oorlogsliteratuur (of -films), vanuit de verliezende kant de verwachte nederlaag beschrijven.

Maar het zegt ook iets anders, dat tegen het einde van die oorlog de materialen anders werden, waar de loopgraven geen antwoord meer op waren. Deze Eerste Wereldoorlog is een loopgravenoorlog geweest en zat zo'n beetje op het einde qua periode dat zo'n oorlog mogelijk was (althans, op grote schaal). Tot diep in de 19e eeuw was het oorloggeschut nog niet vernietigend genoeg dat loopgraven een noodzaak werden, maar rond 1914 nog niet ontwikkeld genoeg om de loopgraven overbodig te waren. Maar met de komst van tanks en de vliegtuigen zou dat al snel wel zo zijn. Had deze oorlog pakweg 15 jaar later gespeeld, dan was de techniek al verder gevorderd. De oorlog zelf versnelt dit proces wel, maar toch.

Ik noemde Paul de hoofdpersoon, maar is hij dat? Is de oorlog an sich niet de grote hoofdpersoon en zijn de soldaten niets meer dan marionetten, is de soldaat Paul niets meer dan de kapstok waarlangs het verhaal wordt opgehangen? Voor de ellende in de loopgraven en de strijdmakkers die bij bosjes vallen. Soms enorm gruwelijk en indringend beschreven, voelbaar voor de lezer.

Ik vond alleen qua emotionele impact het boek soms duidelijk minder. Als roman is dit boek minder geslaagd. Allicht omdat die personages niets meer dan kanonnenvoer zijn geweest, maar hun onderlinge relaties, de kameraadschap, dat alles miste ik hier wel om echt ermee verbonden te raken. Gruwelijk, indringend maar ook wat afstandelijk. Daarom geen absolute topscore. Maar als document zeer sterk en belangrijk. 4,0*.

Ik schoot gisteren bijna in een crisis toen ik de laatste verfilming van dit boek zag. Ik herkende niets terug van het boek, dus ik ging er maar vanuit dat mijn geheugen me in de steek had gelaten. Ik was pas gerustgesteld toen ik de recensies over de film ging lezen, waaruit bleek dat de makers inderdaad weinig van het boek hadden overgelaten, afgezien van de titel, een paar personages en het feit dat het over de Eerste Wereldoorlog gaat.

Verder best een aardige film, van het baggervette oorlogsspektakeltype (bloed op de lens, krakende botten, ontploffingen die pijn doen aan je oren etc). Zeker niet perfect, maar wel met een fijne boodschap (oorlog is stom) en genoeg spektakel om te blijven boeien.

Maar het boek is natuurlijk veel beter .