Ivanov - Hanna Bervoets (2016)

"Bervoets vermengt de bizarre maar waargebeurde geschiedenis van de Russische held Ivanov met de memoires van Felix. Dit maakt ''Ivanov'' tot een roman over de invloed van cultuur op onze moraal en over de grenzen die we trekken om te bepalen wie of wat we zijn."

Ik zie geen logisch verband tussen deze twee zinnen.

eindelijk eens een boek waarin Bervoets haar grote talent - het schrijven van soepele zinnetjes, het bedenken van ingenieuze plots - weet te gebruiken voor een roman die overtuigt als geheel. soms is het weliswaar wat steriel, maar het leest als een trein, het is doordacht, goed uitgewerkt, en ik houd ook van haar ambitie: de twee verhaallijnen sluiten mooi op elkaar aan, de constructie werkt goed, voelt niet geforceerd. ik kijk nu al uit naar haar volgende werk.

****

NRC recensie

Volgens De Standaard: ( en tevens boek van de week)

****

Ilja Ivanov zocht de missing link tussen mens en aap. Dit waargebeurde verhaal inspireerde Hanna Bervoets tot een wat-alsroman. Maar ook een soort studie in minderheden: jonge homoseksueel volgt gender studies in de VS tijdens de hoogdagen van de socioloog en filosoof Jean Baudrillard en raakt bevriend met een aidsonderzoekster en de lesbische studente die haar aanbidt. Het verhaal laat zich simpel lezen, maar is net zo goed een psychologisch spiegelpaleis. Ivanov is een interessante stap in het werk van een talent in ontwikkeling.

****

Gesmeerd coming of age-verhaal dat beklijft

Volkskrant recensie

Bij de vorige boeken van Bervoets die ik las schreef ik al dat zij vooral oog heeft voor goede plots en vooral geweldige ideeën maar vergeet een goede roman te schrijven. Nog steeds kan je wel diezelfde kritiek geven - nog steeds doet Bervoets mijns inziens te weinig met haar uitgangspunt en blijft het allemaal wat sudderen- maar die kritiek is wel in mindere mate aanwezig, in ieder geval minder storend en heeft ze vooral een bijzonder sterk boek geschreven, misschien wel het beste Nederlandse werk sinds Tirza. Zo, dat is gezegd.

Het eerste deel van het boek is vooral een ideeënroman. De clou ligt al snel op tafel waardoor de ideeën over ethiek naar voren komen en je niet blijft hangen in een thrillerplot. Iets dat een schrijver wat mij betreft sowieso hoort te doen, je bij de ideeën houden en af en toe interessante inzichten of gedachten geven. En daar wemelt dit boek van, soms ook sterk verwerkt in het verhaal, bijvoorbeeld als Bervoets Helena wat laat zeggen over ethiek tegen Felix die daar niets tegenin brengt. Pas later, thuis in bed, weet hij wat hij had willen zeggen en die gedachtestroom wordt dan gegeven waardoor je als lezer wel beide kanten meekrijgt. Dat voelt veel minder geforceerd of onecht aan dan wanneer men als twee gelijken debatteert Dan is de plot al snel minder van belang en vooral een kapstok. Wel is het zo dat Bervoets hier (die plot) meer mee had mogen doen. Nu liggen de kaarten er weer maar vergeet ze te spelen. Ergens heeft dat gedoe met Ivanov helemaal niets vandoen met de gebeurtenissen in New York (ja, er zijn natuurlijk lijntjes maar niet meer dan dat). Iets meer durf tonen als schrijver mag best.

Daarnaast is dit een Bildungsroman die prima werkt. Felix is een fijn personage en wordt goed uitgewerkt, zowel hij als persoon als zijn leven in New York. Vooral tegen het einde komt dit meer naar voren. Ergens is het jammer dat de kwaliteiten uit het deel daarvoor verdwijnen, maar de wending is fris en zorgt voor vaart en is op zich zelf een prima gedeelte. Dit deed me ook stiekem zelf denken aan een tijd terug dat ik wat rondreisde in den verre.

Verder is dit gewoon heerlijk geschreven in een fijne stijl met hier en daar een wat rare kinderlijke zin ertussen, maar dat mag geen naam hebben. 4,0*.

Naast het vertellen van het verhaal duidt Hanna Bervoets menselijk gedrag; ze legt uit waarom we doen zoals we doen. Ethische overwegingen komen daarbij ook om de hoek kijken. Misschien houd ik daarom wel zo van haar boeken.

Ivanov – Hanna Bervoets | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Cultuur en wetenschap: een morele liefdesgeschiedenis

Hoofdpersoon Felix is een man van middelbare leeftijd die met schaamte, spijt en wrok terugkijkt op een studententijd in de Verenigde Staten, toen hij als ontluikende homoseksuele man betrokken raakte in een 'ménage à trois' met zijn lesbische medestudente Lois en ontslagen universiteitsdocente Helena Frank. Het was midden jaren negentig. De AIDS-epidemie was op het hoogtepunt terwijl homo-emancipatie een vlucht nam richting meer acceptatie voor niet-conventionele relatievorming. Op universiteiten werden de geesten van jonge studenten klaargestoomd met theorieën over ras, gender, seksualiteit en identiteit. Afro-Amerikaanse helden als de sporter O.J. Simpson en de komiek Bill Cosby domineerden de headlines van kranten om wat zij wisten te bereiken ondanks, of dankzij, hun huidskleur. Bewustwording over en emancipatie van vroeger gemarginaliseerde groepen; vanuit een nieuw ontstane gevestigde orde die een kritische blik wierp op de heteroseksuele blanke man als de norm der dingen.

Naast de melancholische, de nostalgische en de verbitterde mijmeringen van Felix wordt een ander verhaal verteld, dat van de de Russische wetenschapper Ilja Ivanov (1870-1932). Hij hield zich bezig met moreel discutabele experimenten om mensen en dieren met elkaar te kruisen. Inseminatie van menselijk zaad in de schoot van mensapen, of, nog erger, het bezwangeren van Afrikaanse vrouwen door ze onvrijwillig in te spuiten met het zaad van primaten. Deels ingegeven door het Marxistische ideaal dat de evolutietheorie voor eens en voor altijd bewezen moet worden, en dat de verstikkende religieuze moraal geen rol meer mag hebben in de moderne tijd. Deels ook ingebed in een heersende opvatting over de rassentheorie: niet-Westerse volkeren zouden dichterbij de natuur staan dan ‘de verlichtte blanken’.

De persoonlijk gekleurde herinneringen van Felix aan ‘de politiek correcte’ jaren negentig smelten samen met de absurde lijkende moraal waarmee Ivanov zijn experimenten goed kon praten. Het personage ‘Helena Frank’ verbindt de wetenschap van eind 19e eeuw met het geschetste wetenschappelijke klimaat in de jaren negentig. Zij is een moderne variant van de iconische dokter van Frankenstein: een hoogopgeleide vrouw, met de nobele intentie om haar hybride kruisingen tussen mensen en dieren in te zetten ten behoeve van het aidsonderzoek. Net zoals Ivanov is zij een product van haar tijd, maar haar beweegredenen worden gekleurd door andere ideologieën, geloofsovertuigingen en wetenschappelijke doelen om na te streven.

Bervoets wordt terecht geprezen om haar ambitieuze en gelaagde spiegelpaleis. Zij laat wetenschapsethiek over het creëren van hybride levensvormen heel natuurlijk overlopen in de identiteitsvraagstukken van een ik-verteller. Ivanov (2016) is daarmee zelf een hybride van historische roman, science fiction, coming of age, gay literature én een rijke ideeënroman over de invloed van cultuur op de heersende wetenschappelijke moraal. Al die smaken en tonen maken het nog steeds tot een leesbaar werk dat tot de verbeelding spreekt om de prikkelende thema’s die het aansnijdt.

Het werk roept pittige en dappere vraagstukken op die prima passen in een maatschappelijk klimaat waarin met enige scepsis (terug-) gekeken wordt naar pogingen om diversiteit af te dwingen. Is politiek correct denken bijvoorbeeld een vorm van zelflegitimatie in plaats van dat het bevrijdend werkt voor de betreffende minderheidsgroepen? Wat vermag de wetenschap met haar vooruitgangsstreven als het rekening moet houden met (ogenschijnlijk) irrelevante obstructies die vanuit de maatschappij opgeworpen worden? Kan moraal ooit losgekoppeld worden van de wereld waarin het ontstaat en vorm wordt gegeven, en is het morele daarmee niet ‘de facto’ een beperkende factor in het verbeelden van de consequenties die wetenschappelijke vindingen gaan hebben in de echte wereld? Moet je beteugelen wat je nog niet kunt kennen? En wat dan als wetenschappelijke progressie voortkomt uit de ongebreidelde lust tot experimenteren tegen elke prijs?

Toch vind ik dat de analytische kant van haar schrijven sterker is uitgewerkt dan de emotionele kant ervan. Tegenover elke vlijmscherpe vondst- en die zijn er, in overvloed- staan legio passages rond flauwe personages wiens symbolische liefdesperikelen eerder een statisch vehikel zijn om de vele ideeën aan op te hangen dan dat ze emotioneel gerijpt voelen. Te veel dramatisch potentieel blijft slapjes en oppervlakkig, terwijl het zelden een onderhuidse spanning oproept. Het geeft een afstandelijk plezier om de aardige vondsten eruit te vissen, maar wat de karakters voelen of doen blijft van minder belang dan de posities die zij innemen. Het is iets wat me vaker tegenstaat bij deze lichting (jonge) Nederlandse auteurs: de noodzaak om hip, trendgevoelig en ‘clever’ te blijven. Het maakt van gekunstelde spielerei in het narratief een doel op zich. Literatuur wordt een afstandelijke optelsom van verschillende onderdelen, maar het mist doorwrochte personages die het hart vormen van zoveel vroegere wereldklassiekers. Of word ik nu zelf een oude zuurpruim?

Nee hoor. Of beter: misschien wel, maar niet op basis van deze opmerkingen.