A Gyertyák Csonkig Égnek - Sándor Márai (1942)

Sandor Marai behoort tot mijn favoriete schrijvers. Op het autobiografische Land, Land! na heb ik al zijn werk in Nederlandse vertaling gelezen.

Gloed is gewoon prachtig, een ontroerend verhaal over hartstochtelijke liefde en echte vriendschap. Marai is zo'n schrijver die het leven in zijn boeken meer diepgang weet te geven dan de alledaagse realiteit oppervlakkig bezien bevat. Juist daardoor raakt hij de kern van het echte leven.

Het poetische taalgebruik maken dit boek daarnaast tot een puur genot om te lezen. Schitterend, die weelderige stijl in contrast met de sobere setting.

4*

Briljant.

Niet meer en niet minder. Dit boek raakte me echt diep vanbinnen. Prachtig taalgebruik, een ongelovelijke onderhuidse spanning en uiteindelijk weet je het nog niet helemaal zeker, maar maakt het ook eigenlijk allemaal niet uit.

5*

Prachtig, dit. Denk ik het mooist geschreven boek dat ik ooit heb gelezen. Zo vol details en de monoloog van Henrik is zo mooi, met bladzijden die mij echt tot tranen toe beroerde. Het einde past perfect bij de rest van het boek, mysterieus maar toch duidelijk.

4.5* voor dit meesterwerkje. Ben zeker geinteresseerd in meer van Marai.

Bijzonder boekje... vriendschap tussen twee mannen van zeer verschillende komaf, loyaliteit, verraad (?) en dat alles spelend aan het einde van de 19de eeuw. Na 41 jaar bezoekt Konrad zijn vriend Henrik voor het eerst, nadat hij onverwacht verdween.
Twee oude mannen met een lange historie, waarin o.a. een vrouw een rol speelt.

Subliem is de lange monoloog van Henrik, die boeiend blijft... waar de hele tijd iets broeit. Je weet dat er wat aan de hand is of is geweest, maar wat precies wordt maar heel langzaam uit de doeken gedaan en uiteindelijk draait het alleen nog maar om ... wat wil Henrik na al die jaren precies van Konrad weten en .. komt hij dat te weten... of wil hij het wel echt weten?

Het leven van vrouwen in die tijd (moeder van Henrik, zijn vrouw, zijn min) wordt ook mooi beschreven... dat is wel meer het decor, dan het verhaal.. maar de zijdelingse opmerkingen en observaties laten aan duidelijkheid niets te wensen over.

Absoluut briljant.

Hoewel het verhaal wat traag op gang komt een ook de 'dialoog' (monoloog eigenlijk) tussen Henrik en Konrad af en toe wat vaart mist, worden een veelheid aan prachtige levenswijsheden op schitterende manier in het boek verwerkt. Door het gradueel prijsgeven van informatie over de bron van het conflict wordt je langzamerhand echt in het verhaal gezogen.
Het leven wordt geportreteerd als heroieke gebeurtenis, doorspekt met odes aan de vriendschap, de liefde en passie (al worden de schaduwzijden niet geschuwd).

Het einde lijkt eerst wat op een anticlimax, maar is bij nader inzien perfect. Echt schitterend vond ik het, dat nadat Henrik een heel verhaal heeft afgestoken en ondertussen een resem vragen heeft afgevuurd, Konrad simpelweg antwoord met "Waarom vraag je het mij? Je weet dat het zo is". Beide mannen komen dus eigenlijk elkaar nog één laatste maal onder ogen om simpelweg bevestigd te zien wat ze allebei al wisten, en vinden zo vrede met het verleden.

Sterk boek, dat wel een aanloop nodig heeft die mij niet volledig kon bekoren. Het stuk voor de ontmoeting tussen De Generaal en Konrad is natuurlijk nodig om de verhoudingen en de achterliggende levens duidelijk te maken, maar naar mijn idee had het wel iets compacter gekund. In de eerste ongeveer 50 pagina's komt de spanning rondom de vraag wat er precies is gebeurd nog niet echt tot leven.

Toch zijn er ook daarvoor al wat mooie dingen te vernemen, zoals de scène waarin De Generaal ziet in welke omstandigheden Konrad leven, om die laatste aan een carrière te helpen.

Echt op gang komt de roman pas als de Generaal het woord neemt. Prachtig hoe hij rustig de tijd neemt en Konrad beschrijft hoe hij alles ervaren heeft. Hij vertelt zo minutieus, dat ik hem bijna aan wilde sporen om wat sneller tot de kern van de zaak te komen. En dan te bedenken dat het voor Konrad nog wat spannender zou zijn om daar zo tegenover hem te zitten...

Het einde is ook heel verfijnd, eigenlijk is daar nog weinig aan toe te voegen zonder met spoilers te moeten gaan strooien. Er moet natuurlijk nog wel wat onthuld kunnen worden door de roman

In plaats daarvan maar eventjes wat kenmerkende ideeën die het overwegen wel waard zijn:

- "Ik bedoel dat de mensen wel de waarheden kunnen leren kennen en ervaringen kunnen opdoen, maar ze kunnen hun fundamentele geaardheid niet veranderen. Misschien kun je ook niet meer doen in het leven dan met wijsheid en omzichtigheid proberen de realiteit en deze onveranderlijke werkelijkheid met elkaar in overeenstemming te brengen."

- "Ik haat muziek. Ik haat die melodieuze en onbegrijpelijke taal, waarin mensen van een bepaalde soort met elkaar kunnen converseren, ze zeggen elkaar iets buiten de normen en de regels om, ja, soms denk ik dat ze elkaar iets onbetamelijks en immoreels zeggen met de muziek. Kijk maar naar hun gezicht, hoe vreemd het verandert wanneer ze naar muziek luisteren."

- Ik zeg dit niet als een aanklacht; ik heb eerder medelijden met je. Het moet een vreselijk moment zijn wanneer in een mensenleven de verzoeking komt, wanneer een mens het wapen richt om de mens te doden bij wie hij betrokken is, met wie hij een innerlijke band heeft en die hij om de een of andere reden moet doden."

Verder wil ik nog opmerken (in reactie op hdehoon) de monoloog wel als een duel te interpreteren is, als psychologische oorlogsvoering. De generaal vuurt immers een hele theorie en allerlei ideeën op Konrad af, zonder dat hij een inhoudelijke respons krijgt. De een probeert de onderuit te halen met zijn woorden (en door het voor te stellen dat hij vrede heeft met de geschiedenis), de andere gunt hem niet het plezier van een tegenwerping.

Zonder het wat stroeve begin had dit boek misschien een 4,5 gescoord

Er is geen schrijver die eenzaamheid en verval zo indringend kan beschrijven als Sándor Márai. Wellicht omdat hij zich richt op het onderscheid tussen mensen die ogenschijnlijk dicht bij elkaar staan. Mensen die, zoals de twee jeugdvrienden van dit verhaal, zo onafscheidelijk zijn dat slechts halve woorden en lichaamshoudingen werelden van betekenis herbergen. Dat er zelfs in uiterste verwantschap ongemerkt een moorddadige jaloezie kan opdoemen, is in dat opzicht meer dan verraad, het benadrukt dat de ander altijd tot op zekere hoogte een vreemde zal blijven. De monoloog van Henrik is een erg diepgravend verzet hiertegen; een laatste poging om de belevenissen weer te versmelten. Hij is daarmee haast een absurde held. Aan het einde van deze novelle blijkt immers dat beide heren elkaar perfect begrijpen, maar dat niettemin ieders perspectief verschilt en onvoelbaar blijft. Deze grens tussen gevoelswerelden kan weliswaar soms worden benaderd, door bijvoorbeeld muziek, maar nooit worden doorbroken.

Marai weet in ‘Gloed’ deze ingewikkelde thematiek heel puntig, smeulend en aangrijpend te beschrijven. Het is een boek waarbij je na afloop even stil bent. Voor zo’n ervaring kan ik wel plek vinden in mijn top 10.