Livro do Desassossego - Bernardo Soares (1982)

Fascinerend, prachtig boek die je keer op keer kunt herlezen. Absolute aanrader, verbazingwekkend dat dit geen beroemde wereldliteratuur is. Zo weining stemmen en amper eerste bericht.

Prachtig geschreven boek, maar bij momenten toch wel
heel moeilijk. Het feit dat dit meer een optelsom van
filosofische mijmeringen is, dan een echt verhaal maakt
dat je het boek kunt lezen als een dichtbundel, waar je
dagelijks een gedichtje uit plukt. Niet te verwonderen
aangezien Fernando Pessoa een wereldberoemde dichter is
(zie bericht hierboven). Dat brengt me uiteraard tot het volgende,
Bernardo Soares is niet de schrijver, enkel de verteller. Pessoa
werkt hier onder een pseudoniem.

"Ik huil boven mijn onvolmaakte pagina's, maar als mensen van later ze lezen, zullen mijn tranen hen meer raken dan de volmaaktheid zou doen, als ik die kon bereiken, die mij mijn tranen zou ontnemen en dus zelfs het schrijven. Het volmaakte uit zich niet. Een heilige huilt en is menselijk. God zwijgt. Daarom kun je van heiligen houden, maar niet van God."

Las dit boek eerst fragmentarisch, toen een hele tijd gestopt omdat fragmentarisch lezen bij mij meestal ongemerkt verandert in helemaal niet lezen. Vandaag het lezen weer even opgepakt en meteen op bovenstaande passage gestuit. Weet niet of ik het er mee eens ben, maar het is wel mooi én het moedigt aan tot verder lezen. Daar gaan we weer!

Een telefoonboek van schitterende ideeën, bedenkingen, one-liners...
Ik had af en toe het geweldige gevoel dat voor de eerste keer iemand durfde neer te schrijven... wat ík al lang vaag en stiekem in mijn hoofd had...

"Door dromen als waar te beschouwen en ze te intens te beleven heeft de valse roos van mijn gedroomde leven een doorn gekregen: de doorn dat zelfs mijn dromen mij niet bevallen, omdat ik ze gebrekkig vind."

Om er nog maar even eentje in te smijten. (Het lezen heeft helaas weer een hele tijd stil gelegen.)

Ik ben tegenwoordig nogal intensief bezig met Nietzsche. En weet je waaraan diens stijl mij regelmatig doet terugdenken? Aan het Boek der Rusteloosheid... Pessoa was volgens mij van hetzelfde kaliber als Nietzsche op het punt van authentiek en rigoureus denken. Alleen was Nietzsche in de eerste plaats filosoof, en is Pessoa in de eerste plaats een dichter...

Ik ben niet zo thuis in Nietzsche (ook niet in Pessoa trouwens), maar ik kan wel beamen dat Pessoa zijn gedachtes ver doordenkt.
Kun je wat van Nietzsche citeren waarin je de stijl van Het Boek der Rusteloosheid herkent?

Het Portugese woord voor Rusteloosheid uit de titel lijkt ook echt rusteloosheid uit te beelden met al die sssss'n: Desassossego. Dus toch een natuurlijke relatie tussen woord en betekenis, Nietzsche?

Ik vind je "beleving" van de Portugese titel heerlijk, Tom, al lijkt ze me etymologisch niet helemaal te kloppen. "Desassossego" is namelijk het tegendeel van "sossego", afgeleid van het werkwoord "sossegar", "tot rust brengen, kalmeren". Dit woord gaat terug op het volkslatijn "sessicare", dat is afgeleid van de stam "sessus", voltooid deelwoord van "sedere", "zitten"... De s-klank in het woord, die ook in het Nederlands hoorbaar is, en kan verbonden worden met "stil", en "sssst" suggereert dus juist rust!
Maar dit alles neemt niet weg dat ik van het Portugese "desassossego" ook nogal onrustig word... Precies daarom ben ik er trouwens niet zeker van of "rusteloosheid" wel de beste vertaling is voor de titel van Pessoa's boek. Het Nederlandse "rusteloosheid" suggereert namelijk een gerekte, "gevestigde" toestand, en heeft dus ondanks zijn betekenis een ietwat passieve bijklank, terwijl ik "desassossego" meer als een actief begrip zie: "onrust", "ongerustheid', tot zelfs "verontrusting". Het boek van Pessoa werkt op de in het leven ingedommelde lezer haast als een zweep! Vandaar ook mijn vergelijking met Nietzsche, die de lezer permanent hardhandig wakker schudt (het tegendeel van "sossegar"), door werkelijk àlle heilige huisjes en gevestigde "waarden" en "waarheden" op hun kop te zetten...

Mooie uitleg!

Jammer van de niet al te precieze vertaling van de titel, dat doet mij altijd vrezen voor de rest van een boek. (Gelukkig niet in die mate dat ik er niet meer van kan genieten.)

"Gaat u naar vrouwen? Vergeet de zweep niet."

Vanwaar die aanhalingstekens, Tom?

Ik heb het niet zelf bedacht

Geen valse bescheidenheid, hé Tom...
Maar Pessoa had het zeker niet alleen over de vrouwen! En Nietzsche wellicht nog minder...

Ik heb t op college gehoord ^^

Heb trouwens in Lissabon geprobeerd een Portugees exemplaar van dit boek op de kop te tikken, maar de prijzen van 30 en 36 euro waren me toch iets te gortig voor een boek dat ik niet eens kan lezen.

Lijkt me anders wel de moeite, Tom. Ik kan zelf geen Portugees, maar ik heb er wel de smaak van te pakken gekregen, oa. in Lissabon. Het schijnt trouwens dat de taalkundige waarde van Pessoa heel groot is binnen de Portugese literatuurwereld. Hetzelfde wordt gezegd van Joao Guimarraes Rosa, een Braziliaans auteur, wiens boek 'Diepe wildernis, de wegen" mijn grootste literaire revelatie was sinds jáááren. Een aanrader, Tom...
Thomas.

PS. Op welk college heb je dat gehoord?

Tsjah, moet een beetje bezuinigen. Gelukkig heb ik wel poëzie van hem (+ vertaling), dus daar ga ik me eerst eens in verdiepen. Portugees leren lezen lijkt me boeiend, maar ja, zo zijn er wel meer talen... Lastig.
Bedankt voor de tip, ik zet het boek op mijn virtuele 'nog te lezen' lijst.

College filosofie, dat hoort bij de opleiding Literatuurwetenschap aan de VU.

Waw... Amsterdam?

Jep
Om even terug te komen op Livro do desassessego (daarmee niet gezegd dat daarmee de andere zijpaden afgesloten moeten worden):

"Ik ben moe van het dromen, maar ik ben het dromen niet moe." Eigenlijk het enige dat ik uit mijn hoofd ken..

Ken je het mooiste lied van Jacques Brel, Tom? Rêver un impossible rêve, ..., telle est ma quête...?
Dromen raakt een mens nooit moe. Als je het dromen moe bent, ben je volgens mij dood. En misschien dromen zelfs de doden! Van het paradijs! En een droom is pas bedrog als je wakker wordt...

By the way, het hoeveelste jaar doe je in Literatuurwetenschap?

Maar je kunt er wel moe van worden, en dat is het mooie van het citaat.
(Dat lied ken ik niet, kan helaas ook geen Frans )

Ik ben nu bezig aan m'n scriptie om het derde jaar af te sluiten, daarna waarschijnlijk nog masteren.
Zit jij soms toevallig ook op de VU?

"Denken is vernietigen. Het denkproces zelf toont dat aan, want denken is ontrafelen. Als de mensen konden nadenken over het geheim van het leven, als ze de duizend en één ingewikkeldheden konden voelen die de ziel bij ieder detail van de daad beloeren, zouden ze nooit handelen, zouden ze zelfs niet leven. Ze zouden zichzelf doden van de schrik, net als degenen die zelfmoord plegen om de volgende dag niet naar de guillotine te hoeven."

Bemoedigend is het lezen van Pessoa meestal niet...

Voor Camus was belangrijkste vraag in de filosofie dan ook die van de zelfdoding...
En Nietzsche vond wachten tot je 'vanzelf' doodgaat, zelfs een vorm van lafheid...

"Denken is vernietigen..." Maar dromen is dat niet, Tom. “Ten volle bezit je alleen datgene wat je in de realiteit niet hebt, want alleen in je dromen houd je het ongeschonden…” Ik vind Pessoa zó treffend...

Ik denk ook niet dat dromen vernietigen is, het is eerder iets scheppends.

Balen, nog een kleine 100 pagina's te gaan. Pfff, zit er straks niks anders op dan dit boek nog maar eens te lezen.

Schitterend boek om af en toe een stukje uit te lezen, net als een gedichtenbundel. Het blijft eeuwig zonde dat August Willemsen deze niet heeft kunnen vertalen.

"By art I mean everything that delights us without being ours - a glimpse of a landscape, a smile bestowed on someone else, a sunset, a poem, the objective universe." -Bernardo Soares [518]

Het waren spaarzame stukjes als deze waar ik van kon genieten, maar deze waren heel diep verscholen tussen een meerderheid van tekst waar ik niks mee kon. Vaak vond ik dat Pessoa/Soares teveel van hetzelfde herhaalde, of gewoon niet bepaald iets te melden had. Waar sommigen dit boek prijzen omdat het verwoordt wat zij al langer dachten, vond ik dit juist vervelend. Sommige dingen vond ik bijna zo vanzelfsprekend dat ze wat mij betreft niet opgeschreven hoefden te worden.

Ik vond het bijzonder lastig om doorheen te komen. Vooral in het begin had ik iets van "Oké, ik snap het: je bent een dromer", en voor mijn gevoel bleef hij ditzelfde punt steeds maar proberen te bewijzen in iets andere woorden.
Dit is de eerste filosofische literatuur die ik in deze vorm lees. Misschien ben ik er niet voldoende in getraind of is dit boek gewoon niet aan mij besteed. Ik denk dat ik de personen Fernando Pessoa interessanter vind dan wat hij over van alles en nog wat nodig vond te schrijven.

Misschien goed om te vermelden dat er twee edities van dit boek in het Nederlands verschenen zijn: een oudere van circa 350 pagina's en een uitgebreidere van meer dan 600 pagina's. Ik heb de korte versie gelezen.

De man zonder eigenschappen is een dikke (letterlijk) aanrader voor liefhebbers van dit hier.

Alles was ik hier noteer over dit boek zal op geen enkele manier recht doen aan de grootsheid van dit boek. Ik heb getwijfeld of ik überhaupt iets over dit boek zou moeten zeggen, omdat niets van wat ik te zeggen heb, ook maar in de buurt komt van er over het boek gezegd zou moeten worden. Daar heb ik simpelweg niet de woorden voor. De woorden die ik wel heb, dat dit het mooiste boek is wat ik ooit heb gelezen en misschien wel ooit zal gaan lezen, klinkt alweer clichématig en doet dit boek geen recht. Wanneer ik dan inhoudelijk zou moeten beschrijven waar het boek over gaat, kan ik alleen maar zeggen dat het boek fragmenten bevat die uit het diepste van de ziel van de schrijver opborrelen. Maar wat zegt dat? Ik kan een fragment plaatsen, een voorbeeld van de briljante manier van schrijven, die hen die het boek nog niet hebben gelezen, nieuwsgierig zouden kunnen maken. Ik zou kunnen zeggen dat je af en toe een slokje uit het boek moet nemen, dat je ervan moet genieten, dat je maanden, zo niet jaren over het boek zou moeten doen, omdat het anders te veel wordt. Maar wat ik ook zou doen, ik zou het boek tekort doen. Dus moet ik het hier maar bij laten. In de hoop dat je alleen door het boek te lezen weet wat bovenstaande woorden over het boek werkelijk betekenen.

Ik begrijp je sprakeloosheid perfect, Theunis, ik heb precies hetzelfde gevoel...

De Portugese literatuur spreekt me in toenemende mate aan en omdat ik me had voorgenomen dit jaar naar Portugal te gaan heb ik Het boek der rusteloosheid uitgekozen als leesproject van 2019. Leesprojecten zijn voor mij titels die ik graag gelezen wil hebben maar waar ik om een of andere manier tegenop zie. Tot nog toe lukte het maar één keer niet om een leesproject te volbrengen (de 'Duizend-en-éen nacht'), maar deze verzameling fragmenten van Pessoa zorgt voor nummer 2: ik vind het niet om door te komen.

De verteller van Het boek der rusteloosheid noemt zichzelf een estheet, een observator en een dromer. Hij kiest ervoor om zijn leven in zijn hoofd af te laten spelen en zich afzijdig te houden van het 'echte' leven (deze formulering zou stellig worden afgewezen door de ik-persoon, daarom de aanhalingstekens). Waarnemingen, gedachten, hersenspinsels, dromen, indrukken, dat is de leefwereld die Pessoa beschrijft. Onderliggende ideeen hierbij zijn dat objectiviteit niet bestaat (alles speelt zich in je hoofd af) en dat het leven zinloos is.

Het behoeft geen betoog dat deze insteek erg cerebraal is. Iets wat in het begin nog wel vermaakt, vanwege de extreme manier waarop de protagonist het doorvoert, maar uiteindelijk erg gaat tegenstaan. Bij mij althans. Het boek der rusteloosheid staat een beetje in de traditie van het bijbelboek 'Wijsheid' (vroeger 'Prediker'), filosofen als Berkeley en Nietzsche en treedt in de literaire voetsporen van onder meer Pirandello en Baroja. Maar het meest verwante boek, inhoudelijk gezien, is nog wel Een man die slaapt van Georges Perec, wiens hoofdpersoon eigenlijk dezelfde levenswijze heeft als wat Pessoa beschrijft. De insteek van Perec is echter zuiver literair, die van Pessoa grotendeels filosofisch.

Naast de steriele, dorre blik op het leven vind ik het problematisch dat Pessoa zichzelf vrij vaak herhaalt en vastzit in z'n thema's. Ook houd ik helemaal niet van een insteek in fragmenten. Het levert voor mij een worsteling op tot het punt dat ik de zin er niet meer van inzie om nog door te lezen. Dit punt is gekomen bij hoofdstukje 242 (pagina 174), ofwel 40% van het totaal volgens mijn e-reader. Daarom geen stem van mij, maar voor wat ik gelezen heb zou het zo rond de 1,5-2 sterren zitten. Hopeloze tegenvaller.

Dit boek staat al jaren op mijn leeslijst en gisteren ben ik "eindelijk" begonnen:

Wat een toffe beschrijving van het universele verschijnsel om bezig te zijn met wat was, wat kon zijn en wat kan gaan komen (de schrijver noemt het overleven), alleen maar om niet met het ondragelijke bezig te hoeven zijn dat men nu noemt. Fernando Pessoa is iemand die heilig gelooft in een uiterlijke wereld die niet bestaat onafhankelijk van het innerlijke. Alle zintuigelijke input verdwijnt onder een filter van interpretatie en het toekennen van betekenis. Allen zijn we een wereld in een wereld. En wat Pessoa doet in dit boek is zijn wereld minutieus beschrijven. En dat prikkelt mij enorm. Ik ben een boek met veel pagina's gaan lezen omdat de kleinere boeken die ik hiervoor las te klein leken om me in de wereld van de schrijver te trekken, om er nu achter te komen dat deze schrijver daar slechts 1 pagina voor nodig heeft

Door het fragmentarische karakter van dit boek ga ik dit niet aan een stuk door lezen. Ik heb nu het voornemen om een paar fragmenten per dagdeel te lezen. Als ik afga op mijn ervaring en de lyrische recensies op Goodreads zou het zomaar zo kunnen zijn dat dat voldoende is om elke dag waarin ik iets uit dit boek lees te ervaren als een geslaagde leesdag...