Hiob: Roman eines Einfachen Mannes - Joseph Roth (1930)

Roth is een geweldige verteller. Meteen vanaf de eerste zinnen wordt je in schitterende eenvoud bij de hand genomen om het leven van de hoofdpersoon in te duiken. Meteen ook voel je de warmte en de bitterheid die gepasrd gaan met zijn bescheiden, goedgelovige karakter. Roth doet dat op een hele mooie manier.

Het is vooral de manier waarop Roth in weinig woorden veel kan zeggen wat indruk maakt.

Mendel, het hoofdpersonage, heeft het in het boek niet gemakkelijk. Hij zoekt bijna noodgedwongen zijn heil in Amerika. Zijn geloof wordt op de proef gesteld. Het boek geeft een doorkijkje in het leven van die tijd, de tijd van het opbloeiende Amerika ('het nieuwe beloofde land') en de eerste wereldoorlog.

Eigenlijk is Job niet echt mijn type roman. Hoofdpersoon Mendel Singer staat model voor een bepaald soort man, via hem beschrijft Joseph Roth een verdwenen generatie. Met als onderliggende structuur het verhaal uit het bijbelboek Job. Hij doet dat in een semi-poetische stijl, die mooi is maar niet wat je noemt natuurlijk. Al met al komt het wat geconstrueerd over. Maar vanaf dat het verhaal zich verplaatst naar Amerika valt alles op zijn plaats. 80 pagina's waarin het heerlijke zinsritme van Roth en de intensiteit van de thematiek prachtig samensmelten. Eigenlijk is de stijl zo dwingend dat hoe korter het boek zou duren, en dit zeg ik niet vaak, des te beter het zou zijn. Heel fraai.

Dit boek had ik graag goed gevonden, maar ik kwam er maar niet in. Ik vond de sfeer te naargeestig en de sobere stijl, die wel goed erbij past, ligt mij niet helemaal. Ik vond het al met al een vrij afstandelijk werk. Eenmaal halverwege, in Amerika, komt er wat licht in het verhaal en wordt het leuker. Maar die benauwde sfeer blijft. En aan het eind vroeg ik me vooral af wat Roth nu wilde zeggen. Iets over geloof in God? Pas aan het eind van het boek komt dat een beetje naar voren en lijkt Roth die kant op te sturen, maar tot die tijd is dat nauwelijks een thema. 2,0*.

Van sommige (zeldzame!) romans gaat een onwerkelijke, hypnotiserende kracht uit – niet alleen om wat er geschreven staat, maar ook om wat de auteur naliet te schrijven. ‘Job’ is verpletterend precies omdat Joseph Roth niet te veel heeft willen zeggen. Het vertelritme, de tegelijk dichterlijke én directe impact van de taal, en uiteraard de hemeltergende noodlottigheid van de plot, die op mythische (of Bijbelse, zo u wil) wijze richting een hartroerende ontknoping dendert: er valt geen speld tussen te krijgen, of – met een nog meer schaamteloze boutade – er staat geen woord te veel.

Roth zuigt zijn lezers in dit vreemdsoortige en toch al te herkenbare narratief, over een mens in conflict met wat hem overstijgt: God. Of het leven zelf, voor wie meer profaan wil lezen. Bezien in zijn tijd is het een studie naar het vermogen tot religie, doch vandaag een tijdloos document over hoe het bestaan aan te gaan: vanuit het passieve doch door het geloof aangestuurde determinisme zoals dat van Mendel Singer, dan wel vanuit de onwrikbare overtuiging dat de existentie maakbaar is, zoals diegenen die overzees het mooie weer maken.

Moraliseren doet Roth niet, hij vertelt – precies wat een machtig schrijver doen moet. Indrukwekkend, ja, in zijn kleinigheid.

3,75*