Livro do Desassossego - Bernardo Soares (1982)

Prachtig geschreven boek, maar bij momenten toch wel
heel moeilijk. Het feit dat dit meer een optelsom van
filosofische mijmeringen is, dan een echt verhaal maakt
dat je het boek kunt lezen als een dichtbundel, waar je
dagelijks een gedichtje uit plukt. Niet te verwonderen
aangezien Fernando Pessoa een wereldberoemde dichter is
(zie bericht hierboven). Dat brengt me uiteraard tot het volgende,
Bernardo Soares is niet de schrijver, enkel de verteller. Pessoa
werkt hier onder een pseudoniem.

"By art I mean everything that delights us without being ours - a glimpse of a landscape, a smile bestowed on someone else, a sunset, a poem, the objective universe." -Bernardo Soares [518]

Het waren spaarzame stukjes als deze waar ik van kon genieten, maar deze waren heel diep verscholen tussen een meerderheid van tekst waar ik niks mee kon. Vaak vond ik dat Pessoa/Soares teveel van hetzelfde herhaalde, of gewoon niet bepaald iets te melden had. Waar sommigen dit boek prijzen omdat het verwoordt wat zij al langer dachten, vond ik dit juist vervelend. Sommige dingen vond ik bijna zo vanzelfsprekend dat ze wat mij betreft niet opgeschreven hoefden te worden.

Ik vond het bijzonder lastig om doorheen te komen. Vooral in het begin had ik iets van "Oké, ik snap het: je bent een dromer", en voor mijn gevoel bleef hij ditzelfde punt steeds maar proberen te bewijzen in iets andere woorden.
Dit is de eerste filosofische literatuur die ik in deze vorm lees. Misschien ben ik er niet voldoende in getraind of is dit boek gewoon niet aan mij besteed. Ik denk dat ik de personen Fernando Pessoa interessanter vind dan wat hij over van alles en nog wat nodig vond te schrijven.

Alles was ik hier noteer over dit boek zal op geen enkele manier recht doen aan de grootsheid van dit boek. Ik heb getwijfeld of ik überhaupt iets over dit boek zou moeten zeggen, omdat niets van wat ik te zeggen heb, ook maar in de buurt komt van er over het boek gezegd zou moeten worden. Daar heb ik simpelweg niet de woorden voor. De woorden die ik wel heb, dat dit het mooiste boek is wat ik ooit heb gelezen en misschien wel ooit zal gaan lezen, klinkt alweer clichématig en doet dit boek geen recht. Wanneer ik dan inhoudelijk zou moeten beschrijven waar het boek over gaat, kan ik alleen maar zeggen dat het boek fragmenten bevat die uit het diepste van de ziel van de schrijver opborrelen. Maar wat zegt dat? Ik kan een fragment plaatsen, een voorbeeld van de briljante manier van schrijven, die hen die het boek nog niet hebben gelezen, nieuwsgierig zouden kunnen maken. Ik zou kunnen zeggen dat je af en toe een slokje uit het boek moet nemen, dat je ervan moet genieten, dat je maanden, zo niet jaren over het boek zou moeten doen, omdat het anders te veel wordt. Maar wat ik ook zou doen, ik zou het boek tekort doen. Dus moet ik het hier maar bij laten. In de hoop dat je alleen door het boek te lezen weet wat bovenstaande woorden over het boek werkelijk betekenen.

De Portugese literatuur spreekt me in toenemende mate aan en omdat ik me had voorgenomen dit jaar naar Portugal te gaan heb ik Het boek der rusteloosheid uitgekozen als leesproject van 2019. Leesprojecten zijn voor mij titels die ik graag gelezen wil hebben maar waar ik om een of andere manier tegenop zie. Tot nog toe lukte het maar één keer niet om een leesproject te volbrengen (de 'Duizend-en-éen nacht'), maar deze verzameling fragmenten van Pessoa zorgt voor nummer 2: ik vind het niet om door te komen.

De verteller van Het boek der rusteloosheid noemt zichzelf een estheet, een observator en een dromer. Hij kiest ervoor om zijn leven in zijn hoofd af te laten spelen en zich afzijdig te houden van het 'echte' leven (deze formulering zou stellig worden afgewezen door de ik-persoon, daarom de aanhalingstekens). Waarnemingen, gedachten, hersenspinsels, dromen, indrukken, dat is de leefwereld die Pessoa beschrijft. Onderliggende ideeen hierbij zijn dat objectiviteit niet bestaat (alles speelt zich in je hoofd af) en dat het leven zinloos is.

Het behoeft geen betoog dat deze insteek erg cerebraal is. Iets wat in het begin nog wel vermaakt, vanwege de extreme manier waarop de protagonist het doorvoert, maar uiteindelijk erg gaat tegenstaan. Bij mij althans. Het boek der rusteloosheid staat een beetje in de traditie van het bijbelboek 'Wijsheid' (vroeger 'Prediker'), filosofen als Berkeley en Nietzsche en treedt in de literaire voetsporen van onder meer Pirandello en Baroja. Maar het meest verwante boek, inhoudelijk gezien, is nog wel Een man die slaapt van Georges Perec, wiens hoofdpersoon eigenlijk dezelfde levenswijze heeft als wat Pessoa beschrijft. De insteek van Perec is echter zuiver literair, die van Pessoa grotendeels filosofisch.

Naast de steriele, dorre blik op het leven vind ik het problematisch dat Pessoa zichzelf vrij vaak herhaalt en vastzit in z'n thema's. Ook houd ik helemaal niet van een insteek in fragmenten. Het levert voor mij een worsteling op tot het punt dat ik de zin er niet meer van inzie om nog door te lezen. Dit punt is gekomen bij hoofdstukje 242 (pagina 174), ofwel 40% van het totaal volgens mijn e-reader. Daarom geen stem van mij, maar voor wat ik gelezen heb zou het zo rond de 1,5-2 sterren zitten. Hopeloze tegenvaller.