Wij Slaven van Suriname - Anton de Kom (1934)

Anton de Kom was vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling. Hij leefde van 1898 tot 1945 en was een zoon van een ex-slaaf. Via zijn familie hoorde hij veel verhalen over de slavernij. De Kom werd in de jaren ’30 verbannen uit Suriname en ging toen met zijn gezin in Nederland wonen. Hier kwam hij tijdens de 2e Wereldoorlog terecht bij het verzet. Vermoedelijk werd hij verraden waardoor hij in een Duits concentratiekamp terecht kwam waar hij in april 1945 overleed.

Dit boek begint met beschouwingen van Mitchell Esajas, Tessa Leuwsha en Duco van Oostrum.
Wij slaven van Suriname werd voor het eerst gepubliceerd in 1934. Hierin wordt de Surinaamse geschiedenis beschreven vanuit een antikoloniaal gezichtspunt.

De Kom begint zijn boek met het ontstaan van de slavernij in Zuid-Amerika en Suriname. De rol van de Nederlanders komt uitgebreid aan bod met hierbij de vergelijking naar andere landen die kolonies oprichten. Het boek geeft vele voorbeelden van de verschrikkingen en drama’s die plaatsvonden. Deze worden steeds gedetailleerd beschreven met een goede onderbouwing. Het is merkbaar dat Anton een echte intellectueel is. Anton gaat geen moeilijk onderwerp uit de weg. Zo wordt ook de rol van de slaven/maîtresses beschreven waarbij deze dames (en hun gezin) het hard te verduren kregen van zowel de landeigenaar als zijn jaloerse vrouw. Vol ongeloof lees je hoe de slaven gezien werden. Het was ondenkbaar dat 2 slaven elkaar zagen als man en vrouw waardoor de landeigenaar zijn lusten kon botvieren met wie hij maar wou. Verschrikkelijk!

Het is duidelijk dat Anton veel liefde voelt voor zijn thuisland. Hij beschrijft Suriname en al zijn schoonheden uitgebreid.
Iets beklijvend om te lezen was het feit dat de geschiedenis van Suriname volgens blanken begint bij de ontdekking der wilde kust in 1499. Hoe arrogant dat dit ons beeld is en dat dit beeld ons ook wordt aangeleerd (via het onderwijs).. Nog schrijnender is de beschrijving die de ontdekkingsreiziger maakt van de stammen die hij ontdekt in Suriname; hun bedaardheid, zachtheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid, goedgeefsheid en ondernemingskracht… Eigenschappen waar een prachtige toekomst mee uitgebouwd zou kunnen worden indien er geen misbruik was gemaakt van deze eigenschappen..

Tijdens het lezen krijg ik het gevoel alles te willen aanduiden als “belangrijk”. Dit boek is een verzamelwerk van geschiedenis en feiten die bekend gemaakt dient te worden onder de Westerse (en alle andere) samenleving. Tijd om een juiste geschiedenis weer te geven zodat wij hieruit kunnen leren! Een belangrijk staaltje literatuur dat zeker niet uit het oog verloren mag worden!

Deze stond al langer op mijn lijstje, maar door Jaguarman, waarin veel verwezen wordt naar De Kom en passages uit dit boek, kreeg ik opeens heel veel behoefte hier in te beginnen.

Anton de Kom laat heel duidelijk zien hoe onderdrukking werkt, op welke verschillende niveaus het zich kan manifesteren en hoe ongelooflijk moeilijk het is dit te beëindigen, ook al zijn de onderdrukten toch met zoveel meer dan de onderdrukkers.

Het gaat natuurlijk over de kolonisatie van Suriname en over slavernij, maar De Kom besteedt ook veel aandacht aan de wijze waarop de zwarte mensen onderdrukt bleven, tot lang na het aanschaffen van de slavernij, en eigenlijk ook nog op het moment dat De Kom dit boek schreef (en nu waarschijnlijk nog).

De passages over de slavernij, daar keerde echt mijn maag van om. De Nederlandse plantagehouders deden er alles aan om zo bruut mogelijk te zijn, maar wel op zo'n manier dat het niet ten koste zou gaan van het rendement van de plantages. Lang nadat bijvoorbeeld Frankrijk en Engeland hun methoden aangepast hadden gingen de Nederlanders vrolijk verder met het houden van slaven en het toebrengen van de wreedste lijfstraffen.

Maar ook de manier waarop de Nederlanders om gingen met de zwarte mensen na het afschaffen van de slavernij is vrij walgelijk. Om al het onrecht hier zo in een boek opgesomd te zien worden, ik werd er helemaal naar van. Een erg belangrijk boek waar ik heel veel van geleerd heb.

Het is raar hoe Suriname zo'n groot deel van de Nederlandse geschiedenis uitmaakt terwijl ik er eigenlijk zo weinig van wist. Dat ik er zo weinig van wist dat ik niet eens doorhad dat er zoveel valt te vertellen over Suriname en zijn inwoners. Ik ben blij dat Jaguarman en Wij Slaven van Suriname mijn ogen een beetje geopend hebben.

De Kom besluit terecht dat hij het hier slechts over een deel van het onrecht gehad heeft, dat hij het hier vooral heeft over de materiële armoede van de Surinamers, maar dat hij een dergelijk boek ook over het onderwijs, media en andere instanties waarin de onderdrukking zich manifesteert had kunnen schrijven.

Ik hoop dat een soort van complete geschiedenis van Suriname ooit nog eens geschreven wordt. Ik heb door deze twee boeken in ieder geval heel veel interesse voor de geschiedenis van het land gekregen.

Dit boek bestaat uit drie delen, die elk prachtig beginnen in mooi geschreven beschrijvingen. Maar dat zijn veruit de beste stukken. Verder is dit toch een vrij droge geschiedschrijving waarin De Kom lang niet altijd weet te boeien, zeker niet als het om de Marrons gaat waar hij bladzijden op doorgaat. Interessanter wordt de periode na de slavernij als de vrijgemaakte mensen eigenlijk nog steeds niet vrij kunnen leven. Maar ook daar richt De Kom zich op oninteressante details. 2,5*.

p.s. In het begin staat dat dit boek nogal wat taalgebruik heeft dat heden ten dagen als aanstootgevend wordt gezien maar dat men gekozen heeft de originele tekst te houden. Ik mag toch serieus aannemen dat mensen die thans dit boek erbij pakken toch wel de verstandelijke vermogens hebben om dat te begrijpen?

Inderdaad een belangrijk boek. Los van alles wat er in staat moest ik denken aan onze herdenkingen aan de 2e wereldoorlog. Altijd indrukwekkend, met mooie speeches. En terecht. Maar dat wij als natie in het verleden ook zeer discutabele acties hebben ondernomen zou je vandaag de dag bijna vergeten. Relatief gezien vlak voor de inktzwarte tijd van de 2e wereldoorlog, waren de Nederlanders net zo bruut, zo niet bruter, dan de Duitsers destijds.

Dit boek verhaalt ook over enkele ongelofelijk dappere Surinaamse mannen en vrouwen, maar toch ook wel Nederlanders die probeerden op te staan tegen het onrecht. Veelal met weinig tot geen resultaat vanwege de vele tegenwerking. In het ergste geval resultateerde deze bijna onmenselijke moed zelfs in een gruweldood.

Hier en daar wat droog wellicht, maar alleen al het stilstaan bij wat je nou eigenlijk leest en het in gedachten eren van de vele slachtoffers uit die tijd, maakt dit boek meer dan de moeite waard.

Tekenend wel. Via boeken, films en muziek heb ik heel wat meegekregen over de slavernij in Amerika en de systematische onderdrukking die nog altijd doorwerkt in de maatschappij. Maar het slavernijverleden binnen onze vaderlandse geschiedenis is een totale blinde vlek voor me gebleven. Wij slaven van Suriname brengt daar enigszins verandering in. Net als al die Amerikaanse vertellingen gebeurt dat vanuit het perspectief van de slachtoffers, geeft het gezicht aan de individuen die machteloos ten onder gingen in een misdadig systeem van geweld en onderdrukking. De geschiedenis wordt weliswaar feitelijk weergegeven, maar met een activistische toon waarmee De Kom de onwetende lezer tracht op te schudden. Daarbij waagt De Kom zich soms aan bredere bespiegelingen over geschiedenis. Zo stelt hij niet ten onrechte dat elke zogenaamde beschaving gebouwd is op onderdrukking, wat je doet afvragen wat beschaving dan helemaal is.

Het taalgebruik is erg ouderwets, wat het helaas minder laagdrempelig maakt voor nieuwe generaties lezers. Woorden zijn inmiddels uit ons vocabulaire geraakt, of van betekenis veranderd. Wat moet een lezer denken van een gouverneur die niet bereikbaar is omdat hij ‘ongesteld’ is? In zekere zin wordt het daarmee een boek van zijn tijd, wat spijtig is, omdat het nog altijd een belangrijk verhaal is dat verteld moet worden. Anderzijds tilt de eloquentie van De Kom het uit boven een informatieve geschiedenisles. De schoonheid van zijn zinnen contrasteren met de gruwelen waarover hij vertelt, zoals de pracht van het land moeilijk te verenigen is met de misdaden die er plaatsvonden.

De Nederlandse koopmansmoraal van exploitatie, wanbeleid en nodeloos hardvochtige afstraffingen wanneer de verworvenheden afgepakt lijken te worden. De angst dat de kip met de gouden eieren wordt geslacht belangrijker dan menselijkheid of Suriname opbouwen voor komende generaties. In 'Wij slaven van Suriname' (1934) combineert Anton de Kom gedegen systeemkritiek op koloniale praktijken met literaire bespiegelingen over een Surinaams wij-gevoel. Het resultaat is een indringend pamflet waarin De Kom extreem beeldend de verschrikkingen uit het koloniale verleden tot leven brengt en de lijn doortrekt naar hoe het kolonialisme terugkomt in oneerlijke handelspraktijken en scheve arbeidsverhoudingen. Toegegeven: als geschiedenisles is het interessanter dan als actuele maatschappijkritiek, want naar het einde toe begint het werk ietwat te duizelen door de eindeloze rekensommen en gedateerde verwijzingen naar politieke kwesties. Toch blijft me het meest bij van 'Wij slaven van Suriname' (1934) hoe De Kom met zijn bloemrijke metaforen vooral de schoonheid vastlegt van Suriname in al haar facetten. Zoals de liefdevolle natuurbeschrijvingen of de spannende geschiedenissen van antikoloniale verzetshelden als de Marrons. Het is eeuwig zonde dat de man ons te vroeg is ontnomen en hij nooit meer de kans heeft gekregen om te werken aan een volledige fictieroman.