Purity - Jonathan Franzen (2015)

Zuiverheid is een grootse, ontzagwekkende roman over identiteit, afstamming, liefde en seksualiteit, maar vooral over geheimen: van de intieme geheimen binnen een familie tot de levensgevaarlijke geheimen van kapitalistische multinationals en de hele westerse maatschappij. Franzens fabelachtige pen en de mythische structuur van zijn nieuwe roman maken. Zuiverheid tot de belangrijkste Amerikaanse roman van 2015 (Prometheus)

Ik heb zo'n 15 pagina's in de New Yorker hiervan gelezen, en het was ronduit slecht.

****

Recensie: Jonathan Franzen verkent de krochten van het internet met 'Zuiverheid' | Boekenrecensie | De Morgen - demorgen.be: Inloggen noodzakelijk


***1/2(op 4)

Jonathan Franzen - Zuiverheid - Humo: The Wild Site: Inloggen noodzakelijk

****

NRC recensie


*****

Volkskrant recensie: Beperkt beschikbaar in tijd

En als laatste toch een andere klok:

Volgens De Standaard de Letteren

***

Te weinig kleur en een te zwaar opgezette plot, al blijft Franzen bij momenten zijn meesterschap tonen

Ik wil dat Jonathan Franzen een vogel wordt, en dat een betere schrijver dan over zijn gedrag schrijft. Helaas zal dit nooit gebeuren.

Eerst maar eens een terugblik.

Zo'n vijf jaar geleden las ik binnen een paar maanden twee hooggeprezen Amerikaanse romans: Jonathan Franzen's Freedom en Jennifer Egan's A Visit from the Goon Squad. Van beide boeken heb ik volop genoten, al vond ik Egan's werk net iets beter. Maar nu het vreemde: Van A Visit from the Goon Squad herinner ik me zo goed als alles. Ik krijg nog steeds de rillingen als ik terugdenk aan de getroebleerde kleptomane, aan het woestijnmeisje van de Powerpointpresentatie, aan de oom op zoek naar zijn nichtje in Italie, aan de muzikant met zijn vis als glibberig zoenoffer, en aan nog veel meer. Maar van Freedom... herinner ik me helemaal niks.

Na het lezen van Purity begrijp ik dat dit boek hetzelfde lot gaat treffen. Purity is prima geschreven, het plot zit goed in elkaar, de personages zijn de moeite waard en er worden boeiende dingen gezegd over internet, liefde en idealen. Maar toch... je hebt steeds het idee dat Franzen veel te veel wil met deze roman en juist daarom in goede bedoelingen blijft steken. Zijn boodschap (als hij die al heeft) wordt nooit duidelijk, de liefdegeschiedenis van Pip's vader en moeder had de helft minder gemogen en er worden regelmatig verhaaltjes begonnen die nooit worden afgemaakt. En wat zijn er toch een hoop personages.

Het is uiteindelijk Pip, onze onverschrokken heldin zelve, die dit boek overeind houdt. Met haar humor, onbeholpen acties en vriendelijk karakter, krijgt ze de lezer mee tot op het eind. Maar dan blijft het wat mij betreft jammer dat dit niet gewoon een boek is over Pip maar een boek over zo ontzettend veel. Dus uiteindelijk over zo ontzettend weinig. Maar een ding weet ik zeker: over vijf jaar herinner ik me er helemaal niks meer van.

Ik kan niets anders zeggen dan dat dit één van de beste romans is die ik in de afgelopen jaren heb gelezen.

Om eerst even op het bovenstaande van dutch2.0 te reageren: ik heb de roman van Egan niet gelezen, dus die vergelijking kan ik niet maken. 'Freedom' heb ik wel gelezen: daar was ik behoorlijk van onder de indruk. De karakters en de plot ben ik niet vergeten, zoals dutch2.0 beschrijft. Ik was er enorm van onder de indruk. Van de karakters en de plot van 'Purity' ben ik nog veel meer onder de indruk.

Wat maakt 'Purity' zo goed?

Allereerst is er de vloeiende verteltrant van Franzen. Lange 'hoofdstukken' in delen die bijna romans op zich zijn. Vloeiend gaat Franzen van de ene situatie naar de andere, zonder daarbij een witregel te gebruiken. Allereerst ben je bang dat dit het lezen moeilijker zal maken, maar dat blijkt niet het geval. Als een goeie cabaretier, die via vele zijwegen toch weer bij die ene kernsituatie terechtkomt, zo lukt het Franzen steeds weer de rode lijn vast te houden.

Ten tweede is de thematiek boeiend en in het huidige tijdsgewricht belangrijk te noemen. In feite gaat het om geheimen in een tijd van volledige openheid. Openheid die dus niet altijd zuiverheid is. Het gaat om openheid tegenover journalistieke waarheidsvinding. Over privacy in het informatietijdperk. Over de gevangenis die het Internet is en niet de idealistische vrijheid die velen er in zien. De link die wordt gelegd met de DDR is dan ook treffend.

Het allerbelangrijkste, waardoor dit boek misschien wel (even paar daagjes bedenktijd) mijn top 10 gaat bestormen, zijn de enorm gelaagde karakters. Pip Tyler is vanwege haar cynisme en haar onvermogen tot het aangaan van relaties een boeiend figuur. Anabel Laird is fascinerend (het deel van haar relatie met Tom Aberant is misselijkmakend goed geschreven) en uniek. Andreas Wolf is enerzijds afstotend, anderzijds mateloos intrigerend. Die vele personages die dutch2.0 aanhaalt, vind ik een meerwaarde. Het geeft de complexiteit van de werkelijkheid weer. Zo is het journalistieke onderzoek dat Leila wijdt aan een vermiste kernkop op zich al een boeiend verhaal, met al personages die daarbij betrokken zijn. Ik vind het bijzonder dat je, ondanks dat je weet dat het een 'subplot' is, toch gebiologeerd raakt door deze 'zijweg'.
Het knappe is dat bijna elk personage een echt karakter wordt door Franzens pen.

Een 4,5 lijkt me een passend oordeel.

Hans Dorrestijn?

Waarschijnlijk is het al een keer gebeurt en het zal waarschijnlijk tot aan het einde der tijden (als dat bestaat) blijven gebeuren, alleen zullen wij hier in deze setting het waarschijnlijk nooit zien en geloven!

Alles draait om eenzaamheid, mislukkende relaties, doelloosheid, ronddobberen. Dat gebeurt dan in een wereld die door het internet steeds doorzichtiger wordt. Het is allemaal breed opgezet, met veel personages die in ingewikkelde relaties tegenover elkaar staan, elk in zijn eigen cocon en ze zijn bezig met wat soms regelrechte zelfkwelling lijkt. De relatie van Annabel en Tom is bv. verschrikkelijk.
Soms is het zeer indrukwekkend en knap beschreven en het is perfect opgebouwd, maar vreemd genoeg bevalt elk volgende boek van Franzen mij wat minder. Het is wat teveel, erover, overdone… Ik heb het graag gelezen, het boeide me dikwijls, maar op het einde had ik er mijn bekomst van. Laat maar, het is al goed...

Ik heb dat gevoel ook wat je in de laatste zinnen beschrijf, voordat ik ooit een boek van hem heb gelezen. Staat al jarenlang op m'n leeslijst...

Wie zijn slag wil slaan: door een overschot bij de uitgever staat dit boek nu te koop aan 4,5 (!) euro (Nederlands, 'stevige' paperback). Dat werd me vandaag in de Gentse Fnac verteld, toen ik vroeg of die prijs wel klopte

Vandaag eindelijk uitgelezen nadat ik hem in januari voor een prikkie had gekost. De lange hoofdstukken zijn inderdaad romans op zich. Sommige zijn interessanter dan de andere, en hadden wat mij betreft verdiend verder uitgewerkt te worden. Hier en daar wat hak op de tak door deze aanpak. Jammer!

Laat ons niet onnozel doen. Dus eerst en vooral: uiteraard is de vergelijking met ‘The Corrections’ en met ‘Freedom’ onvermijdelijk. Om wat dat betreft meteen duidelijkheid te scheppen: aan zijn twee meest gerenommeerde romans kan Jonathan Franzen met ‘Purity’ niet tippen. Toch gaat ook van dit boek een onwaarschijnlijke aantrekkingskracht uit – en nee, dat woord kies ik niet toevallig. Is het omdat de auteur om de pakweg vijftig bladzijden lustig ingaat op de seksuele betrekkingen die verschillende personages met elkaar aangaan? Want als seks verkoopt, waarom zou ondergetekende dan vrij zijn van de verlokkingen daarvan?

Toch is er meer aan de hand. Dat moet, want net alles wat naar erotiek smaakt, doet in ‘Zuiverheid’ behoorlijk onwerkelijk aan. Mannen die op de meest beangstigende of spannende momenten erecties krijgen: het bestaat, maar voor mij is het geen invoelbare primitieve impuls. Zeker niet eenmaal een van de personages begint te masturberen boven een vers gedolven graf. Niet wat je noemt verheffend, verfijnd proza. Dat Trouw de roman indertijd ‘oversekst’ noemde, lijkt me niet misplaatst.

Het liefst schrijft Franzen echter over onderlinge verhoudingen. Over hoe mensen aan elkaar hangen, elkaar het leven mogelijk doch vooral onmogelijk maken, ondanks of juist omwille van hun wederzijdse affectie. Karakters als Pip, Tom, Anabel, Leila, Katya: ze krijgen gestaag meer en meer diepte, en hoe verder de roman vordert, hoe meer sympathie de lezer kan opbrengen voor hun perspectief op verleden en heden.

Finaal blijft niemand overigens van blaam gevrijwaard: onzuiverheid is des mensen, en hoewel we allen het idee van ons zuivere zelf proberen cultiveren, zijn we bevlekt door wat anderen ons hebben aangedaan (Pip als product van haar jeugd, Leila als beschadigd ex) of door hoe we ons opstellen ten aanzien van onze naasten (Katya als lijdend voorwerp van haar onverzadigbare lust, de wisselwerking tussen Tom en Anabel).

De meer abstracte laag komt doorheen ‘Purity’ minder goed uit de verf, en wel omdat de psyche van het personage die de tweespalt tussen openbaarheid en transparantie versus geheimen en ‘onzuiverheid’ belichaamt zich minder vlot laat lezen. Begrijp me niet verkeerd: de hoofdstukken over Andreas Wolf zijn razend spannend, het beeld van Oost-Duitsland prikkelend en schijnbaar accuraat, alleen zijn ’s mans uitspattingen te extreem (zeker op seksueel vlak, Franzen melkt dit element onnodig uit – op zoek naar sensatie?) en zijn denkbeelden te vaag. Wat de filosofische onderstroom betreft waren ‘The Corrections’ en ‘Freedom’ – althans zo herinner ik het mij – op een aangename manier doorzichtiger, en daardoor juist complexer. Humo sprak dat anno 2015 tegen en noemde het boek “een roman van deze tijd, voor de eeuwigheid”, terwijl De Standaard (voor mij terecht) aanstipt dat Franzen te weinig diep ingaat op het klokkenluidersfenomeen en alles wat daar mee samenhangt.

Maakt dat ‘Zuiverheid’ tot een slecht boek? In geen geval, het is immers maanden geleden dat een roman voor mij zo verslavend werkte. Toegegeven: deze drang komt niet voort uit stijl of uit psychologische finesse, maar uit plot, en uit het epische spektakel dat Franzen daaruit destilleert. Een web van personages, een labyrint van motieven, met bijwijlen te gezochte metaforen doch afwisselend spitsvondige dan wel wat bij de haren gesleurde ideeën: met ‘Zuiverheid’ heeft de auteur geen meesterwerk afgeleverd, wel een prikkelende turf escapisme.

Wie Franzen nog moet ontdekken: begin elders. Diegenen die al in de ban zijn, zullen in lichte mate ontgoocheld zijn. Wat betekent dat ‘Purity’ nog steeds een niveau haalt waar menig schrijver een moord voor zou begaan – pun intended.

3,5*